De rechter beslist; de politiek wacht af

Stel dat er morgen een ziekenhuis beslist dat zware rokers (uit bezuinigingsoverwegingen) onderaan de wachtlijst voor hartoperaties worden geplaatst als ze hun slechte leefgewoonten niet opgeven. De politiek wil hier zijn vingers niet aan branden. Een kort geding om behandeling via de rechter af te dwingen zal niet lang op zich laten wachten. Maar is dit wel een taak voor de rechtbank? Nederland kent -formeel— een wetgevende, een uitvoerende en een rechterlijke macht. Dit is de trias politica, waar premier Lubbers vorige week over sprak. Globaal genomen kun je zeggen dat de regering de wetsontwerpen maakt en het pariement de wetten goedkeurt. (De Tweede Kamer kan ook wetsontwerpen indienen; dit komt echter zeer zelden voor.) De regering zorgt voor de uitvoering. De rechter kan nu aan de hand van de wetten een uitspraak doen. Maar er zijn ook situaties waarbij er (nog) geen wet is waarop de rechter zich rechtstreeks kan beroepen. Dat is bij voorbeeld het geval bij bepaalde maatschappelijke, technische of medische ontwikkelingen. Het kan zijn dat de ontwikkelingen zo snel gaan dat de wetgeving dit tempo niet bij kan houden. Zo liggen allerlei zaken rond bij voorbeeld spermadonorschap en genetische technieken niet wettelijk vast. Het kan echter ook zo zijn dat de politiek bepaalde problemen bewust laat liggen, vooral als het om hete hangijzers gaat. Buigen normaal gesproken honderdvijftig gekozen kamerleden zich over maatschappelijke vragen en de mogelijke antwoorden, in die gevallen beslist een onafhankelijke rechter wat er mag/moet gebeuren.

Abortuswet
Voordat de abortuswet van kracht werd, draaide de Bloemenhovekliniek al jaren op volle toeren. Hoewel de toenmalige wet abortus verbood, heeft geen rechter de abortusartsen veroordeeld. De politiek legde de abortuspraktijk uiteindelijk in een wet vast. Met euthanasie gebeurt op dit moment hetzelfde. Er is geen wet, maar de hoofdofficier van Justitie meent dat Ineke Stinissen terecht van het leven is beroofd. De hoofdofficier had zich gebaseerd op uitspraken van het gerechtshof in Arnhem. Ook andere rechterlijke uitspraken rond euthanasie, waarbij onder andere de zorgvuldigheidseisen geformuleerd zijn, laten duidelijk zien dat de rechter soms meer kijkt naar wat maatschappelijk aanvaardbaar is dan naar wat de wet zegt.

Dotterbehandeling
Volgende zaak: een hartpatiënt eist via de rechter een dotterbehandeling. Het ziekenhuis zegt dat het geld op is. Om te bezuinigen heeft de regering besloten de ziekenhuizen per jaar een bepaald budget toe te bedelen. Op grond daarvan maken ze afspraken met ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars over het aantal behandelingen dat ze met dat geld uit kunnen voeren. Nee, zegt de rechter, er moet behandeld worden, geld of geen geld. Al is de uitspraak vanuit menselijk oogpunt bezien volkomen verklaarbaar, hij zet daarmee het politieke bezuiningsplan op losse schroeven. Het kraken van woningen en andere panden was ooit verboden. In de jaren zestig besliste de rechter dat krakers er niet zomaar uitgezet mogen worden. Het burgerlijk wetboek bepaalt dat alleen echtparen die langer dan vijfjaar bij elkaar zijn een kind mogen adopteren. Twee weken geleden besliste het gerechtshof in Arnhem dat een alleenstaande vrouw ook een kind mag adopteren. De huidige wet zou in strijd zijn met het Europeses verdrag voor de rechten van de mens.

Elektroshock
De elektroshock-therapie voor ernstig depressieve patiënten is al jaren omstreden. Toch overwegen twee ziekenhuizen de therapie weer te gaan toepassen. Enkele organisaties binnen de gezondheidszorg hebben nu een kort geding aangespannen om dit te voorkomen. De rechter moet zich uitspreken over een behandeling die niet wettelijk verboden is. De regering wil de stroom asielzoekers indammen door kansloze asielzoekers uit Oost-Europa te dreigen met opsluiting. De rechtbank in Assen vond dat aanvaardbaar, maar de rechtbank in Roermond niet. Ook hier dus weer de rechter contra de politiek. Dan kennen we nog rechterlijke uitspraken overstaken, (vermeende) discriminatie en het al dan niet toelaten van TVlO en Veronique op het kabelnet.

Kort gedingen
Het verschijnsel dat de rechter uitspraken doet die diep kunnen ingrijpen in ons maatschappelijk bestel doet zich ook voor op Europees niveau. Zo bepaalde het Europese Hof van Justitie onlangs dat vrouwen dezelfde pensioenrechten moeten hebben als mannen. Steeds vaker moet de rechter zich buigen over zaken die eigenlijk op het bord van de politiek thuishoren. Het aantal kort gedingen is sterk toegenomen. In 1983 werden er in ons land 7300 aangespannen, in 1987 meer dan 10.000. Normaal gesproken loopt de wetgeving achter de praktijk aan. Nieuwe ontwikkelingen leiden vanzelfsprekend niet binnen een paar maanden tot nieuwe wetgeving. Maar nu zien we dat de politiek soms afwacht wat de rechter beslist en zich vervolgens onthoudt van wetgeving, of de wetgeving baseert op de gegroeide praktijk. Terecht signaleert Bert Molenaar dit in zijn pas verschenen boek "Rechters, de opkomst van de zwarte macht".

Verdiend?
"Zwarte macht" is misschien wat al te sterk uitgedrukt, maar dat rechters steeds meer invloed krijgen is wel duidelijk. Ze zijn in ons staatsbestel (gelukkig) onafhankelijk, maar ze staan net als iedereen bloot aan de invloed van wat "men", de maatschappij, de meerderheid, vindt. En juist daardoor bevindt de rechtspraak in ethische kwesties zich op een hellend vlak. Niet Gods geboden, maar louter menselijke maatstaven bepalen in de meeste gevallen de rechterlijke uitspraken. Elk volk krijgt klaarblijkelijk de rechters die het verdient.l< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen