Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bukken onder het oordeel (3)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bukken onder het oordeel (3)

4 minuten leestijd Arcering uitzetten

In het proefschrift van dr. Bosma komt duidelijk tot uitdrukking hoe in de loop van de oorlogsjaren de situatie in ons land zich verscherpte. De Duitse bezetters stelden zich tegenover de bevolking steeds harder en meedogenlozer op. Dat kwam ook openbaar in de Jodenvervolging. Tevens werd meer en meer duidelijk dat Hitler de oorlog zou verliezen.

Vandaar dat het verzet tegen de Duitsers toenam. Ook in bevindelijk gereformeerde kring ging men daar anders over oordelen. Terwijl ds. Kersten aanvankelijk sterk beklemtoond had dat men zich aan het Duitse gezag moest onderwerpen, keurde hij in later jaren allerlei verzetsactiviteiten niet meer af. Zo vermeldt Bosma dat de latere predikanten A. Bregman en J. Karens aan het eind van de oorlog deel uitmaakten van een verzetsgroep in Zoetermeer. Moeder Karens was daar niet blij mee en vroeg ds. Kersten om hun die verzetsactiviteiten te ontraden of te verbieden. Die vond dit werk echter geoorloofd.
Overigens stelt Bosma ten onrechte dat Bregman en Karens al in de oorlogsjaren op de Theologische School zaten en ds. Kersten in die tijd hun mentor was. Zij werden echter pas jaren later tot de predikantenopleiding toegelaten.

Ds. Bel en ds. Kok
Uit de vele gegevens die Bosma verzameld heeft, komt naar voren dat wat de Gereformeerde Gemeenten betreft de predikanten J.B. Bel te Dirksland en R. Kok te Veenendaal zich in woord en daad het meest tegen de Duitsers en hun handlangers hebben verzet. Ds. Bel heeft ook korte tijd vastgezeten. Predikanten die de kant van de nazi’s kozen, waren er gelukkig niet.
Wel wordt van ds. Chr. van de Woestijne vermeld dat hij zijn gemeenteleden begin 1945 aanspoorde om gehoor te geven aan de verplichting om in Duitsland te gaan werken. De (Duitse) overheid moest immers gehoorzaamd worden. De verleiding om die oproep te ontduiken, vergeleek hij in zijn preken met de verzoeking van de Heere Jezus door de duivel. Dat was wel een merkwaardige Bijbeluitleg.
Pro-Duits was in ieder geval ds. J. Overduin, die in 1930 met de Gereformeerde Gemeenten gebroken had. Voor de oorlog had hij ook al van zijn sympathieën met de NSB blijk gegeven.
Heel ver in zijn collaboratie met de Duitsers ging prof. Hugo Visscher, voor de oorlog een invloedrijk man in hervormd-gereformeerde kring. Hij werd adviseur van Mussert voor kerkelijke aangelegenheden. In het begin van de bezetting schreef hij in een fascistisch blad dat Hitler een door God verwekte krijgsman was, die door God geroepen werd om de christelijke cultuur te redden en de kerk van Christus op aarde te behouden. Nog in 1944 sprak hij de wens uit ‘dat de Führer de overwinning moge aanschouwen’.
Pro-Duits was ook een aantal hervormde predikanten van bevindelijke signatuur. Zij bleven dat veelal tot aan het eind van de oorlog. Bosma noemt in dit verband de namen van ds. J.H. Koster uit Montfoort en Maartensdijk, ds. M.J. Lekkerkerker uit Houten, ds. D.Th. Keck uit Staphorst, ds. A.F.P. Pop uit Monster en Kockengen en ds. D.J. van de Graaf uit Schoonhoven en Vinkeveen. De laatste twee waren ook lid van het hoofdbestuur van de SGP. Na de oorlog konden zij daar niet gehandhaafd blijven.
Niet zonder betekenis daarbij is dat hun kinderen vaak nog een stap verder gingen. Een zoon van ds. Pop was bij de SS. Van ds. Keck streed een zoon als SS-er aan het Oostfront, een andere zoon was lid van de NSB. Een zoon van ds. Koster was lid van de NSB en actief als landwachter. Een zoon van ds. Van de Graaf was lid van het studentenfront van de NSB.
Nu zijn ouders en ook predikanten niet zonder meer aansprakelijk voor het gedrag van hun volwassen kinderen, maar het is hier wel duidelijk dat deze keuzes niet losstonden van het politieke klimaat in het ouderlijk huis. Ook van ds. Overduin werd een zoon lid van de NSB.

Comité van Bezwaarden
Na de oorlog werden er door de overheid en door de kerken maatregelen genomen tegen mensen waarvan men vond dat zij zich in de oorlog misdragen hadden. Voor predikanten, zo signaleert Bosma, werden daarbij strengere normen aangelegd dan voor anderen. Zij hadden nu eenmaal een voorbeeldfunctie. Over ds. J. Overduin werd door de Politieke Opsporingsdienst opgemerkt: ‘Uit het oog mag niet worden verloren, dat verdachte als predikant, groote invloed kon uitoefenen op zijn gemeente’.
In de SGP ontstond na 1945 grote onrust omdat een aantal mensen bezwaar maakte tegen de houding van ds. G.H. Kersten ten opzichte van de bezetter en meer openheid wilde hebben over de gang van zaken in de oorlogsjaren bij het dagblad De Banier en de gelijknamige drukkerij.
Er werd een Comité van Bezwaarden opgericht, waarvan ook ds. M. Blok en de latere ds. A.W. Verhoef deel uitmaakten. Ds. Kersten voelde zich daardoor persoonlijk aangevallen.
Dat alles droeg duidelijk bij aan de grote spanningen die zich in de naoorlogse jaren in de Gereformeerde Gemeenten openbaarden. De Amsterdamse ouderling E. Kuyk, die zich schuldig gemaakt zou hebben aan laster, werd afgezet en met de ban afgesneden. Alles bij elkaar een droevige geschiedenis.

(wordt vervolgd)

Apeldoorn, C.S.L. Janse

Dit artikel werd u aangeboden door: De Saambinder

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 28 mei 2015

De Saambinder | 20 Pagina's

Bukken onder het oordeel (3)

Bekijk de hele uitgave van donderdag 28 mei 2015

De Saambinder | 20 Pagina's