De Heidelbergse Catechismus

(12).

De derde uitgave.

Nauwelijks is cle tweede uitgave van de Heidelbergse Catechismus in 1563 verschenen, of zij wordt door een derde gevolgd.

Deze derde uitgave is bijzonder merkwaardig wegens cle moeite, die men zich gegeven heeft, om haar geheel op cle tweede te doen gelijken, terwijl ze toch van de eerste tot cle laatste bladzijde geheel nieuw is.

Toch zijn er opmerkelijke verschillen.

Het grootste verschil zit in het antwoord op de 80e vraag. We zullen hier het antwoord uit cle 2e en de 3e uitgave na elkaar plaatsen:

Tweede uitgave: (in het hollands vertaald)

Het Avondmaal betuigt ons, dat wij volkomen vergeving van al onze zonden hebben door cle enige offerande van Jezus Christus, die Hij Zelf eenmaal aan het kruis volbracht heeft.

Maar de mis leert, clat cle levenden en de doden niet door het lijden van Christus vergeving der zonden hebben, tenzij dat Christus nog dagelijks voor hen van de mispriesters geofferd worde.

En alzo is de mis in de grond een afgodische verloochening van cle enige offerande en van het lijden van Jezus Christus.

In de derde uitgave luidt het antwoord op vraag 80 als volgt: (weer in het hollands vertaald)

Het Avondmaal betuigt ons, clat wij volkomen vergeving van al onze zonden hebben door cle enige offerande van Jezus Christus, die Hij Zelf eenmaal aan het kruis volbracht heeft. En clat wij door cle Heilige Geest Christus worden ingelijfd, Die nu naar Zijn menselijke natuur in de hemel is ter rechterhand Zijns Vaders en daar van ons wil aangebeden zijn. Maar cle mis leert, clat cle levenden en cle doden niet door het lijden van Christus vergeving der zonden hebben, tenzij clat Christus nog dagelijks voor hen van de mispriesters geofferd worde. En dat Christus lichamelijk onder de gestalte van brood en wijn zij en daardoor ook daarin moet aangebeden worden. En alzo is cle mis in de grond anders niet dan een verloochening der enige offerande en het lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij.

Het verschil tussen de tweede en cle derde uitgave springt bij vergelijking van de beide antwoorden terstond in het oog. In de tweede uitgave stond niet te lezen: Und dass wir durch den H. Geist Christo werden eingeleibt, der jetzund mit seinen waren leib im himmel zur Rechten des Vaters ist, und daselbst wil angebettet werden. Ook vinden we in uitgaaf 2 niet: Und dass Christus leiblich under der gestalt brods und weins sey, und derhalben darin sol angebettet werden. Ook de laatste zin is veranderd, scherper geworden. In plaats van de woorden: und ist also die Mess im grund eine abgöttische verleugnung.... enz. lezen we in de derde uitgaaf: und ist also die Mess im grund nichts anders, denn ein verleugnung.... enz., zodat het „abgöttische" weggevallen is (om hetgeen volgen zal), en aan de woorden „im grund" nog het verstekende „nichts anders denn" toegevoegd is. Eindelijk is aan het slot bijgevoegd: „und ein vermaledeite Abgötterey." Bovendien is het aantal aangehaalde plaatsen uit cle H. Schrift vermeerderd.

Dit is het grote verschil. Kleinere afwijkingen zijn er in drukfouten en misstellingen. Maar die worden verborgen gehouden. Straks zal wel blijken hoe. De derde uitgaaf moet de tweede schijnen. Aan het eind komt ook weer het bekende woord aan de Christelijke lezer voor: „Was im ersten druck ubersehen, als fürnemlich folio 55. Ist jetzunder auss befelch Churfürstlicher Gnaden, addiert worden".

Wat betekent dit laatste?

Legt men cle tweede en derde uitgaaf naast elkaar, dan ziet men, dat de bladzijden en regels tot aan het eind van bl. 48 met dezelfde lettergrepen beginnen en eindigen. Vanaf bl. 49 komt er meer op de bladzijden te staan, totdat er op bl. 55 ruimte genoeg gewonnen is, om een gedeelte van het uitvoeriger geworden antwoord van vraag 80 op te nemen, terwijl door samenpersing op bl. 56 het overige gedeelte wordt geplaatst en deze bl. toch eindigt met hetzelfde woord als in de tweede uitgaaf bl. 56 doet, hetgeen echter niet lukt dan door er een regel te veel, in strijd met het formaat, op te brengen. Bl. 57 begint dan in de derde uitgaaf weer met hetzelfde woord als in de tweede uitgaaf. De bedoeling hiervan is kennelijk geweest, de beide uitgaven zoveel mogelijk op elkaar te laten lijken. De acht bladzijden, die dus verschil vertonen, zitten middenin het boek en worden dus zoveel mogelijk aan het oog onttrokken.

Nu zou men kunnen aanvoeren, dat voor de bladzijden 1—48 en 57—80 het oude zetsel van de tweede uitgave weer is gebruikt, zodat alleen de bladzijden 48 —57 opnieuw zijn gezet. Dit is echter niet zo, want allerlei kleine afwijkingen, drukfouten en misstellingen bewijzen het tegendeel. Ik geef slechts enkele voorbeelden: in de tweede uitgave staat op bl. 81 regel 15 „dass ist, " in de derde uitgaaf: „das ist." Op „regel 17 „geist" en „Geist", ergens anders „heten" tegen

„herzu", wird tegen wirdt enz. enz.

Alles samenvattend kunnen we dus zeggen, dat men bij de derde uitgave van de Heidelbergse Catechismus ten doel gesteld heeft:

1. de tweede uitgave zoveel mogelijk na te bootsen.

2. ruimte te maken voor de regels, die in het 80ste antwoord bijgevoegd moesten worden.

3. het uitsparen van ruimte zo weinig mogelijk te laten opmerken, daarom de regels zo weinig mogelijk te laten verlopen en dit verlopen dus alleen te laten plaats vinden op bl. 49—56.

Het oordeel over het woord aan de Christelijke lezer in de derde uitgaaf, kan nu niet anders dan ongunstig zijn. Had men daar in plaats van over de eerste druk over de tweede druk gesproken, dan was de ware stand der zaak aan het licht gekomen. We kunnen niet anders doen dan dit zeer betreuren. De reden, waarom de Catechismus in 1563 voor de derde maal gedrukt is, zal wel geen andere geweest zijn dan deze: het 80ste antwoord in een uitvoeriger redactie in het leerboek in te voegen, O ' nadat de keurvorst de banvloeken van het Concilie van Trente in hun geheel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen