De helpende hand van de klaagvrouw

Ton Valkenburg heeft er zin in. Na een gevarieerde loopbaan in het veld van de gezondheidszorg ging de allround maatschappelijk werker in zee met de stichting voor Psycho Pastorale Hulpverlening in Veenendaal. Sinds maart '97 werkt de directeur van het Scherpenzeelse verzorgingshuis "Huis in de wei" twee dagen per week als stafcoördinator van PPH. Een van zijn belangrijkste taken'is het promoten van het werk binnen de kerken. Daar dient het immers gestalte te krijgen. Tot nu toe houdt met name in de rechterflank van de gereformeerde gezindte het enthousiasme van kerkenraden om gebruik te maken van de werkers van PPH niet over. Aan Valkenburg de taak om dat te veranderen.

Weerbarstige materie
Hij beseft dat die opdracht niet eenvoudig is. „Ik ben binnen mijn eigen kerk al wat jaren betrokken bij gemeenteopbouwwerk, dus ik ken de praktijk. Het is een weerbarstige materie. Nog steeds leeft de gedachte dat de dominee alles moet doen. Komt een ouderling op ziekenbezoek, dan is het al minder. Een bezoek van een gewoon gemeentelid telt niet eens mee. Op zich heeft de hoge waardering van het ambt goede kanten, maar het is wat eenzijdig. Naast de predikant en de ouderlingen zijn er zo veel anderen die binnen de gemeente dienstbaar kunnen zijn. Het heeft mij altijd verbaasd dat vrijwel alles wordt overgelaten aan de kerkenraad. Terwijl er zo veel gemeenteleden zijn met bepaalde gaven, waarvan nauwelijks gebruik wordt gemaakt. In de hulpverlenende sfeer denk ik dan aan de gave van vertroosting en bemoediging. Kerkenraden doen zichzelf en de gemeente tekort als ze daar geen gebruik van maken. Dat is de grondgedachte achter de inzet van klaagvrouwen."

Klaagvrouw
Uitvinder van de klaagvrouw, ook wel aangeduid als nazorgassistente of huilmoeder, is de Veenendaalse psychiater R. Schoonhoven. Naar zijn overtuiging kan de christelijke gemeente een belangrijke taak vervullen in het ondersteunen van mensen die om wat voor reden ook gedeukt door het leven gaan. Zo wordt niet alleen de professionele hulpverlening ontlast, maar ook concreet gebruik gemaakt van gaven die de Heilige Geest binnen de gemeente wil schenken. In 1992 leidde die gedachte tot de oprichting van PPH. Om toekomstige klaagvrouwen (en een enkele klaagman) toe te rusten, verzorgt de stichting oriëntatie- en vervolgcursussen over onderwerpen als psychiatrie en pastoraat, mens- en godsbeeld, huwelijk en seksualiteit, depressiviteit, demonie en rouwverwerking. Momenteel volgen circa honderdvijftig mensen de oriëntatiecursus en honderd de vervolgcursus. Aanvankelijk gaf Schoonhoven de lessen psychiatrie en de hervormde ds. C.G. Geluk de lessen pastoraat. De laatste wordt inmiddels bijgestaan door de predikanten H.G. de GraaffenH. Veldhuizen. De cursisten komen uit de volle breedte van bijbelgetrouwe denominaties, van Evangeliegemeenten tot Gereformeerde gemeenten. Getalsmatig komen de meesten uit hervormd-gereformeerde kring.

Bemoediging
Voor de buitenwacht is PPH nog altijd sterk verbonden aan de persoon en visie van Schoonhoven. Iets wat geaccentueerd wordt door het feit dat de stichting kantoor houdt in het praktijkpand van de christen-psychiater in Veenendaal. Hoewel hij deze kritiek kent, maakt Valkenburg er de nodige kanttekeningen bij. „Zo'n werk start ergens. In dit geval bij Schoonhoven. Hij ontdekte in toenemende mate dat een aantal van zijn patiënten heel goed binnen de gemeente geholpen had kunnen worden. Mede omdat er geen aandacht voor hen was, kwamen ze in de professionele hulpverlening terecht. Daarnaast gevoelde hij de behoefde aan mensen die zijn therapie konden ondersteunen door het bieden van een stukje begeleiding, troost en bemoediging van patiënten. Hij is dat gaan doen met een van zijn expatiënten. De resultaten daarvan waren zo positief, dat hij besloot om dit werk uit te bouwen. Dat is in de achterliggende jaren ook gebeurd. PPH staat nu als zelfstandige stichting los van de Schoonhoven-BV."

Vooroordelen
Formeel wel, maar feitelijk heeft Schoonhoven als grondlegger, bestuurslid en docent van PPH nog altijd een grote invloed.
„Ik weet best dat christelijke hulpverleningsinstanties als het GPZ en de Gliagg wat sceptisch tegenover ons werk staan. De visie van PPH is dat mensen die een trauma hebben opgelopen daar meestal doorheen moeten om het te verwerken. Andere hulpverleners kiezen voor een meer praktische aanpak, vanuit het heden. Ik vind dat geen reden om elkaar te bekritiseren. Natuurlijk is er bij ons wel eens wat fout gegaan. Omgekeerd horen wij van mensen soms negatieve geluiden over het GPZ en de Gliagg. Dat zal altijd zo blijven. De beoordeling door mensen is vaak heel persoonsgebonden. Ik wil de komende tijd » proberen om de geM^'r noemde vooroordelen de wereld uit te werken en het draagvlak van PPH binnen de christelijke psycho-sociale hulpverlening te verbreden. Het zou een goede zaak zijn wanneer er een bundeling van krachten kwam. Niet dat je allemaal samen moet gaan, maar het is wel zinvol dat je goed zicht hebt op elkaars doelstellingen en uitgangspunten, om waar mogeijk gebruik van elkaar te maken. Het kan niet zo zijn dat we elkaar als concurrenten zien."

Evenwichtig
Hebben de mensen die zich aanmelden voor de klaagvrouwencursus een overeenkomstige karakterstructuur of sociale achtergrond?
„Wat we vooral in de beginjaren hebben gemerkt, is dat het vaak mensen zijn die zelf in het verleden iets hebben meegemaakt. De ervaringen die ze daardoor hebben opgedaan, willen ze gebruiken naar anderen toe. Wel stellen we de eis dat mensen hun eigen trauma hebben verwerkt. Zolang ze zelf nog bij een hulpverlener lopen, zijn ze niet geschikt als klaagvrouw of klaagman. Dan is het gevaar te groot dat ze eigen problemen op de ander gaan projecteren."
Hoe frequent komt u dat laatste tegen?
„In de praktijk valt het mee. De meeste cursisten staan vrij evenwichtig in het leven. Daar komt bij dat mensen die de vervolgcursus willen gaan doen, bij ons bekend zijn vanuit de oriëntatiecursus. Als we twijfels hebben over hun geschiktheid als klaagvrouw of klaagman, zullen we dat eerlijk zeggen. Bovendien is er het overleg met kerkenraden. Momenteel is binnen de PPH een discussie gaande over de vraag of er niet een soort toelatingscommissie zou moeten komen voor mensen die door willen stromen naar de vervolgcursus."

Vrijwilliger
Bevestigt dat niet de indruk dat PPH pseudopsycho-sociale hulpverleners opleidt?
„Die kant willen we zelf absoluut niet op. Schoenmaker, blijf bij je leest. Wij leiden onze cursisten niet op tot professional, maar tot vrijwilliger in het pastoraat. Het zijn mensen die net iets meer van psycho-sociale problemen afweten dan een gemiddeld gemeentelid. Meer niet. En dat weten ze zelf heel goed. We zien veel vaker dat klaagvrouwen en -mannen onze begeleiding blijven vragen dan dat ze zich overschatten."
Leidt de aandacht van een klaagvrouw of klaagman niet tot een afhankelijke relatie?
„Vanuit de hulpverlening wordt dat weleens als een bezwaar aangevoerd. Ik loop zelf lang genoeg mee in die wereld om de realiteit ervan te zien. Maar er is ook een andere kant. Als jij affectief verwaarloosd bent, en er is iemand die met jou mee wil voelen, mee wil denken, mee wil huilen, hoe heerlijk kan dat zijn. Ik heb een heel gelukkige jeugd gehad, dus ik heb die behoefte niet. Maar veel mensen schreeuwen om liefde en aandacht, omdat ze die nooit gehad hebben. Dan kun je paniekerig gaan doen als iemand zich het lot van zo'n persoon aantrekt, maar wat is het alternatiefi' Zo iemand in zijn problemen alleen laten?"

Bediening
Vanuit PPH wordt geadviseerd de klaagvrouw binnen de gemeente in een bediening te stellen. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
„De term bediening wordt heel verschillend uitgelegd. Waar het ons om gaat is dat je de klaagvrouw- of klaagman een duidelijke status geeft. In de gemeente van ds. Geluk in Huizen maken ze deel uit van het pastorale team. Nieuwe werkers worden daar aan de gemeente voorgesteld. Elders gebeurt het weer anders. Je moet een keus maken die past bij de gemeentestructuur en -cultuur. Er zijn Gereformeerde gemeenten die moeite hebben met de naam klaagvrouw en daarom over vertrouwenspersoon spreken. Prima! Als dat wat we voor ogen hebben maar gedaan wordt. Wezenlijk is voor ons dat mensen hulp verlenen onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad. In het verleden meldden vrijwel alle cursisten zich op persoonlijke titel aan. Dat vonden we niet ideaal. Het wekt alleen maar frustratie als iemand beide cursussen doorloopt en er vervolgens binnen de gemeente niets mee kan doen. Vandaar dat we al in een vroeg stadium contact leggen met de kerkenraden. Het is niet de bedoeling dat mensen clandestien aan de gang gaan.''

Praktijkervaring
„We willen het werk niet vanuit de kerken naar ons toe trekken, maar mensen toerusten om onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad dienstbaar te zijn binnen de gemeente. Dat begint gelukkig ook meer te leven. In toenemende mate zien we dat kerkenraden zelf cursisten aanmelden en de kosten dragen." In hoeverre is de cursus zinvol voor ambtsdragers?
„Ik denk zeker dat die er hun voordeel mee kunnen doen. We overwegen om de oriëntatiecursus te splitsen. Een groep die zich wil voorbereiden op het werk van klaagvrouw en een groep die vanuit persoonlijke belangstelling meer wil weten over de relatie tussen psychiatrie en pastoraat. In die laatste groep zouden ambtsdragers goed passen. We hebben al een aantal predikanten en predikantsvrouwen gehad. De verwachting is dat dat alleen maar zal toenemen. Je krijgt vandaag als ambtsdrager zo veel psychiatrie op je bord, dat je er niet meer omheen kunt."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen