EEN GEESTELIJK VERZORGER MET EEN KLASSIEK GEREFORMEERDE ACHTERGROND IN EEN NEUTRAAL PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS?!1

Deze vraag kwam aan de orde in het jaar 2000 bij mijn stage in het psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk in Ermelo in het kader van mijn afstudeerstage voor het hoofdvak Pastorale Psychologie. Het werd de onderzoeksvraag voor mijn afstudeerscriptie. En na het afstuderen intrigeerde liet zij mij als deeltijd geestelijk verzorger niet los.

ANTROPOLOGIE…

Geestelijke verzorgers vinden de uitgangspunten voor hun werk dikwijls in het gedachtegoed van het kerugmatische pastoraat (Thurneysen o.i.v. Barth), het therapeutisch of client-centered pastoraat (Hiltner, Rogers, Zijlstra) of het hermeneutisch pastoraat (Pastoraat als ontmoeting — Heitink). Daarbij valt op dat er veel aandacht is voor de antropologie, waarbij nadrukkelijk aansluiting wordt gezocht bij de menswetenschappen. De moderne psychologische wetenschap heeft het hedendaagse pastorale handelen diepgaand beïnvloed. Dit leidt tot een positieve waardering van het humanum, tot een bepaalde mate van autonomie en vrijheid van de mens (‘Waar de zorg voor een fundamentele menselijkheid gevonden wordt, kan, het koninkrijk Gods niet ver weg zijn’).

EN DAN THEOLOGIE?

Als het gaat over God en mensen blijkt het godsbeeld zeer divers te zijn. Wellicht moeten we spreken over mensen en God, want wie God is wordt in hoge mate bepaald door wat mensen van Hem ervaren. Het spreken van God staat dikwijls minder centraal; ik noem: God en mensen zijn partners, zij werken samen aan het heil; zo komt het tot een narratieve invulling (reframing van het levensverhaal). Het moderne pastoraat streeft naar voortstuwing op weg naar de ware humaniteit: een voortgaand proces van heil en heling. Mensen groeien aan elkaar; op weg naar hun eigen gekozen toekomst. In het pastorale gesprek wordt de incarnatie van het heil — zo u wilt: Christus — uitgebreid: empathie en warmte verkondigen Gods liefde.…

EEN KLASSIEK GEREFORMEERDE VISIE OP PASTORAAT?

De vraag dringt zich dan ook op wat de visie is van een geestelijk verzorger met een klassiek gereformeerd achtergrond. En in feite moeten we dan constateren dat er geen recente integrale visie op pastoraat is uitgewerkt. Bij mijn pogingen om te komen tot een verkennende beschrijving, heb ik dankbaar gebruik kunnen maken van werk van Prof. Dr. W. H. Velema2 en van de schitterende dissertatie van dr. J. W. van Pelt3. Ik geef mijn definitie voor pastoraat vanuit genoemde visie: ‘Pastoraat is in de naam van God de Vader, de Schepper, onder de hoede van Jezus Christus, de Verlosser en de pastor Bonus, in de kracht van de Heilige Geest, de Vernieuwer, in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift, vanuit de gemeente van Christus, mensen in hun relaties tot God, medemens en schepping, op hun levensweg en geloofsweg, in de gebrokenheid van dit bestaan, ondersteunen, begeleiden en troosten, zodanig dat de Gloria Dei schittert en de mensen het foederatieve heil van verzoening en vergeving ontvangen en genieten, in het zicht van de eschatologische voltooiing’.

TAKEN VAN DE GV’ER IN DE PSYCHIATRIE

De vraag waar dit artikel mee begint, heeft ook te maken met de taken van een geestelijk verzorger in een neutrale instelling. Bij de omschrijving van deze taken wordt duidelijk dat er spanningsvelden liggen. Zijn die spanningen hanteerbaar? Juist bij de psychiatrie worden de vooroordelen over klassiek gereformeerden sterk benoemd. Psychiaters hebben veelal een opleiding gehad waarin het religieuze aspect vanuit een bepaalde belichting wordt behandeld. Freud bijvoorbeeld was sterk anti-religieus. Religie is slechts projectie van onze wensen, verlangens en remedie voor angsten. Er is weinig plaats voor een geestelijke dimensie. Uit onderzoek blijkt dat er geen beroepsgroep in Nederland meer geseculariseerd is dan die van de psychiaters.

Ook zal een rol spelen dat door allerlei oorzaken, lange tijd het idee breed geleefd heeft, dat het godsbeeld van de gereformeerde orthodoxie bepaalde ziekmakende trekken vertoont, die kunnen leiden tot een neurose of depressie. Aleid Schilder e.a. meenden wetenschappelijk te kunnen bewijzen dat juist daar depressies meer voorkwamen, zonder oog te hebben voor het feit dat copingsstrategieën juist bij gelovigen effectiever en functioneler bleken. Over de helende kracht en de troost van het evangelie was weinig bekend.

Psychiaters horen ook de meest bizarre verhalen over kerkelijke praktijken (deels terecht…). En soms vindt het verhaal een goede voedingbodem, zo merkte ik tijdens mijn stage.

Misschien moeten wij het ook onszelf aanrekenen als christenen? Zijn wij wellicht zo in onze schulp gekropen, dat de samenleving nauwelijks meer zicht heeft op wat ons beweegt (het ‘pocketbijbel-binnenzak-geloof)? De laatste jaren biedt een grotere openheid ook mogelijkheden. O.a.onder invloed van Prof. G. Glas mag er weer aandacht zijn binnen de psychiatrie voor het religieuze aspect. Op intakelijsten zie je nu weer vragen als: bent u gelovig? Wenst u contact met een geestelijk verzorger? Mogen wij contact opnemen met uw kerkenraad?

THEORIE…

Aan het eind van mijn onderzoek kon ik in principe (gelukkig) concluderen dat een positief theoretisch antwoord op de beginvraag mogelijk was. Maar een algemeen antwoord niet. Afhankelijk van situatie, instelling en geestelijk verzorger zelf zal steeds opnieuw naar antwoorden moeten worden gezocht.

EN PRAKTIJK…

Na afronding van mijn studie kwam ik als deeltijd geestelijk verzorger in het ziekenhuis waar ik stage liep in dienst, op een geriatrische afdeling. Patiënten uit de breedte van het ziekenhuis kunnen een beroep doen op een geestelijk verzorger, bijvoorbeeld vanuit gezamenlijke affiniteit op het terrein van zingeving. Ook kreeg ik een taak bij de verzorgen van de vieringen op zondag. Tijdens dit werk liep ik niet tegen onoverkomelijke belemmeringen op, wel tegen indringende vragen. Waar ligt bijvoorbeeld de grens bij het gebruik van rituelen, het afnemen van de schuldbelijdenis/biecht, de ziekenzalving, het verzoek om een crematiedienst te leiden? Hoe liggen kerkrechtelijke en ambtelijke structuren en mogelijkheden? Hoe ga je om met (oecumenische instellings)diensten?

Vanuit die ervaring is mijn advies om in een grotere dienst voor geestelijke verzorging van een instelling in ieder geval één klassiek gereformeerde geestelijk verzorger te benoemen. Het zou ook goed zijn dat in de wereld van geestelijke verzorging er expliciet gewerkt wordt aan juiste en evenwichtige voorlichting over deze visie op pastoraat.

Daarbij hoeft een geestelijk verzorger met deze achtergrond binnen een instelling niet alleen voor orthodoxe christenen beschikbaar te zijn. Alle mensen staan in relatie met God, al of niet bewust. Dat maakt je geen evangelist, wel vertel je vanuit je eigen bron en visie wat relevant is. Die mag er zijn, net als alle andere. Een geestelijk verzorger kan vanuit de klassiek gereformeerde visie op pastoraat niet alleen ‘een eindje mee lopen op de levensweg’, niet alleen steunen en troosten, niet alleen invoelend luisteren naar mensen in de breedte. Hij kan ook gids en herder zijn. Daarbij dient hij zijn eigen grenzen niet te overschrijden. Naast een voluit respecteren van de patiënt zal de geestelijk verzorger congruent met zichzelf en zijn eigen Levensbron moeten blijven. Voor geestelijk verzorgers ligt in de leegte die het secularisatieproces en postmoderne invloeden achterlaten een geweldige kans. Ze staan in de voorhoede bij de ontmoeting met ‘onze’ maatschappij. Je komt mensen tegen die door alle ontwikkelingen in de war raken, pijnlijk getroffen zijn. Je merkt soms dat de leegte door het verlies van vertrouwde geloofsvoorstellingen werkelijk tot verwerkingsproblemen leidt.

De zware weg die patiënten gaan, de angsten die ze meemaken, de depressie die zo het zicht ontneemt etc, leidt in veel gevallen tot de vraag: Wat is de bedoeling hiervan? Waarom overkomt me dit? Is er een God die hiermee te maken heeft en als Hij er is waarom laat Hij toe dat me dit overkomt? Heeft dit nog betekenis en wat is dan de zin hiervan? Waar kan ik kracht en troost vinden? Veel patiënten in de ggz tobben met vragen over de zin van het leven; wie en waar is God? De last (soms zinloosheid) van het bestaan geeft nogal eens aanleiding tot suïcidale gedachten. Soms heb je als geestelijk verzorger ook nauwelijks antwoord als je de verhalen hoort. Dat hoeft dan ook niet altijd. Soms is het present zijn voor dat moment voldoende, om zo God te ‘vertegenwoordigen’. Sommigen gesprekken worden gevoerd in het besef dat je balanceert op het scherp van de snede: je voelt dat er een geestelijke strijd wordt geleverd over de meest wezenlijke zaken. Soms een strijd in de patiënt. Soms strijd om de patiënt, in mezelf.

ANTWOORD OP DE VRAAG

De ervaringen die ik als (deeltijd, dus in alle bescheidenheid) geestelijk verzorger mocht opdoen hebben de eindconclusie van mijn doctoraalscriptie bevestigd.

‘Ik denk dat een geestelijk verzorger vanuit een klassiek gereformeerde achtergrond, binnen de kaders van het profiel van de geestelijk verzorger, met respect voor zijn medemens en congruent aan zijn eigen grenzen, zicht hebbend op de waarde van zijn eigen identiteit en haar verschillen met moderne visies op pastoraat, een waardevolle bijdrage kan leveren in een team van geestelijk verzorgers. Tot zin en zegen van de patiënten en hun familie, collegae en alle bij de instelling betrokkenen. Tot verheldering van nu soms onheldere standpunten. Tot eer van God.’

Drs. J. Otte is lid van de directie van de Pieter Zandt scholengemeenschap (Kampen/Urk). Hij was tot voor kort beleidsmedewerker aan de TUA. Kerkelijk behoort hij bij de Geref. Gemeenten.

Voetnoot:

1 Otte, J., Geestelijke Verzorging vanuit een klassiek gereformeerde visie op pastoraat (?!), doctoraalscriptie, november 2001.

2 Bijvoorbeeld: Velema, W.H., Nieuw Zicht op Gereformeerde spiritualiteit, Uitgeverij Kok Voorhoeve, Kampen, 1990. citeert op blz. 65 Calvijns Catechismus.

3 Pelt, J.W. van, Pastoraat in trinitarisch perspectief. De samenhang van trinitarische en antropologische aspecten van het pastoraat, Uitgeverij Groen — Heerenveen, 1999.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen