Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Wat scheurt, blijft scheuren

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Wat scheurt, blijft scheuren

Drs. W. Chr. Hovius: „De PKN is geen exclusief gereformeerde, wel een voluit reformatorische kerk"

14 minuten leestijd Arcering uitzetten

„Nu jij PKN bent geworden, zoek je maar een andere tuinman, want ik kom niet meer. De vrouw die dit te horen kreeg, was zeer bewogen toen zij het vertelde aan ds. W.Chr. Hovius. „Het tekent de diepe scheur die is ontstaan tussen broeders van hetzelfde huis, zegt de hervormde emerituspredikant in Apeldoorn. Hoewel bezwaard ging ds. Hovius mee naar de PKN. „Ik mag pas met de kerk breken als mij wordt verboden bijbels te preken.

Beangstigend en verdrietig. Met die woorden typeert ds. Hovius, emeritus sinds 1996, de huidige kerkelijke situatie als gevolg van de PKN. „Het is de derde keer in de kerkgeschiedenis dat een fusie gepaard gaat met een scheuring. In 1892, toen de zogeheten A en Bkerken samen de Gereformeerde Kerken vormden, haakte een groep af en ontstonden de Christelijke Gereformeerde Kerken. In 1907, toen onder leiding van ds. G.H. Kersten ledeboerianen en kruisgezinden samengingen, deed ds. L. Boone niet mee en ontstonden de Oud Gereformeerde Gemeenten. Op 1 mei dit jaar, toen de PKN officieel een feit was, bleef een groep bezwaarden achter en vormde de Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk. In alle drie de gevallen was er sprake van veel onheilig vuur. We leren als reformatorische christenen slecht van de kerkgeschiedenis. Scheuring en afscheiding lijken ons in de genen te zitten. Of, om het met een volkswijsheid te zeggen: Eén Hollandse boer een gelovige, twee Hollandse boeren een kerk, drie Hollandse boeren een scheuring. Soms denk ik dat het ver doorgeslagen individualisme in de samenleving ook de kerk niet voorbijgaat. We hebben allemaal recht op onze eigen mening, en als die mening niet strookt met die van een ander, dan scheiden we ons af.

Was de scheuring in de PKN te voorkomen geweest?

„Iedereen kon de scheuring aan zien komen, maar voor mij persoonlijk is het nog steeds de vraag: Wat is de weg van God geweest? Is de scheuring een oordeel? Zo ja, dan gaat dat oordeel dwars door alles heen en kunnen wij, mensen, niets tegenhouden of voorkomen. Ik wil daar wel een kanttekening bij maken. Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond koos destijds voor de uitspraak We kunnen niet mee en we kunnen niet weg. Dat was een uiting van geestelijke nood en verlegenheid, geen punt van beleid. De voorstanders van Samen op Weg concludeerden eruit dat de Gereformeerde Bond meer tijd nodig had, maar wel mee zou gaan.

 De helft van de slogan, we kunnen niet mee, werd na 1996 steeds minder gehoord. Maakte de Gereformeerde Bond een ommezwaai?

„In de achterban leefde sterk het besef: Eigenlijk kunnen we niets. Meegaan is geen optie, weggaan ook niet. Dat laatste kreeg extra accent door het vertrek van de predikanten Van der Sleen en Kort. Toen heeft het hoofdbestuur in reactie daarop gezegd: De weg van afscheiding is voor ons geen oplossing. Het we kunnen niet weg heeft vanaf dat moment de overhand gekregen. Het gaat mij te ver om te spreken van een officiële koerswijziging, een ommezwaai. Het is voor mij nog wel steeds de vraag: Heeft God misschien het juiste zicht op wat er gebeurde verborgen gehouden, omdat Zijn oordeel uitgevoerd moest worden? Dat is voor mij persoonlijk een bange worsteling voor Gods aangezicht. We moeten ook eerlijk zijn: De Gereformeerde Bond was een verdeeld huis. Negentien hervormdgereformeerde predikanten, onder wie dr. Immink en dr. Noordergraaf, riepen openlijk in een brochure op mee te gaan naar de PKN. Dat maakte het er voor het hoofdbestuur niet makkelijker op.

Hoe beoordeelt u de motieven om de drie kerken te laten samengaan?

„Ik ben ervan overtuigd dat er bij de achttien initiatiefnemers van Samen op Weg sprake was van idealisme. Bij een aantal zelfs van geloofsidealisme. Het proces is echter steeds meer een financieelorganisatorische kwestie geworden. Ik heb er uiteindelijk weinig meer in kunnen ontdekken van de Geest. Zoals dat wel het geval was in de eerste christengemeente. Daarover staat in Handelingen 15: „Het heeft de Heilige Geest en ons goed gedacht. Ik bespeur daar niets van in de PKN.

In 1996 schreef de Gereformeerde Bond in een open brief dat de Hervormde Kerk feitelijk èn juridisch niet wordt voortgezet in de PKN. Wat is er van dat standpunt over?

„Dat is een lastige kwestie. Er is nooit een besluit genomen om de Hervormde Kerk op te heffen. Plaatselijk bestaan er nog steeds hervormde gemeenten. Het landelijk kerkverband echter is bij synodaal besluit opgegaan in de PKN. Het is opmerkelijk dat er wel veel wordt geprotesteerd tegen de grondslag en het plurale karakter van de nieuwe kerk, maar niet tegen de procedurele gang van zaken op de synode. De manier waarop het fusiebesluit tot stand is gekomen via de ambtelijke vergaderingen, is nooit onderwerp van kritiek geweest.

Het fusiebesluit is door kerkelijke ambtsdragers genomen, daarom hebben we ons eraan te onderwerpen, zeggen PKN-ers. Luther werd door een ambtsdrager, de paus, in de ban gedaan, maar onderwierp zich daar niet aan.

„Bij Luther ging het ten diepste om de rechtvaardiging van de goddeloze. Die leer wilde hij prediken, maar dat werd hem verboden door de paus. Luther werd de kerk uit gezet op grond van een bijbelse boodschap. Het was een strijd tussen de ware en de valse kerk. Dat is bij de PKN niet aan de orde. Geen enkele predikant binnen de PKN krijgt een verbod opgelegd om bijbels te preken en niemand wordt vervolgd.

Het afpakken van kansels, traktementen en pastorieën, wat nu bij de bezwaarden gebeurt, zou het begin van vervolging kunnen zijn...

„Dat is niets nieuws, want dat gebeurde tijdens de Doleantie ook. Het is een vruchtgevolg van de hervormde kerkorde. Dat wordt soms makkelijk vergeten. Ook al zijn er misschien duizend hervormde gemeenten die eigenaar zijn van de kerkelijke goederen, ze zijn dat alleen binnen het geheel van de landelijke kerk. De hoogste kerkelijke rechter heeft bepaald dat geen kerkenraad of gemeente uit de kerk kan gaan met behoud van de bezittingen. Dat is een groot verschil met de afgescheiden kerken, waar het primaat bij de plaatselijke gemeenten ligt. Het verschil komt ook tot uitdrukking in de naam. Het is Nederlandse Hervormde Kerk, enkelvoud, maar Christelijke Gereformeerde Kerken en Gereformeerde Gemeenten, meervoud. Ook de bezwaarden hebben al die tijd geleefd onder de hervormde kerkorde. Zij konden weten dat ze alles zouden kwijtraken. Nu dat inderdaad gebeurt, benadrukken ze ineens het primaat van de plaatselijke gemeente. Het is niet hervormd om zo te denken. De bezwaarden vallen in hun eigen zwaard. De burgerlijke rechter heeft de PKN op dit punt tot nu toe steeds in het gelijk gesteld. Dat is opmerkelijk.

Vergelijkt u de Afscheiding/Doleantie eens met de kerkelijke situatie nu.

„Vooropgesteld: Ik vind de Afscheiding van 1834 een geestelijker proces dan de Doleantie van 1886. Hendrik de Cock is uit de Hervormde Kerk gezet, Abraham Kuyper bereidde zijn eigen vertrek zorgvuldig voor. Hij had zijn plannen klaarliggen en wist precies wat hem te doen stond toen hij zich afscheidde. Dat laatste zie ik weer terug bij de bezwaarden die buiten de PKN zijn gebleven. Ik herken hun geestelijke moeite met de grondslag en het karakter van de nieuwe kerk, maar voel me niet thuis bij hun kuyperiaanse aanpak zoals die zich direct na het fusiebesluit op 12 december vorig jaar openbaarde. Ik moet denken aan wijlen ds. G. Boer, van wie ik veel heb geleerd. Als hij sprak over de ongestalte van Christus Kerk op aarde, dan zei hij: Als er iets ergs gebeurt in de kerk, beween dat, belijd het voor God, maar belijd ook je eigen zonden en ga nooit weg. Ds. Boer, maar ook iemand als wijlen ds. W.L. Tukker, heeft nooit opgeroepen tot afscheiding. Het is misschien gevaarlijk te zeggen, maar ik ben ervan overtuigd dat beide predikanten, als zij nog geleefd hadden, waren meegegaan naar de PKN. Er heeft altijd een stuk kuyperianisme onder hervormdgereformeerden geleefd; het wordt nu manifest bij de bezwaarden.

De bezwaarden willen vasthouden aan de kerkorde van 1951. Hoe beoordeelt u dat?

„Ze kunnen niet anders. Eigenlijk zouden ze de Dordtse Kerkorde willen en moeten omhelzen, maar ze zijn veroordeeld tot de kerkorde van 1951, omdat ze pretenderen de Hervormde Kerk voort te zetten. De hervormde kerkorde is wezenlijk ongereformeerd. Een man als ds. P. Zandt is er in 1951 voor naar de rechter geweest om deze kerkorde afgeschaft te krijgen. Nogmaals, de bezwaarden kunnen niet anders, maar het wekt wel bevreemding dat zij nu ineens de hervormde kerkorde omarmen en erop bouwen.

Kwalijker dan een ongereformeerde kerkorde is een ongereformeerde belijdenis als grondslag. Hebben de bezwaarden daarmee niet een steekhoudend argument tegen de PKN?

„In de PKN komen twee hoofdstromen uit de Reformatie bij elkaar: de calvinistische (hervormden en gereformeerden) en de lutherse. De PKN is geen exclusief gereformeerde, wel een voluit reformatorische kerk, gelet op de grondleggende artikelen van en de belijdenisgeschriften in de PKN-kerkorde.

In de lutherse belijdenisgeschriften, die binnen de PKN een legitieme plaats hebben gekregen, staan zaken die strijden met de Bijbel. Bijvoorbeeld het ontkennen van de verwerping en het voor zalig houden van alle gedoopten.

„In de Augsburgse Confessie, en vooral in de Barmer Thesen en de Leuenberger Konkordie staan inderdaad ongereformeerde zaken. Daar heb ik grote moeite mee. Maar laten we nu eens naar Luther kijken. Die had ook dwalingen. Toch was hij een grote knecht van God en twijfelt niemand eraan of hij in de hemel is. Je kunt dwalingen uitvergroten en relativeren. Beide moeten we niet doen. Ik heb bezwaren tegen sommige elementen in de lutherse belijdenis, maar het zijn geen onoverkomelijke bezwaren. Ik kan mijn lutherse collegas in de PKN respecteren zonder dat ik hun standpunten hoef te accepteren. Waarbij ik aanteken dat ik honderd keer liever te maken heb met Duitse lutheranen dan met Hollandse. De Duitse zijn dichter bij het oorspronkelijke gedachtegoed van Luther gebleven.
We moeten overigens in de gaten houden dat van de lutherse belijdenisgeschriften alleen de Augsburgse Confessie en de Catechismus van Luther tot de grondslag van de PKN behoren. De Barmer Thesen en de Leuenberger Konkordie zijn alleen aanvaard als documenten van overeenkomst. Niet als grondslag. Dat heeft de synode expliciet uitgesproken. De bezwaarden stellen dat soms anders voor, maar we moeten wel eerlijk blijven.
Naast de moeite die je als calvinist met de Augsburgse Confessie kunt hebben, staan er in dit belijdenisgeschrift juist ook prachtige, bijbelse dingen. Bijvoorbeeld over het huwelijk, in artikel 23. De Heidelberger Catechismus wijdt slechts één regel aan het huwelijk. De Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels spreken er helemaal niet over. Ondeugend gezegd: De Augsburgse Confessie kan de gereformeerde belijdenis op dit punt aanvullen. Het verbaast mij verder dat de bezwaarden zon probleem maken van de Leuenberger Konkordie. Dit document is al in 1973 met vrijwel algemene stemmen door de hervormde synode aangenomen en is geen opgelegde leeswijzer.

Kunt u collegapredikanten terugroepen tot de bijbelse leer als u eerst een plurale belijdenis aanvaardt?

„Ja, net zoals ik dat kon in de Hervormde Kerk. Ook de lutherse belijdenis laat, ondanks onbijbelse elementen, geen ruimte voor vrijzinnigheid. Verder moeten we het verschil tussen de PKN en de Hervormde Kerk niet opblazen. Onbijbelse zaken als vrouwen in het ambt, kinderen aan het avondmaal en het erkennen van homorelaties waren ook in de Hervormde Kerk praktijk. Sommige zaken waren al gelegaliseerd door de synode, andere zaten eraan te komen. Met het legaliseren van de inzegening van homorelaties heeft de hervormde synode bewust gewacht, om dat binnen de PKN te kunnen regelen. Er was ook een grote meerderheid voor bij de twee andere partnerkerken.
De vraag naar onszelf toe is: Waar is ons protest gebleven? De laatste jaren is er op de hervormde synodes nooit meer geprotesteerd tegen predikanten die openlijk aangaven homoseksueel te zijn. We hebben het als hervormdgereformeerden stilzwijgend geaccepteerd en zijn veel te weinig getuigend aanwezig geweest. Dat is een schuld van ons allemaal; binnen en buiten de PKN.

Waarom krijgen de bezwaarden, nu ze letterlijk op straat staan, zo weinig morele steun van hun broeders in de PKN?

„Dat heeft met twee dingen te maken. Ik wijs in de eerste plaats op het al genoemde effect van de hervormde kerkorde, waardoor de bezwaarden als vruchtgevolg ervan alles kunnen kwijtraken. Daarnaast speelt mee dat de bezwaarden met rechtszaken tegen de synode zijn begonnen. Dat is onbijbels. Zie 1 Korinthe 6.

Ook Paulus beriep zich op de burgerlijke rechter.

„Dat deed hij niet als kerkmens, maar als Romeins staatsburger. Dat is wel een verschil. We moeten ervoor oppassen dat we de Bijbel voor ons eigen karretje gaan spannen. Dat zeg ik naar twee kanten toe: richting de bezwaarden en richting het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Het hoofdbestuur heeft de overstap naar de PKN willen verdedigen met het voorbeeld van het Joodse volk in ballingschap, maar die vergelijking gaat niet op. Het Joodse volk had geen enkele stem tegenover Nebukadnezar; het hoofdbestuur ten opzichte van de synode wel.

Het strooien met bijbelteksten in de Samen op Wegdiscussie bracht u ertoe om een brochure, Gij zijt, maar Ik ben, te schrijven. Was het zo erg?

„Zowel het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond als de bezwaarde groep ontkwam er niet aan gelegenheidsargumenten aan de Bijbel te ontlenen. Ik heb daarvoor willen waarschuwen. Beide heb ik kritisch op hun Schriftgebruik aangesproken. Ds. G. Kamphuis, voorzitter van de Gereformeerde Bond, heeft na het verschijnen van deze brochure gezegd: „De les is dat we de Bijbel eerlijk en geheel moeten laten spreken. Dat heb ik beschouwd als het indirect toegeven dat het Schriftberoep op het Joodse volk in ballingschap misplaatst was.
Ik wijs in mijn brochure op een andere Schriftplaats die voor mij persoonlijk een eyeopener is geworden. Het gaat om 2 Kronieken 16. Koning Achaz laat in de tempel een groot Syrisch altaar plaatsen. Op dat moment bestaan waarheid en leugen naast elkaar in de tempel. Toch blijven de profeten het volk Israël oproepen om naar de tempel te gaan. Deze geschiedenis leert mij dat ik pas met de kerk mag breken als mij wordt verboden bijbels te preken.

Verwacht u dat leden van de kleine afgescheiden kerken de komende jaren zullen overstappen naar de Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk om daarmee de Acte van Afscheiding of Wederkeer in vervulling te laten gaan?

„Nee, dat verwacht ik niet. De bezwaarden willen hervormd blijven en zijn daarmee veroordeeld tot de hervormde kerkorde. Die is, zoals eerder gezegd, principieel ongereformeerd. Dat is voor afgescheidenen geen aantrekkelijke optie. Wat ik wel zie gebeuren, is een scheuring in de Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk. Wat scheurt, blijft scheuren. De kerkgeschiedenis bewijst het. Alle afgescheiden kerken kregen met een nieuwe afscheiding te maken, sommige zelfs met meerdere. De Gereformeerde Kerken hebben de Vrijmaking in 1944 gehad, de Gereformeerde Gemeenten scheurden in 1953, uit de vrijgemaakte kerken kwamen de Nederlands Gereformeerden voort en bij de Christelijke Gereformeerde Kerken is nog geen scheuring geweest, maar de spanningen in dat kerkverband zijn groot.
De bezwaarden voelen zich op dit moment één in hun verzet tegen de PKN. Dat is een negatieve eenheid. Er zijn binnen deze groep aanzienlijke verschillen in geestelijke ligging. Om één voorbeeld te geven: het aanbod van genade. Predikanten van het Gekrookte Riet zitten met hun opvattingen dicht tegen dr. Steenblok aan, predikanten die behoren tot het Comité beslist niet. Dat gaat zich op den duur wreken. Als de bezwaarden zijn uitgekeken op de PKN, krijgen ze tijd voor elkaar en worden ze zich de onderlinge geestelijke verschillen bewust. Vergelijk het met Soekarno. In zijn strijd tegen Nederland had hij alle Indonesiërs achter zich. Toen Nederland als gemeenschappelijke vijand wegviel, sloeg de radicalisering onder de Indonesiërs toe. Ik verwacht een dergelijke ontwikkeling ook bij de bezwaarden. En: radicalisering leidt bijna altijd tot scheuring.

Als PKN-predikant gaat u nog steeds voor in bezwaarde gemeenten. Hoe kan dat?

„Ik verbreek zelf geen preekbeurtafspraken. Daardoor heb ik afgelopen tijd gepreekt in bijvoorbeeld Soest en Opheusden. Beide gemeenten zijn buiten de PKN gebleven. In Elst wilden ze me ook laten preken, maar voor het Comitédeel van de gemeente. Dat heb ik niet gedaan, want ik ben PKNpredikant. Ik kan het niet maken om het PKNdeel van Elst te laten zitten. In het omgekeerde geval had ik wel ja gezegd.
Ik ben overigens heel blij dat een behoorlijk aantal behoudende hervormdgereformeerde collegas de stap naar de PKN hebben gemaakt. Opmerkelijk genoeg is ook 90 procent van de emeritipredikanten meegegaan.

Kunt u dat verklaren?

„In Katwijk, waar ik heb gestaan, circuleerde onder de predikanten een uitdrukking: Met de jongeren ten strijde, bij de ouderen te rade. Bij een afscheiding zijn vaak vooral jonge predikanten betrokken. Ze zijn vurig; willen hun nek uitsteken. De oudere predikanten oordelen door hun levenswijsheid wat milder.

Hoe verder?

„Ziende op de Heere en Zijn trouw hoop ik dat de breuken geheeld worden. God wil onze schulderkentenis zien, dan zal Hij aan Zijn verbond gedenken.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 14 juli 2004

Terdege | 84 Pagina's

Wat scheurt, blijft scheuren

Bekijk de hele uitgave van woensdag 14 juli 2004

Terdege | 84 Pagina's