Waar moet dat kind depressief van zijn?

Waar moet dat kind depressief van zijn?

Marianne Plug en Elsbeth Verschoor-Keijman hebben zich voor hun afstudeerscriptie aan de christelijke hogeschool de Driestar verdiept in het onderwerp depressies bij kinderen. In dit artikel geven zij een samenvatting van hun onderzoek.

Inleiding
Wij vonden het belangrijk om meer over dit onderwerp te weten, omdat het ons moeilijk leek depressieve kinderen in de dagelijkse schoolpraktijk te signaleren. Ook hebben we ons verdiept in de vraag of depressies bij kinderen een gegeven van deze tijd zijn of dat dit verschijnsel vroeger ook al voorkwam. In dit artikel willen we ingaan op drie vragen:
1. Wat is een depressie, en wat zijn de specifieke symptomen bij kinderen?
2. Wat kunnen de oorzaken van een depressie bij kinderen zijn?
3. Zijn er tegenwoordig meer depressieve kinderen dan vroeger of is het zelfs alleen een verschijnsel van deze tijd?

Wat is een depressie?
Het begrip depressief wordt te pas en te onpas gebruikt. Als iemand zich even niet lekker voelt, kan al gauw het woord depressief vallen. Daarom is het goed eerst het begrip te verklaren. Een depressie is een fysieke en psychische respons op een verstoring in het bindingssysteem in het verleden, het heden of in de toekomst. Bij een echte depressie is de stemming abnormaal verlaagd. Er is dan sprake van een pathologische (=ziekelijke) daling van de stemming. Nu is de grens tussen normaal en abnormaal moeilijk te trekken, de overgang verloopt namelijk geleidelijk. Daarom heeft men in de loop der jaren een aantal maatstaven ontwikkeld, aan de hand waarvan de arts kan bepalen of er nu wel of niet sprake is van een echte depressie. Die maatstaven zijn algemeen aanvaard.

Symptomen bij kinderen
Peuters en kleuters die depressief zijn, huilen veel, zijn gauw geïrriteerd en vertonen weinig interesse voor de omgeving. Ze kunnen driftig reageren, wat rondhangen zonder te spelen, weinig eten en slaapproblemen ontwikkelen.
Bij kinderen van zes tot en met twaalf jaar zijn de kenmerken die op een depressie kunnen duiden:
- Ze zijn somber; dit uit zich in gedragsproblemen zoals agressief gedrag, prikkelbaar gedrag en humeurig gedrag. - Het kind voelt zich vaak waardeloos en is meer dan normaal bezig met de dood. Ook heeft het kind een pessimistische kijk op het leven.
- Vaak heeft het kind minder eetlust, slaapt het slecht en is het daardoor moe.
- Het kind kan zich moeilijk concentreren op school, gedraagt zich vervelend en vertoont slechte schoolprestaties.
Deze symptomen moeten langer dan twee weken aanhouden, voordatje van een echte depressie kunt spreken.

Depressies bij kinderen worden vaak niet herkend. Toch is het erg belangrijk dat depressies herkend worden, omdat ze in een vroeg stadium goed te behandelen zijn. Bij twijfel moet je het niet 'laten doen', maar eerst een gesprek met de ouders aangaan, waarbij je de vraag stelt of ze deze symptomen ook herkennen bij hun kind.
In overleg kan dan, als de symptomen aan blijven houden, een gesprek met de schoolbegeleidingsdienst gehouden worden of een bezoek aan de huisarts worden gebracht.

Wat kunnen de oorzaken zijn?
Depressies bij kinderen worden veroorzaakt door een combinatie van sociale, psychische en biologische factoren. De belangrijkste sociale factoren zijn schokkende of traumatische ervaringen, echtscheiding van de ouders, het verlies van een ouder, broer of zus, een ernstige ziekte op jonge leeftijd, seksueel of lichamelijk geweld of langdurige pesterijen op school. Ook ingrijpende veranderingen zoals verandering van woonplaats of school kan leiden tot een depressie.
Psychische factoren staan in verband met de persoonlijke eigenschappen die het kind heeft. Depressieve kinderen besteden meer aandacht aan negatieve informatie. Ze leggen de schuld voor teleurstellingen en mislukkingen vaak bij zichzelf. Ze hebben meestal een negatief zelfbeeld, maken niet gemakkelijk contact en weten niet goed hoe ze problemen op kunnen lossen.
Over de vraag of depressies voortkomen vanuit biologische achtergronden is nog niet zo veel bekend. Er is nog maar een klein gedeelte van de werking van de hersenen opgehelderd. Bij mensen met depressies is ontdekt dat er in bepaalde delen van de hersens een relatief tekort aan de neurotransmitter serotine bestaat. Ook is ontdekt dat de concentratie van de afbraakproducten van de stof serotine in de hersenvloeistof verlaagd is. Men weet niet of deze tekorten aangeboren zijn of later pas zijn ontstaan. Antidepressiva remmen in meer of mindere mate de heropname van serotine. Hierdoor wordt de balans van serotine in de hersenen hersteld, wat bijdraagt aan het genezingsproces.
In het kort hebben we iets geprobeerd verschillende oorzaken te noemen waardoor depressies bij kinderen kunnen ontstaan. Er zijn natuurlijk nog veel meer oorzaken waardoor depressies kunnen ontstaan, zoals door lichamelijke ziektes en het gebruik van bepaalde medicijnen. We beseffen dat we lang niet compleet geweest zijn, maar we hopen dat iets meer duidelijk geworden is over de verschillende oorzaken waardoor een depressie bij kinderen kan ontstaan.

Zijn er nu meer depressieve kinderen dan vroeger?
We hoorden eens een opmerking: 'Vroeger hoorde je nooit dat er een kind depressief was en nu is het aan de orde van orde van de dag. Ik geloof dat allemaal niet.' Toen kwam er een vraag bij ons boven, namelijk of het echt zo is dat er vroeger minder depressieve kinderen waren óf dat het komt doordat er nu meer aandacht voor kinderen gekomen is en het dus sneller gesignaleerd wordt. Zeker is dat het aantal kinderen bij wie de diagnose depressie gesteld wordt, toeneemt. Vroeger kwam het bijna nooit voor dat er op de basisschool een kind zat met een depressie, tegenwoordig is dat echt niet uitzonderlijk meer. Maar echt objectief cijfermateriaal ontbreekt.
Eerst willen we de ene kant bespreken, waar de vraag aan de orde komt of er nu echt meer depressieve kinderen zijn dan vroeger. Wij zijn geneigd om die vraag met 'ja' te beantwoorden, omdat het aantal depressieve volwassenen ook stijgt. Daar worden verschillende oorzaken voor genoemd. Allereerst de toenemende individualisering. Vroeger had iedereen een kring kennissen om zich heen staan, nu leeft iedereen als het ware op zijn eigen eilandje. Hierdoor voelen mensen zich eenzamer en als er problemen zijn, kunnen ze maar bij weinig mensen terecht. Dus de kans op een depressie wordt groter. Dit geldt ook voor kinderen. Kinderen worden geacht om veel dingen zelf op te lossen en krijgen minder steun van ouders en omgeving.
In de tweede plaats speelt de maatschappij die steeds ingewikkelder wordt hierin mee. Niets is meer vanzelfsprekend. Mensen switchen gemakkelijker van baan, ook je collega's wisselen veel sneller, met als gevolg dat je moeilijker een band opbouwt. Een gezin is niet meer vanzelfsprekend en lid zijn van een geloofsgemeenschap waar je steun in vindt al helemaal niet meer.
Ten derde wordt genoemd de stress die in de samenleving heerst. Alles moet snel, snel, snel. Er wordt zoveel van mensen gevraagd dat ze het niet meer aankunnen en depressief worden.Het is natuurlijk duidelijk dat dit alles aan kinderen niet voorbij kan gaan. Ook kinderen moeten van alles, onder andere de gehele dag naar school waar ze moeten presteren en staan dus onder druk. Na schooltijd hebben ze daarnaast nog allerlei verplichtingen, zoals muziekles of sport. Ook lijden zij als er geen stabiel gezin is waar ze op terug kunnen vallen. Gezien het bovenstaande kunnen we dus wel stellen dat het aantal kinderen met een depressie toeneemt.

Meer aandacht?
We willen nu de andere kant bespreken. Is er meer aandacht voor de kinderen gekomen waardoor er sneller gesignaleerd wordt? Misschien ook onterecht, waardoor het lijkt alsof er meer kinderen met een depressie zijn, terwijl er vroeger ook al kinderen waren met een depressie? Vroeger waren de levensomstandigheden soms hard. Moeders en ook vaders hadden geen of weinig tijd om naar hun kinderen te kijken, ze hadden al hun tijd nodig om te zorgen voor de dagelijkse levensbehoeften. Er moest brood op de plank komen, dat was het belangrijkste. De ouders moesten daar hard voor werken. Er was ook weinig over depressieve kinderen bekend. Vroeger werden depressieve kinderen, simpel gesteld, gewoon betiteld als kinderen waar 'niets bij zat'. Kinderen die om alles huilden en gewoon wat moeilijker waren dan andere kinderen. In onze tijd is het verschijnsel depressies bekender en er is ook zeker meer aandacht voor. Ouders hebben minder kinderen en houden hun kinderen scherper in de gaten. Ook op school is de aandacht voor de psyche van kinderen toegenomen. Hierdoor wordt er sneller gesignaleerd. Vanuit de kerken komt er meer aandacht voor jongeren. Een goed voorbeeld hiervan is de oprichting van de TGJ (Toegang Gereformeerde Jeugdzorg) die enkele jaren geleden in het leven is geroepen door de gereformeerde gezindte. Bij dit meldpunt kun je als ouder een kind aanmelden als het psychische klachten heeft. Een kind kan ook zichzelf aanmelden. Binnen twee weken volgt er een gesprek voor hulp met een psycholoog. Er bleek grote behoefte aan te zijn.

Nu de vraag of depressie vroeger ook voorkwam bij kinderen of dat het alleen een verschijnsel van deze tijd is. W e hebben verschillende boeken gelezen waarin telkens kleine stukjes hierover geschreven zijn. Dit maakt het best lastig om er een eenduidig verhaal van te maken.

Tot de jaren '70 is er in de literatuur over depressie nergens sprake van kinderen. Dat komt omdat deskundigen er tot voor kort van uitgingen dat een depressie niet kan voorkomen bij kinderen. Het verschijnsel kwam niet voor in de handboeken. Zeer waarschijnlijk kwamen depressies bij kinderen in de jaren 1900-1940 ook voor. Maar het is zeer goed mogelijk dat het toen niet onderkend werd. Hier is nog niet zoveel over gepubliceerd. Iemand die zich hier wel veel mee bezighoudt is Cees de Wit, behandelaar in De Mark te Breda en onderzoeker aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.

Kinderen niet depressief?
Hoe is het te verklaren dat men er van uitging dat kinderen niet depressief zijn? Ook hierover is in de boeken niet zo heel veel te vinden. In 'Kinderen met een depressie, een orthopedagogische handleiding' door Frank de Fever en Mia Coppens wordt gesteld, dat dit wellicht te verklaren is doordat in de westerse cultuur het beeld van de zorgeloze kindertijd ons lange tijd blind heeft gemaakt voor het affectieve lijden van kinderen. Hoe kunnen kinderen zich droevig, lusteloos, hopeloos en levensmoe voelen? Ze hebben nog niets meegemaakt, ze hebben geen zorgen of verantwoordelijkheden. Dat kinderen depressief zouden kunnen zijn, kunnen we moeilijk aanvaarden. We staan er zelfs wat afkerig tegenover, want als kinderen depressief zijn, lijkt het alsof we ze te kort doen. Nu is deze zienswijze gelukkig veranderd, maar toen dacht men wel zo. In het boek 'Kinderen en jongeren met een depressie' staat dat er heel lang gedacht is dat kinderen niet zoveel zorgen konden maken, dat ze er serieuze problemen door konden krijgen.
Pas in de jaren '60 begonnen onderzoekers zich te realiseren dat kinderen ook ernstige stemmingsstoornissen kunnen hebben. Het werd langzamerhand duidelijk dat een depressie bij kinderen lijkt op een depressie bij volwassenen. Kinderen zijn echter geen kleine volwassenen, ze uiten hun depressie op een manier die bij hun leeftijd past. En daarom werd het vroeger misschien niet opgemerkt. De diagnose 'depressie' werd vroeger zelden of nooit gesteld bij kinderen, pubers of adolescenten, omdat bij deze leeftijdscategorie niet de sombere stemming, maar andere klachten op de voorgrond staan. Bekende klachten en verschijnselen die bij kinderen een depressie kunnen maskeren zijn: slapeloosheid, nachtmerries, hangerig of lastig zijn, slechte schoolprestaties, bedplassen en plotselinge huilbuien. Ook lichamelijke klachten zoals moeheid, hoofdpijn, rugpijn en buikpijn kunnen een depressie overschaduwen. Het kan dus een heel scala van klachten zijn. De laatste tien jaar is men gelukkig alerter geworden op het eventueel voorkomen van depressies bij kinderen!

Als laatste willen we benadrukken dat het belangrijk is om in de schoolpraktijk kinderen goed te observeren. Depressies bij kinderen komen meer voor dan we denken. Het is zaak om als kinderen bepaalde symptomen hebben, er in een vroeg stadium bij te zijn! Dan kunnen ze goed geholpen worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen