Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Buiten onze grenzen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Buiten onze grenzen

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

BETOGINGEN IN BALTISCHE HOOFDSTEDEN

In de hoofdsteden van de Baltische Sovjet-republieken Estland, Letland en Litouwen werd in de laatste week van augustus door duizenden mensen gedemonstreerd tegen de gevolgen van het 48 jaar geleden gesloten Sovjet-Duitse niet-aanvalsverdrag. Als gevolg van dit verdrag werden de Baltische staten in 1940 door de Sovjetunie ingelijfd.

In Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, verzamelden zich honderden mensen voorzien van zwarte armbanden bij een kerk in het centrum. Een vrouw die de betogers toesprak, eiste onafhankelijkheid voor de Baltische staten. Verder zong de menigte patriottische en katholieke üederen uit de periode tussen de wereldoorlogen. In Riga, de hoofdstad van Letland, namen zelfs zo'n zevenduizend mensen aan een betoging deel.

De betogingen maken nog weer eens duidelijk dat de Sovjet-Unie wel terdege met een nationaliteitenprobleem te kampen heeft. Bovendien stellen deze demonstraties het veel geprezen beleid van „glasnost" op de proef. Het is interessant om te volgen hoe de autoriteiten op deze uitingen van nationalisme reageren. Vooral omdat ze niet op zichzelf staan, er waren dit jaar immers al meerdere uitingen van nationalisme. Zo hebben o.a. de Krim-Tartaren en de Moldaviërs dit jaar ook al van zich doen horen.

VOORGESCHIEDENIS

De invloed van de Russen in dit Oostzeegebied gaat al terug tot de tijd van tsaar Peter de Grote. Aan het begin van de achttiende eeuw lijfde hij dit gebied na een oorlog tegen Zweden in bij het Russische tsarenrijk. Ook de invloed vanuit Duitsland was altijd sterk in deze streken. Talloze kolonisten uit het Duitse Rijk hadden zich hier in de loop der eeuwen gevestigd. De nakomelingen van de Duitse adel, de zogenaamde Baltische baronnen, wisten hun positie als grootgrondbezitters zelfs tot de Eerste Wereldoorlog te handhaven. Tegenover invloeden vanuit de Duitse cultuur enerzijds en pogingen tot russificatie door de tsaren anderzijds, ontwikkelde de bevolking een sterk nationaal besef, dat vooral vanaf 1900 snel aan kracht won. En dan gebeurt, wat wel genoemd is „het politieke wonder": in de periode 1917-1920 weten de Baltische volken hun onafhankelijkheid als staten te verkrijgen!

In 1917 was in Rusland een revolutie uitgebroken, die uiteindelijk in oktober de bolsjewieken aan de macht bracht. De positie van de door Lenin geleide bolsjewieken was zwak, zo brak er al spoedig een bloedige burgeroorlog uit, zodat ze streefden naar een snelle beëindiging van Ruslands deelname aan de Eerste Wereldoorlog.

De onderhandelingspositie van de Duitsers, die grote delen van het Russische grondgebied bezetten, was veel sterker. De vrede van Brest Litovsk (1918) was dan ook voor de Russen erg nadelig. Eén van de gevolgen was, dat ze zich noodgedwongen moesten neerleggen bij het zelfstandig worden van Estland, Letland en Litouwen.

De bolsjewieken, die in deze jaren nog sterk een spoedig uitbreken van de wereldrevolutie verwachtten, waren er van overtuigd dat het verlies van grondgebied maar kortstondig zou zijn. Zo merkte Lenin o.a. op: , , De arbeiders zullen deze regering weldra omverwerpen en een Sovjet-Estland vestigen." De Baltische staten zouden hun zelfstandigheid nog tot 1940 weten te bewaren!

GEHEIME CLAUSULES

Op 23 augustus 1939 zetten de Duitse minister van buitenlandse zaken Von Ribbentrop en de Russische volkscommissaris Molotov hun handtekening onder het beruchte niet-aanvalsverdrag. Dit „monsterverbond" was niet alleen voor het Westen een schok, maar betekende ook het einde voor de jonge Baltische staten! In een aantal geheime clausules werd de kaart van Oost-Europa nogal ingrijpend gewijzigd. Zo verdeelden Duitsland en de Sovjet-Unie onderHng de Poolse natie en werd vastgelegd dat de Baltische staten binnen de Russische invloedssfeer lagen. Via deze macabere machtspolitiek zagen de Russen dus kans om „hun" in de Eerste wereldoorlog verloren gegane gebied weer binnen hun machtssfeer te krijgen. Al in datzelfde najaar werden de Baltische republieken onder militaire dreiging gedwongen om op een wederzijds verdrag van miütaire bijstand in te gaan. Molotov sprak bij deze gelegenheid: „Wij gaan Estland niet dwingen tot een communisme. U kunt er zeker van zijn dat het u nooit zal spijten, dit akkoord met ons gesloten te hebben. Ons woord van bolsjewieken is als van staal: als wij iets beloven houden wij ons eraan".(!) Eenjaar later werden de baltische staten echter omgevormd tot Sovjet-Republieken en bij de USSR ingelijfd. Weer had Molotov een passende redevoering bij de hand: „. . . L' moet begrijpen dat de kleine staten in de toekomst moeten verdwijnen. Uw Litouwen zal zich met de andere Baltische staten moeten voegen bij de roemrijke familie van de Sovjet-Unie. Daarom moet u nu beginnen om uw volk in te wijden in het Sovjetsysteem. dat in de toekomst zal regeren in heel Europa." Een stringente politiek van sovjetisering volgde, waarbij ook heel wat tegenstanders richting Siberië verdwenen. Na een kortstondige Duitse bezetting bestendigde het verloop van de Tweede Wereldoorlog de situatie van inlijving bij de Sovjet-Unie.

FEDERALE REPUBLIEK?

In naam is de Sovjet-Unie een federale republiek gevormd door vijftien zelfstandige unie-republieken die grondwettelijk het recht hebben om zich van de Unie af te scheiden! Dit recht werd al in 1917 onder aandrang van Lenin vastgelegd. Dit was een taktische manoeuvre om de sympathie van de minderheden in Rusland te winnen. Bovendien zagen we al dat de bolsjewieken toen zo sterk in de verwachting van een snel komende wereldrevolutie leefden, dat zij dit soort beloftes toch spoedig achterhaald verwachten te zijn. Van de buitenkant bekeken heeft men het federalisme ver doorgevoerd: elke sovjet-republiek heeft een eigen president, een eigen parlement en een eigen ministersploeg! In werkelijkheid is de Sovjet-Unie echter een sterke eenheidsstaat en is van werkelijk federalisme geen sprake. De staatkundige bevoegdheden van de republieken zijn in de praktijk zeer gering. Zo bezit de centrale overheid het recht om maatregelen van de plaatselijke autoriteiten te toetsen en ongedaan te maken. De plaatselijke communistische partijen staan onder het gezag van de partijcentrale in Moskou. Het spreekt dat het recht van afscheiding in de praktijk ook een wassen neus is. Het is streng verboden hiervoor propaganda te voeren en ieder streven naar culturele autonomie wordt vervolgd als „burgerlijk nationalisme". Het communisme beschouwt het nationalisme immers als een gevolg van de klassetegenstellingen in de kapitalistische wereld.

Daarom betoogt men vanuit de Sovjet-Unie ook al jaar en dag dat het nationale vraagstuk in de Sovjet-Unie gekenmerkt worden door broederlijke samenwerking en vriendschap! In werkelijkheid hapert het nogal eens wat die vriendschap betreft en vormen de Russen, die ongeveer de helft van de bevolking uitmaken, de grootste machtsfactor. Zo bezetten zij het grootste deel van het centrale bestuur in Moskou, maar ook in de deelrepublieken bezetten zij vaak de strategische posities. Zo is de tweede secretaris van een unierepubliek, de man of vrouw die het benoemingsbeleid bepaalt, traditiegetrouw een Rus.

Ook is de Russische taal op de scholen een steeds sterkere positie gaan innemen en bovendien is zij de commandotaal van het leger. Het is duidelijk dat de vrijheid van de unierepublieken zeer beperkt is, zowel op politiek als op cultureel gebied.

NATIONALISME

De demonstraties in de Baltische hoofdsteden zijn het zoveelste signaal dat het nationalisme nog altijd springlevend is. En dat ondanks pogingen van de centrale regering in Moskou om het efficiënt te bestrijden. Men heeft vanaf 1941 tienduizenden Esten, Letten en Litouwers gedeporteerd en hun plaatsen doen innemen door Russen. Het percentage Russen op de bevolking is dan ook enorm toegenomen. In de praktijk blijkt echter dat deze „nieuwkomers" zich met graagte vestigen in deze voor Sovjet begrippen economisch welvarende gebieden en dat langs deze weg ook een snel identificatieproces met het nieuwe vaderland plaatsvindt. Daardoor nam ondanks een strak proces van russificatie op alle gebieden het nationalisme eer­ der toe dan af! Een belangrijke rol bij dit vasthouden aan de eigen identiteit t.o.v. de Russen speelt natuurlijk ook de godsdienst.

Zo zijn Estland en Letland luthers en is Litouwen katholiek. Door de bril van de machthebbers in Moskou bekeken is dit nationaUsme een ontbindende kracht van de eerste orde. Vandaar dat men er altijd krampachtig op reageerde en betogingen in de regel met bruut geweld en bloedvergieten tegemoet trad. In het kader van de politiek van , , glasnost", waarbij de hele beeldvorning van de Sovjet-Unie richting het Westen dient te worden opgepoetst, worden dergelijke demonstraties onder Gorbatsjov nu af en toe geduld. Hoewel op dit moment bijvoorbeeld al weer een strak demonstratieverbod van kracht is. Het is boeiend om te zien hoe de politiek van , , glasnost" aan de ene kant dit nationalisme a.h.w. lijkt aan te lokken, terwijl de hiervoor beduchte autoriteiten aan de andere kant met kracht proberen het tegen te gaan, maar dan op een manier die hun beeldvorming naar het Westen toe niet al te zeer geweld aandoet.

Het zal overigens duidelijk zijn dat het verlangen onder de bevolkingen van de Baltische staten naar onafhankelijkheid helaas in de huidige wereldpolitieke situatie geen enkele kans heeft.

Leusden

H. Lenselink

Dit artikel werd u aangeboden door: Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 september 1987

De Banier | 20 Pagina's

Buiten onze grenzen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 september 1987

De Banier | 20 Pagina's