Grafrust (1)

Plechtig klinkt de stem van de begrafenisondernemer over de begraafplaats, als het lichaam in het graf wordt neergelaten: ”tot aan de jongste dag.” Die woorden blijven lang naklinken. Op de jongste dag zullen alle doden opstaan. De vraag is echter wel of het lichaam dan nog op dezelfde plaats ligt. Steeds meer gemeenten gaan in verband met ruimtegebrek over tot het ruimen van graven. Alle beenderen van het geruimde gedeelte van de begraafplaats worden dan bijeen gelegd in een massagraf. In de wet wordt gesproken over een grafrust van 10 jaar of langer. Afhankelijk van de gemeentelijke verordening is het dus mogelijk dat al na 10 jaar een graf geruimd wordt. Als oplettende nabestaanden de grafrechten tijdig verlengen is dit te voorkomen.
In dit artikel willen we een aantal mogelijkheden noemen om een langere grafrust mogelijk te maken. Voordat we dat doen, zullen we bezien hoeveel belang we moeten hechten aan de grafrust. Daarbij merken we vooraf op dat niet iedereen bij deze onderwerpen dezelfde afweging zal maken. Ook beseffen we dat het een gevoelig onderwerp is, vooral voor degenen die soms nog maar kort geleden geliefde betrekkingen aan de dood en het graf hebben moeten afstaan. Er kan dan zoveel pijn en verdriet boven komen.

Voorrecht
Het valt op dat in de Bijbel aan het begraven grote waarde wordt gehecht. In Genesis 23 kunnen we lezen hoe Abraham voor een hoge prijs een graf voor zijn vrouw koopt. Van de koningen kunnen we steeds lezen dat ze begraven werden. Het was een grote schande om niet begraven te worden. Het wijst veelal op de voltrekking van Gods oordeel in oneer, zelfs na de dood. Veelzeggend is de klacht in Psalm 79:3: Zij hebben hun bloed rondom Jeruzalem als water vergoten, en er was niemand die hen begroef.
Aangrijpend is de uitspraak van Prediker 6:3: Indien een man honderd kinderen gewon en vele jaren leefde, zodat de dagen zijner jaren vele waren, doch zijn ziel niet verzadigd werd van het goed en hij ook geen begrafenis had; ik zeg dat een misdracht beter is dan hij. Lijkverbranding wordt in de Bijbel gezien als een (vervloekte) straf (Amos 2:1, 2 Kron. 34:5).
Alleen in zeer bijzondere omstandigheden wordt gesproken over lijkverbranding, denk aan de verbranding van Saul (1 Sam. 31:12, hoewel de kanttekening ook spreekt over de mogelijkheid dat er specerijen verbrand werden, zoals bij de dood van koningen gewoon was) en de verbranding in het geval van de pest (Amos 6:10). Uit de genoemde teksten blijkt dat het gebruikelijk was de doden te begraven en dat het een groot voorrecht was om begraven te worden.

Bewaren van de beenderen
De Bijbel spreekt ook over het bewaren van het gebeente. De Heere verlost niet alleen de ziel van Zijn volk, maar ook hun lichaam (Zondag 1 HC). Het lichaam is dan een tempel van de Heilige Geest (1 Kor. 6:19). Daarom behoort God ook met het lichaam geëerd te worden (Rom. 12:1, 1 Kor. 6:13, Filip. 1:20). Het graf is de plaats waar het lichaam verteerd wordt, maar ook de plaats waar de beenderen bewaard worden. In Psalm 34:21 lezen we: Hij bewaart al zijn beenderen; niet één van die wordt gebroken.
Archeologen hebben in Israël ontdekt dat de menselijke overblijfselen werden bewaard in een lijmstenen begraafkist, ook wel knekelkist of ossuarium genoemd. Soms zijn de eeuwenoude knekelkisten ongemarkeerd, maar vaak staat er de naam van de overledene op. Zo’n knekelkist werd doorgaans op maat gemaakt. Men nam daarvoor de maat op van de lengte van het bovenbeen en de breedte van de schedel van de overledene. De knekelkist was pas nodig bij de tweede begrafenis.
Wanneer iemand gestorven was, was het de gewoonte om het lichaam zo spoedig mogelijk te begraven. Vanaf het moment van overlijden tot het moment van begraven werd het lichaam niet onbeheerd gelaten en de familie van de overledene werd getroost door de aanwezigheid van talrijke vrienden die voorzagen in wat nodig was. Het lichaam werd gewassen (Hand. 9:37) en/of gebalsemd (Gen. 50:2) en vervolgens naar de laatste rustplaats gedragen.
Het voert te ver om alle soorten graven te benoemen, maar vaak werd gebruik gemaakt van een familiegraf wat was uitgehouwen in de rotsen. Het ontzielde lichaam werd dan in het rotsgraf gelegd, op een plateau of in een sarcofaag, een stenen of houten doodskist. Sarcofaag is een Grieks woord dat ’vleeseter’ betekent. Een veelzeggend woord. Een jaar na de begrafenis kwamen de nabestaanden terug naar het graf, verzamelden de beenderen en legden die in een kleine kist, een ossuarium. Naast de naam van de overledene werd op de kist vaak een waarschuwing tegen het openen van de kist gegrift. Desalniettemin ontdekken archeologen vaak dat de kisten door grafrovers, die op zoek waren naar waardevolle bezittingen die soms met de overledenen begraven werden, zijn geschonden.

Erfbegrafenis
De tweede begrafenis was nodig om plaats te maken voor een familielid. Daarom lezen we bijvoorbeeld van een koning dat hij begraven werd ’met zijn vaderen’. Het begraven worden bij de familie is een belangrijke Bijbelse traditie: Ik word verzameld tot mijn volk; begraaft mij bij mijn vaders, in de spelonk die daar is in den akker van Efron, den Hethiet; In de spelonk welke is op den akker van Machpéla, die tegenover Mamre is in het land Kanaän, die Abraham met dien akker gekocht heeft van Efron, den Hethiet, tot een erfbegrafenis (Gen. 49:29,30).

Verlengen grafrechten
Terug naar de actualiteit. We schreven dat er in steeds meer gemeenten graven worden geruimd. Het lijkt ons geheel in de Bijbelse traditie om het ruimen van graven te voorkomen. Dat kan op verschillende manieren. Allereerst door de grafrechten tijdig te verlengen. In de Wet op de lijkbezorging is het recht op verlenging van de grafrechten vastgelegd: ’Het voor bepaalde tijd verleende recht’ (dat kan dus ook 30 jaar zijn) ’wordt op verzoek, mits gedaan binnen twee jaren voor het verstrijken van de termijn, verlengd, doch telkens voor niet langer dan tien jaren.’ Elke tien jaar kan het grafrecht van een particulier graf (ook wel koopgraf genoemd) opnieuw verlengd worden, en dit kan eindeloos doorgaan, mits uiteraard aan de belangrijkste -vooral financiële- verplichtingen wordt voldaan.

Schudden
Daarnaast is het mogelijk om een graf te laten ’schudden’. Daarbij wordt het (familie)graf geopend en worden de beenderen ’geschud’: nadat al het ’afval’ is verwijderd, worden de beenderen onderin hetzelfde graf opnieuw begraven. Vervolgens kan de familie weer van het graf gebruikmaken. We zouden het schudden van graven goed kunnen vergelijken met de tweede begrafenis, zoals die bij de Joden gebruikelijk was. We zijn van mening dat van deze mogelijkheid te weinig gebruik gemaakt wordt. Vroeger gebeurde dit veel meer. Dat weten we omdat bij het ruimen van graven soms wel zes geraamten worden gevonden in een tweepersoons graf. Men gebruikte de graven toen als familiegraf!

Individuele of collectieve verantwoordelijkheid?
In de Nederlandse wetgeving ligt het accent op de eigen, individuele verantwoordelijkheid, terwijl het begraven en de duur en garantie van de grafrust in veel andere landen als een collectieve verantwoordelijkheid wordt beschouwd. Die individuele verantwoordelijkheid, om - binnen de wettelijke kaders uiteraard - zelf een keuze te maken die overeenstemt met de eigen wens of overtuiging en om de bijbehorende lasten daarvan zelf te dragen, heeft uiteraard ook te maken met de scheiding tussen kerk en staat die we hier kennen.
Het is goed om te weten dat religieuze groeperingen - de wetgever spreekt van kerkgenootschappen - de mogelijkheid hebben om zelf begraafplaatsen op te richten en te beheren, en om daar de graven zo lang in stand te houden als men maar wil: de uitgifte van graven voor onbepaalde tijd behoort wettelijk nog steeds tot de mogelijkheden. Roomskatholieke, hervormde en Joodse kerkgenootschappen maken van dit aloude recht nog steeds gebruik en ook moslims willen van deze mogelijkheid gebruik maken. Het oprichten van fondsen en andersoortige ondersteuning bij de verlenging van grafrechten heeft bij veel moslimorganisaties de aandacht. In de Joodse en de islamitische traditie is de eeuwige grafrust een belangrijke waarde. Zouden Christenen hierin een andere afweging mogen maken? Op die vraag willen we in een volgend artikel nader ingaan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen