Rond de Calvijn-herdenking

(4).

De prediking van Calvijn

De bediening van het Woord heeft in de kerken der Reformatie altijd een ereplaats ingenomen. Daarom moeten we Calvijn bovenal zien als „dienaar des Woords" en zullen we bij de prediking van Calvijn iets langer stilstaan. Gedurende zijn Geneefse tijd stond Calvijn iedere zondag twee-, soms wel driemaal op de kansel. Ook door dt week leidde hij een-of tweemaal een avonddienst. Volgens een ruwe schatting bediende hij dus gemiddeld 250 maal per jaar het Woord. Wie zóveel moet preken, heeft natuurlijk geen gelegenheid, al z'n preken uit te schrijven, zoals vele „oude schrijvers" deden. Calvijn deed dat dan ook niet; hij improviseerde op de kansel. Dat betekent niet, dat hij zomaar uitsprak, wat hem in de gedachten kwam; aan zijn preek lag steeds nauwgezette studie ten grondslag. Doordat zijn leerlingen en ook sommige van zijn collega's dikwijls zijn preken optekenden, zijn we nog heden-ten-dage in het bezit van ruim 2000 preken van Calvijn. Deze zijn echter slechts voor een klein gedeelte in het Nederlands vertaald.

Het is een voorrecht, dat we deze preken kunnen lezen, zoals Calvijn ze uitgesproken heeft. Het nadeel, dat daartegenover staat, namelijk dat het gesproken woord platter klinkt en slordiger van stijl is, geldt eigenlijk voor Calvijn niet. Hij, die zulke stijlvolle preken „uit het hoofd" uitsprak, moet wel een groot redenaar geweest zijn.

Stijl van Calvijn's prediking

Wie beweert, dat de preken van Calvijn droog en saai zijn, heeft er wellicht nog niet veel gelezen. Weliswaar loopt er een enkele preek doorheen, die wat eentonig en langdradig is, meer een betoog dan een toespraak. Maar we mogen niet vergeten, dat de onkunde in die tijd ontstellend groot was (en zou er tegenwoordig wel zoveel meer kennis van de Schrift zijn? ) en om de historische kennis te vergroten, moest Calvijn weieens wat schoolmeester-achtig preken. Calvijn's prediking was allereerst uitleg van het Woord Gods.

Bovendien had hij de gewoonte, meestal niet een vers of een gedeelte daarvan te behandelen, maar een pericoop, soms wel van 10 of 12 verzen, een enkele maal zelfs een geheel hoofdstuk. Daardoor dragen de preken van Calvijn het karakter van wat wij „Bijbellezingen" zouden noemen.

Maar droog of saai is dit soort Schriftverklaring allerminst. De prediking van Calvijn was zelfs in hoge mate aktueel (niet te verwarren met sensationeel!) Allerlei problemen van zijn tijd komen in zijn preken aan de orde: maatschappelijke, staatkundige en kerkelijke. Ook het dagelijks leven heeft z'n plaats in Calvijn's prediking. Hij geeft er blijk van, op de hoogte van zijn tijd te zijn. Wereldvreemd was Calvijn in het geheel niet. Zijn voorbeelden ontleende hij aan het dagelijks leven, aan de letterkunde, aan de muziek. Zijn stijl is levendig door de vele spreekwoorden, die hij citeerde en doordat zijn toespraken „op-de-manaf" waren; herhaaldelijk noemt hij eigennamen, zoals Jan en Piet. Calvijn sprak niet over de gemeente héén, zoals vele kanselredenaars uit later tijd, hij sprak de gemeente aan. Daardoor wist zijn gehoor zich rechtstreeks bij de prediking betrokken.

Ondanks dat, wordt Calvijn zelden of nooit platvloers of alledaags. Als man van behoorlijke afkomst en brede ontwikkeling sprak hij in een hoogst-beschaafde taal, geen straattaal, maar ook geen stadhuistaal. Beide beschouwde hij als ontsiering van de verkondiging des Woords. Gods Woord is te heilig om het in vulgaire woorden weer te geven en te eenvoudig om het te misbruiken voor redenaarskunstjes.

Inhoud van Calvijn's prediking

Calvijn's prediking voldoet eigenlijk aan alle eisen, die men, naar menselijke maatstaf, aan de prediking kan stellen. Ze is kort, krachtig, duidelijk, nuchter, helder, zakelijk. Het exegetische en het praktische element zijn volkomen in overeenstemming.

Het is onmogelijk, de prediking van Calvijn naar haar inhoud in het kort samen te vatten. We willen slechts op enkele aspekten de aandacht vestigen. De prediking van Calvijn is in de eerste plaats voluit bediening des Woords. In de meest volstrekte zin voelde Calvijn zich dienaar van het Woord. Voor de Schrift had hij een bijna slaafse eerbied; aan die Schrift voelde hij zich in al zijn denken en spreken gebonden. Daarom wilde hij niets weten van dingen buiten het Woord om, laat staan tegen het Woord in. Nooit mag een prediker het Woord laten bevestigen, wat hij te zeggen heeft. Hij moet de volle Schrift laten spreken en zo, Schrift met Schrift vergelijkend, het Woord verklaren. Calvijn was een verklaarde vijand van inlegkunde, het „inleggen" van opvattingen in de Schrift, die er niet in staan. Even afkerig was hij van allegorie; de Schrift moet letterlijk verklaard worden. Ze is op zichzelf geestelijk genoeg, er behoeft niets geestelijks in gelegd te worden.

Daarnaast is de prediking van Calvijn in de volle zin des woords prediking van Christus. In de bediening des Woords is Christus tegenwoordig. De prediking is de hoorbare stem van Christus, die nodigt: Laat u met God verzoenen. Calvijn zegt ergens: „Als het Evangelie gepredikt wordt, begint het heilig bloed van de gekruisigde Christus neer te druppelen." Het is Gods Zoon, Die tot de gemeente komt door de dienst der prediking en dan altijd „in het gewaad van Zijn Woord."

Men heeft Calvijn weieens genoemd „de theoloog van de Heilige Geest." Ook in zijn prediking komt dat tot uitdrukking. De Geest maakt de prediking levend en krachtig, de Geest wederbaart en verlicht, maar de Geest doet clat niet onmiddellijk, maar altijd door middel van het Woord. De onschriftuurlijke opvatting dat het Woord op zichzelf maar

„een dode letter" is, zal men bij Calvijn tevergeefs zoeken. Integendeel, het Woord van God is levend en krachtig, het is het werktuig van de Heilige Geest. Een ander, niet minder belangrijk aspekt van Calvijn's prediking is de lec van de rechtvaardigmaking door het geloof. Deze leer was immers de grote twistappel tussen Rome en de Reformatie (en ze is dat heden-ten-dage nog!) Daartegenover staat de totale verdorvenheid en verdoemelijkheid van de mens, die niet voor Gods gericht kan bestaan, dan bekleed met de gerechtigheid van Christus, die door het geloof wordt verkregen. Ook dat geloof is weer nauw verbonden met het Woord, want het is in de eerste plaats aanvaarden van het Woord, en daarna vertrouwen op de beloften in dat Woord.

De Heilige Schrift is dus in de prediking van Calvijn allesbeheersend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen