Bastiaan Heykens, de ongeletterde vriend van de geniale Bilderdijk

,,Kleine luyden"
Wie was deze Bastiaan Heykens, waarom schreef hij aan Bilderdijk en hoe kwam het dat hiervan wederzijdse broederlijke betrekking kon worden gesproken? Bilderdijk was toch de vader van het zogenaamd Reveil en dit Reveil was toch — althans volgens Abraham Kuyper- een typische aangelegenheid van de,,chique kring" en geen zaak van de,,kleine luyden"? En nu ontmoeten wij de eenvoudige Heykens in degeleerde, aristocratischgetinte Reveilkring als een geestelijke vriend niet alleen van Bilderdijk, maar ook van diens geestverwanten zoals Da Costa, Capadose, De Clercq en Groen van Prinsterer.
Bastiaan Heykens was een in 1764 geboren zeepzieder uit Muiden. Hij behoorde tot het eenvoudige volk dat bij de overgang van de achttiende naar de negentiende eeuw de aloude gereformeerde belijdenis trouw was gebleven. Door de toonaangevende kringen van het,, verlichte" christendom, dat in kerk en staat domineerde, was de leer van vrije genade op vele plaatsen verdrongen naar de achterbuurten van het geringe volk, waar zij in conventikels en oefeningen bewaard was gebleven. Maar in de confrontatie met de vertegenwoordigers van het Reveil was er weer sprake van wederzijdse herkenning en dat in weerwil van de omstandigheid dat in die tijd de tegenstelling van geboorte en stand niet gering werd geacht. De geestelijke werkgroep van het Reveil appelleerde aan de gevoelens van het gewone, gereformeerde volk.

Ontmoeting met Bilderdijk
De eerste ontmoeting tussen Bastiaan Heykens en Bilderdijk dateerde uit de zomer van 1823, toen laatstgenoemde te Amsterdam bij zijn geestelijke discipel Isaac da Costa logeerde. Toen beide mannen op bezoek gingen bij Abraham Capadose kwam ook Heykens opdagen. Tot zijn grote blijdschap trof hij de drie geestelijke leidslieden, welke door hun geschriften reeds uitgebreide bekendheid genoten, samen in gezelschap aan. Heykens kwam met het doel om zijn hart eens uit te storten over de door Da Costa zojuist uitgegeven ,,Bezwaren tegen den geest der eeuw'', waarmee hij volkomen instemde.
Tijdens de levendige gedachtenwisseling die ontstond, sprak Heykens lang en doordringend met het drietal vrienden en liet hij duidelijk uitkomen dat de aristocratische heren de toekomstige,, afgezanten" uit het volk niet mochten vergeten. Werd hier misschien door een afgezant van het gereformeerde volk weer het zo node gemiste geestelijke leiderschap van academisch gevormde en enigszins theologisch geschoolde „voortrekkers" gesignaleerd?
Met name voor de tot het Christendom bekeerde Joden Da Costa en Capadose was dit iets nieuws: de gereformeerde belijdenis buiten het Reveil om in het bezit van een ongeletterd man. ,,De enkelingen van het Reveil ontmoetten hier de vertegenwoordiger van het Gereformeerde volk". (B. de Gaay Fortman).

De burgerman uit Muiden
Deze ontmoeting vormde de aanleiding tot nauwe omgang en briefwisseling met Bilderdijk en zijn contra-revolutionaire paladijnen. Bastiaan Heykens werd een geliefd en geëerd persoon in de Reveilkring. Aan de uit deze kring geboren Adriaan Gildemeester, het liberale Kamerlid dat gehuwd was met een dochter van De Clercq, danken wij enige autobiografische aantekeningen en een beschrijving van deze,, vrome grijsaard".

„Ik zie Heykens nog voor mij, een goed gezicht, lang, sneeuwwit haar, een mooie kromme neus, een mond zonder tanden, een bleek gezicht, in een woord: een eerwaardig type zooals men 't zeldzaam ziet. Dan zong hij zoo aardig mee met zijn oogen omhoog geslagen, een ouwe trillende stem, maar nog heel zuiver. Na' t eten rookte hij een Gouwsche pijp en wist dan prettig te vertellen. Als kleine zus naar bed ging. . . gaf hij haar een natte zoen.
Op latere leeftijd ging Heykens heel aardig van Bilderdijk vertellen. De band met het drietal dat hij in 1923 had ontmoet, is gebleven en steeds inniger geworden, inzonderheid met Da Costa. Eens zongen zij samen aan het strand de 148-ste Psalm, het loflied op Gods schepping.,, Dat is meen ik nietmeervandezeijd," aldus het commentaar van een zeker schrijver. En toen Willem de Clercq weer in Amsterdam kwam wonen, kreeg hij af en toe ook de Muider burgerman op bezoek. ,,Hoe gebruikt God degenen, die Hem vreezen, tot Zijner eer," zo schreef de beroemde improvisator in zijn door Allard Pierson gedeeltelijk uitgegeven Dagboek.

Wederwaardigheden
Toen Heykens in het begin van 1836 eens bij Da Costa logeerde, stierf zijn vrouw plotseling. Ze zou in de Oosterkerk begraven worden. De,,begrafenisondernemer' ' stelde voor dat ten behoeve van de minder bedeelde Heykens de ,,zeer kleine broederkring" - die van de Reveilvrienden dus - de kist zou dragen. Dit voorstel werd door Da Costa aangenomen. Maar De Clercq vond het— mede gezien zijn maatschappelijke positie en die van anderen beter geen precedent te scheppen en stelde voor dat elk der genodigden een drager voor zijn rekening zou nemen. Aldus geschiedde. Alles liep,,eenvoudig en statig" af.
Nadien woonde Heykens in Den Haag bij een dochter in. Hier betekende Capadose voor hem wat Da Costa in Amsterdam voor hem was geweest. Hij ontmoette hier ook de vriendenkring van gerenommeerde personen: Elout van Soeterwoude. Dirk van Hogendorp, Gefken, Van Hall, Van der Kemp en waarschijnlijk ook Groen van Prinsterer, haast zonder uitzondering geleerde juristen. Als hij een dag te eten werd uitgenodigd, viel de tachtigjarige grijsaard vaak in herhaling en Capadose vermeldt dat wanneer hij zijn bejaarde vriend om acht uur met de koets naar huis liet brengen, gast en gastheer elkaar in vermoeienis niet veel toegaven.

Op 't laatst ging Heykens' gezondheid geleidelijk achteruit. Enkele malen had hij een kleine beroerte. Het ergste was dat zijn dochter hem slecht behandelde. Maar Heykens was er zelf tamelijk blind voor en hij bleef onder alle omstandigheden goedsmoeds. Om een gril liet zijn dochter hem telkens verhuizen. Eens bezocht Capadose hem ergens drie hoog. ,,Wat woont gij hoog!", was de begroeting. En het antwoord was: ,,Ik moet nog hoger!" Maar Capadose was erg gebelgd over ,,dat leelijkewijf"!

Stervenstroost
Het was eveneens Heykens die aan het sterfbed van Bilderdijk stond. Beide mannen waren, getuige hun briefwisseling, door diepten van geestelijke aanvechting en soms aan wanhoop grenzende twijfelmoedigheid gegaan. ,,Een vliegende, verbijsterende, boven biddingen en smeekingen bedwelmende samenloop van gebeurtenissen kluisterde mijn verstand," zo schreef Heykens eens in moedbenemende omstandigheden. En Bilderdijk schreef in een van de vijf bewaard gebleven brieven aan Heykens: ,,Bid slechts, lieve Broeder, voor mij in de verduisterende oogenblikken, die somwijlen door' t lichaam den geest benevelen." Kastijding, beproeving en loutering gaan in het leven van de geestelijke pelgrims vaak hand aan hand.

Maar beide vrienden wisten ook van de vrije genade Gods, welke zonder aanziens des persoons zowel in geleerden als in eenvoudigen wordt verheerlijkt. Heykens troostte de stervende Bilderdijk, die na het overlijden van zijn geliefde vrouw tamelijk eenzaam was achtergebleven, met de afscheidswoorden van Christus uit het Johannes-evangelie: ,,Uw hart worde niet ontroerd... In het huis mijns vaders zijn vele woningen. . . Ik ga heen om u plaats te bereiden".,,Gelooft gij dat nog, Bilderdijk?" vroeg de eenvoudige burgerman en de geleerde dichter gaf een duidelijk en bewogen bevestigend antwoord. Het was het amen des geloofs!

Wederzien
In zijn eerste brief aan Heykens op 19 mei 1924 gewaagde de grijze en zo diep beproefde dichter van, ,de onvergelijkelijke barmhartigheid mijns Hemelschen Vaders jegens mij, onwaardigen en altijd zichzelven (tot zelfs in de vernedering) verheffenden zondaar". Op zondag 18 december nam Heykens afscheid van zijn beroemde vriend.
Op 2 juni 1845 kwam ook voor Heykens het levenseinde. Een innig geestelijk leven ging gepaard met ,,een gestadig sterven" aldus Van Hogendorp. De vrienden brachten geld bijeen voor,,een deftige en eerlijke begrafenis". Capadose droeg zorg voor de uitvoering hiervan. Toen ging in vervulling wat Bilderdijk een twintigtal jaren eerder aan zijn vriend Heykens had geschreven: ,,Aan de voet van Zijnen throon hopen wij elkander weder te zien!"

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen