Boektitel: “De Redelijke godsdienst”

Voor de Tweede Wereldoorlog hadden de meeste mensen in de Gereformeerde Gemeenten geen geld voor het aanschaffen van veel goede boeken. De mensen waren arm. Er waren in de tijd van ds. G.H. Kersten en
ds. G. van Reenen dan ook meer boekenrekjes dan boekenkasten. Velen hadden alleen een Bijbel, wellicht een bundel keurstoffen van Smytegelt en soms ook De redelijke godsdienst van ‘vader Brakel’. Hoewel men niet veel boeken had, stond er tegenover dat er mensen waren die deze boeken meerdere keren van ‘voren naar achteren’ lazen. Sommigen konden hele passages uit hun hoofd opzeggen. We willen niet romantiseren, maar sommige eenvoudige mensen waren verrassend goed op de hoogte van de praktikale gereformeerde theologie. Daar heeft het lezen van ‘vader Brakel’ ongetwijfeld aan bijgedragen.

De schrijver van De redelijke godsdienst werd in 1635 geboren als zoon van Theodorus à Brakel, bekend door Het geestelijck leven en De trappen des geestelycken levens. Wilhelmus studeerde in Franeker en in Utrecht (onder Voetius). Hij werd predikant in Exmorra. In 1664 trouwde Wilhelmus met Sara Nevius. Van haar hand is een boekje uitgegeven, getiteld Een aandachtige Leerling van den Heere Jezus, door Hem Zelf geleert, zonder hulp van Menschen. Na enkele Friese gemeenten gediend te hebben, nam à Brakel in 1683 een beroep van Rotterdam aan. Daar stierf hij in 1711. In die tijd was het de gewoonte dat er een herdenkingspreek gehouden werd als een predikant was gestorven. Hellenbroek beschrijft in zijn rouwpredikatie de tere en innige godsvrucht, die Wilhelmus à Brakel tot een voorbeeld maakte voor zijn gemeente. Hij was een man met groot gezag. Hij had veel gaven ontvangen om geestelijk leiding te geven. Dat merk je ook bij het lezen van zijn hoofdwerk De redelijke godsdienst.

Wat is De redelijke godsdienst eigenlijk voor een boekwerk? In De redelijke godsdienst worden ‘de goddelijke waarheden van het genade-verbond verklaard, tegen partijen beschermd en tot beoefening aangedrongen’. Juist dit laatste (‘tot beoefening aangedrongen’) verklaart dat dit boek na ruim 300 jaar nog gelezen wordt en dat het al die jaren door zo’n grote invloed gehad heeft. Wilhelmus à Brakel heeft dit werk (het zijn drie boekdelen in twee banden) in 1700 uitgebracht. Hellenbroek moet opgemerkt hebben dat De redelijke godsdienst zo waardevol was dat het ‘de tijd wel zou verduren’. Dit blijkt een goede voorspelling geweest te zijn. Deel I heeft hoofdstukken met titels als: ‘Van de roeping’, ‘Van de wedergeboorte’, Van het geloof’, ‘Kentekenen van het zaligmakende geloof’, ‘Van de rechtvaardigmaking’. Ook bijvoorbeeld ‘Van de voorbereiding, betrachting en nabetrachting des Heiligen Avondmaals’. De redelijke godsdienst is geen ‘droog’ theologisch handboek. Het is wel grondig en gedegen, maar tegelijk een eenvoudig geschreven boek over het christelijke geloof en over het christelijke leven. Het is niet geschreven voor geleerde mensen, maar met het oog op de gemeente. Het boek is heel praktisch. À Brakel beschrijft niet alleen de geloofsleer (‘hoe het is’), maar ook hoe het geloof functioneert (‘hoe het gaat’). Daarom kun je zeggen dat het een praktikale dogmatiek is met een kloppend hart. Het boek is warm en levendig van toon. Het legt werkelijk contact met de lezer. Het gaat à Brakel uiteindelijk niet om de beschouwing, maar om de beoefening. Daar dringt hij dan ook voortdurend op aan. À Brakel schrijft dus niet als een studeerkamergeleerde. Je leert hem juist kennen als een bewogen herder en leraar. Pastoraal behandelt hij de legeringen van Gods kinderen. Je merkt dat à Brakel veel geestelijke ervaring heeft en veel wijsheid heeft ontvangen om zielen te leiden. Dit komt bijvoorbeeld ook goed naar voren in hoofdstukken als ‘Van de geestelijke blijdschap’, ‘Van de geestelijke dodigheid’, ‘Van het ongeloof over zijn eigen staat’ en ‘Het leven des geloofs op de beloften’. Verder komen we bijvoorbeeld hoofdstukken tegen over ‘De verachtering der godzaligen in het geestelijk leven’ en over ‘de geestelijke verlating’ (deel II). À Brakel wijst met grote nadruk op de noodzakelijkheid van zelfonderzoek en besteedt een heel hoofdstuk aan de kentekenen van het zaligmakend geloof. Menig kind van God zal hier biddend gezocht hebben of hij zijn toestand verklaard zag. Na de Bijbel(!) is à Brakel dan ook een betrouwbare gids, een vaderlijke raadgever, een wijze en gunnende pastor. À Brakel weet dat Gods kinderen bang zijn om zichzelf te bedriegen. Hij behandelt daarom allerlei gevallen van twijfel. Hij onderwijst, vermaant en vertroost. Denk niet dat à Brakel alleen maar mild en gunnend is, of dat hij pleistert met loze kalk. Hij waarschuwt de onbekeerden. Hij onderscheidt ‘schijn’ en ‘zijn’, op grond van Gods Woord. Die voortdurende verworteling in en verwijzing naar het Woord van God maken het boek hecht en sterk. Deel III behandelt het genadeverbond in het Oude en het Nieuwe Testament, bijvoorbeeld in een hoofdstuk getiteld ‘Hoedanige Borg Jezus Christus in het O.T. is geweest’. Het grootste gedeelte van deel III gaat echter over de Openbaring aan Johannes. Over dit laatste Bijbelboek heeft à Brakel overigens wat andere opvattingen dan andere gereformeerde theologen. Ik geloof niet dat dit gedeelte de waarde van De redelijke godsdienst uitmaakt.

De kracht van à Brakels werk zit in de praktikale, eenvoudige en levendige beschrijving van de geloofsleer, de kennis van de praktijk van het geestelijke leven, de nadruk op de toepassing en de geestelijke leiding die gegeven wordt aan armen in zichzelf. Wilhelmus à Brakel is een van de meest gelezen oude schrijvers. Hij wordt een van de vaders van de gereformeerde traditie in Nederland genoemd. Dit komt vooral door De redelijke godsdienst. Door dit werk zijn ook onze gemeenten gevormd. Schaf dit werk aan, als u het nog niet heeft. En als u het heeft, stof het weer eens af! Neem wat tijd en ga weer eens een hoofdstuk lezen. Moge de Heere het zegenen.

Volgende week: ”Het innige christendom” door Wilhelmus Schortinghuis

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen