Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De „Vrijmaking der wetenschap

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De „Vrijmaking der wetenschap

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

(III)

FRANCIS BACON (gest. 1626).

Reeds op 15-jarige leeftijd had deze Francis Bacon het vaste besluit genomen om de filosofie te maken tot een licht voor de geest en tot een aanwinst voor het algemeen welzijn van de mensheid. Reeds in deze doelstelling zien we hoe bij hem — hierin geheel kind van zijn tijd — de mens in het middelpunt staat. Eerst werd hij rechtsgeleerde, later werd hij gekozen tot lid van het Parlement, waar hij zo'n gevierde spreker was, dat iedereen maar één vrees koesterde als hij sprak, ïü. dat hij weer op zou houden! Op 57-jarige leeftijd werd hij Lord-Chancsller, één der hoogste politieke functies in Engeland.

Tegelijkertijd had hij de toppen van de filosofie bestegen. In hem leek het, dat een wensdroom van Plato in vervulling zou gaan; deze immers achtte het noodzakelijk voor een goede regering des lands, dat de wijsgeren koningen of tenminste de koningen wijsgeren zouden worden. Hij sloeg de filosofie hoog aan: „Zonder filosofie is het leven mij niets waard". Hij aanvaardt de epicuristische ethiek: genieten is het doel van het leven!

Toch was deze man geslepen genoeg om zich „gehoorzaam aan het Christendom" te betonen. Zijn eigen uitspraken geven ons grond om aan te nemen, dat dit niets anders was dan berekening. Zó alleen kon hij invloed krijgen en behouden.

Er zijn enkele uitspraken die tekenend zijn voor zijn levensopvatting. Zo beveelt hij aan „een verstandig mengsel van geveinsdheid en eerlijkheid, zoals de alliage het zuivere doch weke metaal duurzaam zal maken".

„Het beste is de naam van eerlijkheid te hebben en er toch in geoefend te zijn heimelijk te werk te gaan." Hier zien we duidelijk de verderfelijke invloed van de Italiaanse staatsman Macchiavelli, die in de politiek feitelijk elk middel geoorloofd achtte, dat maar leidde tot het gewenste doel. Deze geest had de hofkringen doortrokken. Als middelen om de gunst te verwerven werden openlijk aanbevolen: bedrog, leugen, vleierij en schijnheiligheid. Boven deze levenshouding is Bacon, ondanks zrjn „grootheid", niet uitgekomen. Maar met alle nadruk ontkent hij atheïst te willen zijn

Naar zijn mening was de filosofie in verval. Er waren geen uitvinders meer. Men praatte elkander na en was teveel bezet met vooroordelen. Hij zocht naar geheel nieuwe middelen en wegen en stelde zich voor, dat uit de wetenschap waarvan, hij de profeet zou zijn, een ideale wereld, een utopie, zou opbloeien.

Ook hierin kunnen we opmerken, dat er niets nieuws is onder de zon: is de mensheid eigenlijk niet bijna 6000 jaar lang bezig, om te zoeken naar een verloren Paradijs?

Bacon beschouwde de hele wetenschap als zijn domein. Hij hekelde schijnresultaten, waarmee de wetenschap tevreden was. Aan elke tak van wetenschap wees hij een eigen taak en terrein aan. Maar boven deze wetenschappen staat de filosofie. „Deze geeft levensvreugde en lenigt de vrees voor de dood." „Een vijand, waartegen men zich steeds verdedigt, moet wel schrikwekkend lijken." Men moet daarom, volgens hem, vooral het leven niet zien als een voorbereiding voor de dood.

Voorts bepleitte Bacon de samenwerking tussen alle geleerden, scholen en universiteiten van Europa. Dan eerst zou de wetenschap staan in dienst van de verovering van de natuur en van de uitbreiding van de

macht van de mens. Voor dit grote plan riep hij de financiële steun en bescherming in van zijn koning Jac. I van Engeland. Hij voorspelde de zekerheid van de overwinning van de natuur door de mens. Dat de mensheid in 2000 jaren nog zo weinig vorderingen gemaakt had, was te wijten aan de verkeerde methoden. De wetenschap moet niet, gelijk de spin, een web we(ven van de stof die uit haar eigen lichaam voortkomt; maar ze moet zijn gelijk de bij, die de stof van elders verzamelt en verwerkt.

De goede methode om tot ware kennis te komen wijst Bacon aan in zijn werk: Novum Organum, dat is: Het nieuwe orgaan van de wetenschap.

Hierin bepleit hij veel tijd te besteden aan de waarneming. Want alleen de waarneming geeft ons ware kennis. Daarbij is men dan min of meer gebonden aan de waarneembare wereld.

Wat we hier neerschrijven, lijkt wellicht een kwestie Van weinig betekenis en toch: hier spreekt Bacon zich uit voor een levensbeschouwing, die consequent doorgeredeneerd uit moet lopen, en ook inderdaad uitgelopen is, op scepticisme (dat is het verwerpen van alle geloof) en op materialisme (dat is het ontkennen van alle hogere levenswaarden).

We hopen gelegenheid te hebben dat nog wel nader aan te tonen, maar we willen alvast hierop wijzen, dat als men stelt dat alle ware kennis stamt uit ervaring, er dan feitelijk geen plaats is voor geopenbaarde waarheden. Zo kan het ons misschien nu al duidelijk zijn, hoe dit empirisme ivan Bacon, dit verheerlijken van de ervaring, van het zintuiglijk-waarneembare, van vérstrekkende invloed is geweest, ook op de opvoedkundige denkbeelden van vele vooraanstaande Nederlandse opvoeders uit later tijd. *)

We volgen nu eerst Bacon verder in zijn beschouwingen. Het menselijk verstand moet gezuiverd worden van alle „ismen", van alle vooroordelen. Schijnbaar een juiste opvatting. Iedereen kan bij zichzelf en bij anderen ervaren, dat men wat men graag wil, ook graag en gemakkelijk gelooft, dus «voor waar aanneemt. Neen, zegt Bacon, er zijn vele en nog eens vele proefnemingen en ervaringen nodig, voor men een vaststaande conclusie mag trekken. Maar wat te zeggen als Bacon onder deze vooroordelen ook rekent de zgn. godsdienstige vooroordelen? Bijvoorbeeld, men heeft gebeden voor bewaring op een zeereis en keert behouden terug. Te spreken van gebedsverhoring is een te haastige conclusie, zegt Bacon. Er zijn er ook, die ondanks hun gebed omgekomen zijn. Voelen we het duivelse vergif, dat soms onder een schijn van wetenschap wordt uitgestrooid ?

Datzelfde vergif kan schuilen in de schijnbaar zo juiste opmerking: De wetenschap vordert niet, als men vooraf de conclusies al heeft vastgesteld waartoe men moet komen. De vrije wetenschap kan het niet aanvaarden, dat haar conclusies getoetst dienen te worden aan de norm van Gods Woord. Deze dingen zegt men wel niet altijd zo, maar practisch komt het er op neer.

Bacon wil dat we de natuur dwingen om getuigenis af te leggen, zodat we ze gebruiken kunnen voor onze doeleinden! Dan kunnen we eerst de wereld omvormen tot een ideale wereld.

In een volgend artikel hopen we iets te zeggen van deze ideale wereld van Bacon en van de invloed die zijn „empirisme" gehad heeft op de denkers van volgende eeuwen.


J ) Men bedenke, dat de „geweldhebbers dezer eeuw" (en dat zijn de filosofen), altijd grijpen naar het kind. Nietsche heeft gezegd, dat eenmaal alle levensvragen zich zullen samentrekken in één probleem, namelijk dat der opvoeding.

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1951

Daniel | 12 Pagina's

De „Vrijmaking der wetenschap

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1951

Daniel | 12 Pagina's