Boekbespreking

Dr. C. Smits: De Afscheiding van 1834, eerste deel, Gorinchem en , , Beneden Gelderland". Prijs ƒ 34, —, inkl.. B.T.W. De geschiedenis van de Afscheiding van 1834 zal naast de Reformatie en de Nadere Reformatie in ons land altijd een belangrijke periode blijven in de kerkgeschiedenis van Nederland. Mijn klasgenoot en schoolvriend van de middelbare school te Gorinchem, Dr. C. Smits, heeft dit boek geschreven na een archiefonderzoek van een groot aantal jaren. Hij heeft bij zijn uitgebreid onderzoek zoveel interessant materiaal gevonden dat hij dit voor het nageslacht heeft willen vastleggen in dit boek van 447 bladzijden. Dat dit het „eerste deel" is wil zeggen dat de schrijver nog één of meerdere studies betreffende de Afscheiding in andere delen van ons land hoopt uit te geven. De schrijver, die in zijn „woord vooraf" zegt in Gorinchem te zijn geboren en Vrijgemaakt Gereformeerd te zijn, verklaart van harte te zijn en te willen zijn een zoon van de Afscheiding. Over de Afscheiding zelf schrijft hij in zijn inleiding: „Deze Afscheiding nu, zal ongetwijfeld tot aan het einde der dagen door de één verworpen als een sektarische misstap, en door de ander in dankbaarheid worden herdacht als een werk Gods tot reformatie van Zijn kerk. Schrijver dezes zal gaarne woorden gerekend tot degenen, die laatstgenoemde overtuiging zijn toegedaan."

Dit boek handelt vooral over het ontstaan van de afgescheiden gemeente te Gorinchem en verder ook over de gemeenten Vuren, Herwijnen, Haaf ten, Tricht, Brakel, Poederoyen, Aalst, Nederhemert-Well, Hoenza-Driel, Zuilichem, Nieuwaal, Gameren. Voor mijzelf wel bijzonder interessant omdat mijn voorgeslachten vanaf de Middeleeuwen in deze streek gewoond hebben, maar ook voor anderen die zich voor de kerkgeschiedenis der Afscheiding interesseren een boek om met grote belangstelling te lezen. Dit vooral ook omdat ook juist dit gebied het arbeidsterrein geweest is van Ds. H. P. Scholte, die na zijn afzetting als Hervormd predikant van Genderen en Doeveren enige tijd in Gorinchem heeft gewoond en vandaar uit de afgescheiden gemeenten naast die van Gorinchem in de Alblasser- en Bommelerwaard tot openbaring bracht. W'e weten dat Ds. Scholte onder de vaders der afscheiding een vreemde eend in de bijt geweest is door de vreemde leer en de independentische wijze van kerkregering die hij na 1837 trachtte in te voeren. Zo zelfs dat hij later (in 1847) met meer dan 800 aanhangers naar Pella, lowa in Amerika emigreerde. Dit heeft ook tot een ernstige crisis geleid in de afgescheiden kerken in Zuid-Holland e.a. Dr. Smits schrijft dat hij het met Scholte niet eens is wat betreft zijn opvatting over doop en kerkregering, maar dat men niet kan ontkennen dat hij onder de vaders der afscheiding toch een man met bijzondere kapaciteiten is geweest. „Onvoorstelbaar moet ook zijn werkkracht zijn geweest in de jaren 1835, 1836, i837. Ononderbroken bezig in de bediening van het Woord, steeds geplaatst voor de mogelijkheid of de realiteit van het uiteengejaagd w'orden door soldatenvolk tijdens de dienst, schrijven van polemische geschriften en met zijn verdediging voor rechtbanken". Wat smaadheid en laster hadden vooral De Cock en Scholte te verduren, vervolging, gevangenisstraf, boeten betalen. Scholte heeft gepreekt in de open lucht voor grote scharen, hagepreken te Vuren en Poederoyen in een boomgaard of in een wei, ook in Gameren en Nieuwaal voor soms 1400 a 1500 mensen. Met het gevaar om door de dragonders met de blanke sabel uiteengejaagd te worden.

V Wanneer men een dergelijk boek als dit leest, moet men steeds weer onder dfe indruk komen van wat de eenvoudige „landbouwers, bakkers, kooplui, arbeiders en dienstbaren" er voor overgehad hebben om alleen maar het zuivere Woord te horen preken. Hun kinderen uitgejouwd, boeten zo hoog dat men zich afvraagt hoe hebben ze het kunnen betalen, gevangenissen, mensen die uit hun werk en nering gezet werden en dat alles in een land dat „van de liberale vrijheid" hoog opgaf. De schrijver heeft dit boek opgedragen aan Aarnout Hasselman, de eerste ouderling van de afgescheiden gemeente te Gorinchem, die gewoond heeft op „Eind 6-8". Hij was de gezeten zakenman onder de eenvoudigen. Ook zij-n broer de schoolmeester en ouderling Jan Hasselman van Aalst is als oefenaar en adviseur van grote betekenis geweest voor de afgescheiden gemeenten in deze streek. Verder verhaalt de schrijver af en toe wat bijzondere gebeurtenissen uit het leven van Gods kinderen o.a. wat ikzelf in mijn jeugd nogal eens heb horen vertellen, n.l. van de brand te Brakel die een gedeelte van het dorp verwoestte, maar ophield bij de godvrezende Lena van Balen, en van meester Bloot te Gorinchem, wiens school wegens gebrek moest verdwijnen, maar die op eigen kosten zijn christelijke school voortzette en een jaar lang geen cent salaris ontving, terwijl hem „toch geen ding ontbrak". Ds. H. H. Middel was de eerste afgescheiden predikant te Gorinchem. Zijn "Eenvoudig verhaal van Gods menigvuldige reddingen uit de grootste noden", in herdrukken uitgegeven bij Den Hertog is ook onder ons niet een geheel onbekend boek.

Ik vermeld tenslotte nog enkel bijzonderheden. Van de afgescheiden gemeente te Vuren is haast niets overgebleven omdat de meesten Scholte aankleefden en met hem zijn geëmigreerd. Herwijnen „heeft duizenden betaald" aan boeten, inboedels werden door de deurwaarder verkocht. In Brakel ontstond geen afgescheiden gemeente, maar wel vier gezelschappen, één der voorgangers was Klaas Bijsterveld. Üit het conventikel „de lezing" is in 1952 de Geref. Gemeente ontstaan. Poederoyen was „een bijzondere afgescheiden gemeente". In tegenstelling tot de andere gemeenten die uit de eenvoudigen ontstonden, behoorden in Poederoyen juist de landeigenaren en de meest-bemiddelde klasse van de inwoners er toe, zodat de Hervormde predikant vreesde voor de geldelijke belangen van de Hervormde kerk. Poederoyen had al spoedig een kerkje, financieel mogelijk gemaakt door Anna van Waardhuizen, de vrouw van de landeigenaar en landbouwer Matthijs Hendrik Bok. In Tricht hield ds. Scholte een hagepreek voor 1300 mensen, maar de afgescheiden gemeente werd spoedig weer ontbonden en in 1845 werd een gemeente geïnstitueerd, die thans de Geref. Gemeente is van Tricht-Geldermalsen. Dit boek is uitgegeven bij de Drukkerij-Uitgeverij De Nijverheid te Oudkarspel. Het bevat vele Jllustraties en foto's. Aan het eind zijn nog bijlagen gevoegd o.a. van de lijst van predikanten classis Gorinchem 1834-1900. Verder ook „de Utrechtse kerkenordening", de door Scholte geformeerde „Utrechtse regelen" waarvan de tekst niet meer zo gemakkelijk is te vinden. Ik dacht dat de opname ervan, juist voor degenen die zich voor de kerkrechtelijke strijd in de Afscheiding interesseren, de waardij van dit boek verhoogd.

Nog één opmerking. Dr. Smits spreekt op blz. 216 dat er onder de afscheiding in de Bommelerwaard een zekere neiging was tot het Labadisme dat in de regel gepaard gaat met een grote voorliefde voor „bekeringsgeschiedenissen" en een zoeken van een stem van God buiten de geopenbaarde waarheid in de Bijbel. Nu wijzen wij in de Ger. Gemeenten ook het Labadisme af en tevens het Doperse standpunt van alleen de Geest zonder Gods Woord. Wiel toch wat- de katechismus zegt dat nodig is n.l. 3 stukken te weten: ellende, verlossing en dankbaarheid. En dit weten is een bevindelijke kennis gewerkt door Woord en Geest, waarbij de verlossing in Christus door het geloof verkregen en waarlijk gekend wordt, niet zonder aan eigen zonden en ellende ontdekt te zijn. 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen