Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Rio de Janeiro en Sao Paulo smelten samen tot één stad

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Rio de Janeiro en Sao Paulo smelten samen tot één stad

In 2000 wonen er 50 miljoen mensen in Macroaixa

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

In het jaar 2000 zal Mexico City niet meer de grootste stad ter wereld zijn. Ook Bombay en Calcutta komen er dan niet meer aan te pas. Macroaixa (grote as), een samensmelting van Rio de Janeiro en Sao Paulo, zal dan vijftig miljoen inwoners tellen. Nu vertoont het gebied tussen de beide steden nog groene gaten van enkele vierkante kilometers. Maar dat groeit snel dicht. Het scenario voor een stad zo groot als Nederland.<br />

Sao Paulo en Rio de Janeiro, twee Braziliaanse miljoenensteden, groeien in een angstwekkend tempo naar elkaar toe. Ze breiden zich niet alleen zelf steeds verder uit ten koste van de Parabivallei, ook tussengelegen steden als Villa Redonda en San José dos Campos in de vallei en Campos, westelijk van Sao Paulo, groeien explosief. Daardoor ontstaat er straks een aaneengesloten megapool van zo'n 500 kilometer lengte met een bevolking van ongeveer 50 miljoen. Kan een land zo'n stad wel dragen? Hoe zit het met het verkeer en de toevoer van voedsel en vers water? En meer mensen betekent meer sloppenwijken in Brazilië. Hoe lang gaat dat goed en neemt de misdaad dan niet toe?

Grijs lint
Ik kan me het allemaal moeilijk voorstellen en besluit de toekomstige superstad eens te bekijken. Het begin is veelbelovend en Sao Paulo laat me zien wat ik me er ongeveer van voorgesteld had; steden in een stad, torenhoge gebouwen tot over de horizon. Helikopters die op daken landen, taxichauffeurs die de weg kwijtraken en bussen met nummers als 8707. Ik vertrek naar Rio over de Via Dutre en zie: garages, huizen, krotten en dan pas, na ongeveer drie kwartier, wat groen en zelfs een poging tot bos. Dan toch weer een stad als Jacarei en weer velden, akkers en wat struiken. In San José dos Campos, zo'n 60 kilometer van Sao Paulo, heb ik de indruk dat het allemaal wel meevalt met die stedelijke verdichting. Maar dan schuift men mij in het ruimtelaboratorium van San José wat satellietfoto's onder de neus, waarop ik met stijgende verbazing zie dat op enkele groene vlekjes na, de gehele Parabivallei bedekt is door een grijsblauw lint, dat zich uitstrekt van Rio de Janeiro tot in[> het donkerblauw gekleurde Sao Paulo.

Identiteitsverlies
Een week eerder zei Judith Cortisao (wetenschapper /ecologe) het me al; „De open plekken tussen de twee steden bedroegen in 1982 21 kilometer en in 1987 nog maar 9 kilometer. Nu, ruim drie jaar later, zijn de afstanden nog kleiner geworden. De steden groeien onvermijdelijk naar elkaar toe. Wat betekent het om in zo'n grote stad te wonen? Cortisao: ,,Het bezorgt je identiteitsverlies. Als ik van Brasilia hiernaartoe kom, is het net of ik in een groot gat val." Van de 16 miljoen inwoners die Sao Paulo nu telt, wonen er zo'n 372 miljoen in dure huisjes met vaak niet meer dan één kamer. In deze "corti^os", veelal gebouwd op de achterplaats, wonen gemiddeld zeven mensen. Dan zijn er nog 4 miljoen die in de f avela's (sloppenwijken) wonen, ver van de stad, in grote armoede. Een van de f avela's is Monte Azul, blauwe berg, waarschijnlijk verwijzend naar de tijd dat de horizon nog fraaie vergezichten bood. Nu strekt zich er een blikken, kartonnen en golfplaten woestenij uit van kilometers lengte, soms doorsneden door een weg of een bruin riviertje.

Honger
Ik praat er met Angela Gerke, vroedvrouw in het plaatselijke ziekenhuisje. Wat betekent het om in een favela van Sao Paulo te wonen? Gerke: „In de eerste plaats honger. Ik ken veel mensen die dagenlang niet eten en daardoor ondervoed raken en hun weerstand verliezen. Bij een kleine verkoudheid krijgen ze dan al gauw een longontsteking of bronchitis. Elke muggebeet ontwikkelt zich tot een ontsteking. In de zomer krijgen de mensen diarree en veel kinderen zitten dan onder de wormen. De winter in het hooggelegen Sao Paulo is ijzig koud. Er is niet genoeg geld om kleren te kopen en men verliest het gevoel voor warm en koud. Men verhardt en dat geldt niet alleen voor de huid, maar ook voor de ziel, omdat die geen koud van warm meer onderscheiden kan." Dit zijn de wijken waaruit Macroaixa straks bestaat. Tussen 1970 en 1980 groeide de bevolking van Sao Paulo met 44 procent, terwijl tegelijkertijd de bevolking van de meer dan 600 krottenwijken bijna vervijfvoudigde.

Criminaliteit
De situatie aan de andere kant van de as, in Rio, is niet veel beter. Sao Paulo heeft de naam, maar de populaire strandstad spant de kroon betreffende criminaliteit. In 1989 werden er 7654 moorden bij de politie aangegeven. Maar een woordvoerder van een politiebureau meent dat er vorig jaar zeker 20.000 mensen zijn vermoord. Het aantal overvallen ligt iedere dag tussen de 400 en 500. De favela's van Rio zijn gewapende burchten. Roginha is zo'n wijk waar jongetjes van dertien jaar zwaar bewapend de ingang bewaken, waar 's nachts dure auto's met gedoofde lichten naar binnen worden geloodsd voor de handel in verschillende soorten drugs. Hier keerde kortgeleden een langgezochte misdadiger terug, bekend door verschillende moorden en ontvoeringen. In Roginha was hij zo veilig, dat hij op z'n verjaardag een gigantisch feestmaal aanrichtte en met de gehele favela feest vierde, de politie incluis. Met de groei van de favela's nemen misdaad, honger en verslaving toe. In sommige wijken is meer dan de helft van de kinderen aan een of andere drug verslaafd.

Panters
Stadsuitbreiding betekent ook meer wegen en een grotere druk op het nog overgebleven bos. Op de hoger gelegen gedeeltes en aan de kust bevinden zich nog woeste plekken Atlantisch bos. Het is een dicht, hoog en vochtig woud met een grote biologische verscheidenheid. Veel soorten apen, maar ook panters lopen er nog rond. Vandaar dat natuurbeschermers een doorlopend gevecht leveren met staats- en stadsbestuur van Rio en Sao Paulo, die het resterende groen willen overleveren aan de ontwikkeling van de superstad. Zo'n stad heeft wegen nodig en wie nu urenlang vastzit in de file van Sao Paulo, begrijpt dat er wat moet gebeuren aan deze verstikkende verstopping van automobielen. Vandaar dat er plannen zijn voor een ringweg rond de stad om 12 wegen te verbinden en zo het vrachtverkeer een betere mogelijkheid te geven om snel door te rijden. Het lijkt Nederland wel. Maar niet alleen trucks moeten de stad kunnen bereiken. Er is ook nog het woon-werkverkeer en de behoefte aan een rustig plekje buiten de immense stad.

Wereldbank
Vandaar plannen voor wegen naar de kust, als de Rodovia do Sol (weg naar de zon), de SP-99 als alternatief voor het vervuilde strand en water rondom het industriegebied Santos/ Cubatao. Tegen deze plannen gaat de milieuorganisatie Mata Atlantica flink te keer. Clayton Perreira, architect en activist, legt uit dat van het oorspronkelijke Atlantische bos nog maar vijf procent over is. Elke weg knaagt weer een stukje van het bos weg. De strijd tegen de SP99 is voorlopig gewonnen en de plannen voor de rondweg staan eveneens op sterk water. Een van de financiers, de Wereldbank, werd door de werkgroep in Sao Paulo uitgenodigd, waarop de bank enkele maanden later besloot zich uit het project terug te trekken. Wat zijn de bezwaren tegen de rondweg? Perreira: „De weg zal 15 kilometer bos doorsnijden en vlak langs een waterreservoir geleid worden. Als er een ongeluk plaatsheeft met een truck met chemische lading loopt de drinkwatervoorziening van Sao Paulo gevaar. De stad onttrekt nu al steeds meer water uit Campinas, in het noordwesten, maar het wordt schaars en steeds meer bronnen raken door landbouw en industrie vervuild." De architect pakt een kaart en wijst verschillende stadjes rond Sao Paulo aan. ,,A1 die steden zullen worden doorsneden. Waar moeten die mensen heen?"

Openbaar vervoer
Maar hoe moet het dan met die 500.000 auto's die Sao Paulo elke dag doorkruisen? Perreira: „Het openbaar vervoer moet verbeterd worden, er moeten speciale banen en een dienstregeling voor vrachtauto's komen. De benzinestations moeten op zaterdag en zondag dicht en er moet meer prioriteit komen voor de fiets." Ik krijg opnieuw dat Nederland-gevoel. Die oeverloze discussies over 100 of 120 kilometer, nota's en meer aandacht voor het openbaar vervoer... Maar lijkt dit toekomstige Macroaixa dan niet op de randstedelijke driehoek Amsterdam-RotterdamUtrecht? Of, als we een juistere schaal aannemen, Amsterdam-Brussel-Keulen? In beide gebieden wonen veel mensen, is er veel industrie en wordt er op een relatief klein oppervlak veel voedsel verbouwd. Waar bevindt zich dan de voedselschuur van Macroaixa? Brazilië is een groot land en de op een na grootste exporteur van voedsel. Er is dus genoeg, maar veel verdwijnt in de vorm van koffie, cacao en soja naar het buitenland.

Japan
Maar nu is er de Cerrado, een gebied met een woestijnachtige vegetatie, twee maal zo groot als Frankrijk, die altijd als onvruchtbaar en waardeloos werd beschouwd. Met wat kunstgrepen (magnesium, kalk en fosfor) toverde men echter twintig jaar geleden de te zure grond om in een bloeiend landbouwarsenaai, vooral bedoeld voor de buitenlandse markt. Projecten worden vooral voor en door Japan gefinancierd en kleine boeren in de buurt dienen zo snel mogelijk op te hoepelen. ,,Toch zijn de verwachtingen hoog gespannen. De regering wil rond het jaar 2000 de graanproduktie op de Cerrado op zo'n 100 miljoen brengen en de FAO acht het gebied heel geschikt als voorraadkamer voor Brazilië, heel Europa en "een groot aantal andere landen". Dat is mooi. Maar wat blijft er in Brazilië zelf? Tussen 1960 en 1970 steeg de produktie van agrarische exportgoederen met 13 procent tegenover een binnenlandse voedselproduktie van 1,7 procent. Tien jaar later daalde de beschikbare hoeveelheid voedsel per hoofd van de bevolking.

Klimaat
En hoe stabiel is het klimaat? De gemiddelde maandelijkse regenval op verschillende grote landbouwbedrijven in de Cerrado van de Mato Grosso vertoont sinds 1983 een neergaande lijn. Overal ter wereld is het weer in de war. Dit jaar begon in Indonesië de droge tijd maanden te vroeg, op de Filippijnen heeft het maanden niet meer geregend en in China rukt de woestijn op met een snelheid van 1000 km^ per jaar. Kansas (een staat in de VS) verloor meer dan een derde van z'n tarwe-oogst door grote droogte en in het zuiden van Peru is in de regentijd nauwelijks een druppel gevallen. Hoe zit dat met Brazilië? In Sao Paulo ontmoet ik Allrik Copijn, Nederlands ecoloog en in Brazilië op zoek naar aurecariabos, om het voor houtkap te beschermen. Copijn kent het land goed. Hij doet vaker ecologische klusjes voor de overheid en een paar jaar geleden werd hij door de Braziliaanse regering benaderd om een ecologisch plan voor de superstad te ontwikkelen. Copijn: ,,Als het bos verdwijnt, verandert het klimaat. Vroeger werd er rond Sao Paulo overal koffie verbouwd. Dat is er niet meer. Het is droger en kouder geworden. Bos houdt vocht vast, maar steeds meer bos, ook in de Cerrado, verandert in stad of landbouwgrond." Copijn pleit voor de bouw van huizen met kleine moestuinen. Dat vermindert de kwetsbaarheid bij een mogelijke misoogst. ,,Hoeveel eten heeft een stad nodig? Dat is gigantisch. Stel dat er iets misgaat in de voedselproduktie of het transport. Dan breekt er een complete chaos uit." Voedselrellen zijn niet nieuw in Brazilië. Steeds vaker worden supermarkten door wanhopige mensen leeggeroofd. En hoe moet dat straks, in de stad van 50 miljoen. Tenzij er fietsen, moestuinen, bos...

Eindeloze stad
Niets lijkt er op dat de stad zich in die richting zal ontwikkelen. Als ik in vallende schemer over de Via Dutre van Sao Paulo naar Rio rijd, lijkt het alsof de stad nog groter en voller is geworden. Het verkeer is drukker dan ooit en haalt links en recht in. Dieper en dieper geraak ik in de mond van het stedelijke monster. Vier-, zes-, dan achtbaans wegen met onafzienbare rijen voortjakkerend verkeer. Bussen in tegenovergestelde richting dragen verlichte koersborden met daarop geschreven: Sao Paulo, Foz, Porto Alegre, honderden in lange rijen achter elkaar. Voor het eerst voel ik nu een beetje wat de eindeloze stad betekent. In deze bus, steeds dieper het zwarte gat in, dat wordt omzoomd door lange strepen van licht en wolken van lood. Op de weg gebroken flessen. Langsgierende ambulances. Steeds verder dringt de bus Rio de Janeiro in, langs de sloppen van Nova Iguacu, industrieterreinen, flats, over viaducten, diep, steeds dieper over deze bovengrondse "onderwereld" in, naar het uiterste zuidoosten, daar waar de oostelijke as van Macroaixa eindelijk aan het water eindigt..

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 5 juni 1991

Terdege | 64 Pagina's

Rio de Janeiro en Sao Paulo smelten samen tot één stad

Bekijk de hele uitgave van woensdag 5 juni 1991

Terdege | 64 Pagina's