Tussen Principe en Pragmatisme (3)

Vanaf eind november vorig jaar viel heel de landelijke pers over hem heen. Zelfs radio en tv besteedden aandacht aan het schokkende feit. Burgemeester A.C.Ph. Hardonk van Barneveld weigerde de Sint te verwelkomen. Bezorgde reporters voelden zich gedrongen hun gramschap te tonen over deze uiting van christelijke onverdraagzaamheid. De raadsfracties van CDA, VVD en PvdA kwamen zelfs met een verklaring waarin onder andere stond dat het jaren zal duren eer de schade aan de Barneveldse gemeenschap is hersteld.

Voor de SGP-bestuurder, die een dergelijke opschudding niet had voorzien, is het een vervelend incident, al is hij in zijn loopbaan wel gewend geraakt aan kritiek. Zowel van binnen als van buiten de eigen kring. Voor het geheel van de samenleving is hij te principeel. Voor een deel van zijn eigen achterban te pragmatisch.

Richting geven
Op 26-jarige leeftijd werd Hardonk gemeenteraadslid van Vlaardingen voor de "Protestants-Christelijke Groep", een gecombineerde fractie van ARP, CHU en SGP. De nieuwe partij sleepte meteen dertien zetels in de wacht. Twee fractieleden werden wethouder. Hardonk, in die tijd hoofdambtenaar van de gemeente Den Haag, werd als fractievoorzitter gekozen. „Voor ik burgemeester werd, had ik dus aan beide kanten van de groene tafel gezeten. Langzamerhand groeide in mij het verlangen om heel daadwerkelijk betrokken te zijn bij het sturen van een gemeenschap. In 1971 heb ik dan ook gesolliciteerd naar de burgemeesterspost van Nieuw-Lekkerland. Met succes."
Besefte u dat het burgemeesterschap u in een spanningsveld zou brengen tussen uw eigen levensovertuiging en de verantwoordelijkheden die u zou moeten dragen?
„Jawel. Maar ik heb van jongsaf gesteld dat het geen kunst is om moord en brand te schreeuwen over alles wat in de samenleving verkeerd gaat, als je niet bereid bent zelf je schouders eronder te zetten. Het leiding en mee richting geven aan een samenleving heeft me altijd getrokken."
Vult u dat richtinggeven ook levensbeschowwelijk in? „Zeker. Vanaf het moment dat ik burgemeester werd heb ik geprobeerd, zij het met veel gebrek, om mijn christen-zijn in de praktijk gestalte te geven. Dat uit zich in dingen die je doet, dingen die je niet doet, de keuze van je woorden, de discussie met anderen. De burgemeester wordt als het boegbeeld van de gemeente gezien. Daar moet je overigens wel tegen kunnen. Bij kritiek op het gemeentebestuur kom je het eerst in het vizier. Wil je in dit vak een beetje overeind blijven, dan moet je een huid als een buffel hebben."

Sinterklaas
Een SGP-burgemeester heeft bovendien te maken met kritiek uit de eigen achterban, die hem al snel te pragmatisch vindt.
„Dat is juist. Ik heb daar gelukkig niet zo'n last van. Ik ben me er diep van bewust dat de ambten, ook mijn ambt, in Christus verankerd liggen. Ik ben aan de Heere God gehoorzaamheid verschuldigd, ook in mijn werk. Dat staat bovenaan. Dan is het weliswaar niet onbelangrijk, maar toch ook weer niet zo heel belangrijk hoe mensen over je denken. Ik probeer, om het maar 's huiselijk te zeggen, het lijntje naar boven open te houden."
Stelt het burgemeesterschap u vandaag voor meer problemen dan twintig jaar terug? „Ik vind van wel. De samenleving is harder geworden. Het respect voor christelijke principes neemt af Men weet gewoon niet meer waar je over praat, als je je levensovertuiging naar voren brengt. Meer dan eens neigt die verharding zelfs naar onverdraagzaamheid."
Een selectieve onverdraagzaamheid?
„Heel duidelijk. Ik ken tal van burgemeesters die weigeren om een predikant welkom te heten. Uit overtuiging. Daar hoor je niemand over. Nu gun ik elk mens z'n overtuiging. De vrijheid van godsdienst en meningsuiting is een groot goed, dat zelfs verankerd ligt in de grondwet. Dat betekent tegelijk dat ook ik het recht heb om mijn mening te geven. Dat heb ik ook meer dan eens naar aanleiding van die Sinterklaas-affaire gezegd. Ik ben geen jojo of duikelaar, die je alle kanten op kunt laten springen. Wel hoop ik ervoor te waken om niet te pas en te onpas met mijn opvattingen te strooien. Ik heb me zeker niet als kampioen van onze principes willen profileren."

Eerste duik
Wat was voor u de diepste reden om de Sint niet te verwelkomen?
„Het feit dat heel veel kinderen gelóóf in Sinterklaas wordt aangepraat. Dat vind ik een afschuwelijke zaak, als ik het afzet tegen het ware, zaligmakende geloof in Jezus Christus. Dat mag niet door het geloof in een Sinterklaas doorkruist worden. Daar komt nog iets bij. Er vindt een verschuiving plaats van het Sinterklaasfeest naar het Kerstfeest. Dat betekent waarschijnlijk dat we binnen een paar jaar ook allerlei kerstmannetjes officieel welkom moeten heten. Dat vind ik nog veel schrijnender en een reden te meer om meteen maar duidelijk positie te kiezen. Ik zal ook niet de sleutel van het stadhuis aan Prins Carnaval overhandigen." Vormen openingen, huldigingen en festiviteiten een belangrijk spanningsveld voor SGP-burgemeesters ? „Je zult elke keer weer moeten bepalen of je iets doet en hoe je het doet. Ik heb eens een zwemvierdaagse geopend door als eerste een duik te nemen. Sommigen uit de eigen achterban hadden daar moeite mee, maar ik ben van mening dat je zo veel als mogelijk is in de richting van de burgerij moet kruipen. In Oldebroek ging ik op zaterdagmiddag ook wel eens naar een voetbalwedstrijd kijken. Niet omdat ik zo'n voetballiefhebber ben, maar om mijn waardering te uiten voor het feit dat men de zondag niet benutte voor sportbeoefening."

Vrij maken
Welke plaats heeft het theocratische ideaal van de SGP voor u in de democratische werkelijkheid van alledag?
„Ik kan mij nauwelijks een betere staatsvorm dan de democratie voorstellen. De consequentie is wel dat beslissingen bij meerderheid van stemmen worden genomen. Die beslissingen zullen ook uitgevoerd moeten worden. Dat is inherent aan de democratie. In het voortraject kan ik m'n principiële bezwaren tegen bepaalde voorstellen kenbaar maken. Daarmee maak je je mijns inziens vrij. Maar meer kan ik niet doen. In Oldebroek was de meerderheid van de raad voor openstelling van het zwembad op zondag. Dat moet je dan accepteren. leuk of niet leuk. Als een burgemeester zo'n raadsbeslissing weigert uit te voeren, moet hij in mijn visie van het toneel verdwijnen."
Een SGP-raadslid dat tegen bepaalde besluiten stemt, is niet belast met de uitvoering ervan, zoals u. Ligt daar een principieel verschil?
„Nee, hooguit een gradueel verschil. Uiteindelijk is de raad het besturend orgaan van de gemeente en derhalve ook in z'n totaliteit verantwoordelijk." Als je geen SGP-burgemeester kunt zijn, kun je evenmin SGP-raadslid zijn? „Precies."

Theoretische zaak
U gaf aan dat de vrijheid van godsdienst en meningsuiting voor u een groot goed is. Hoe brengt u dat in overeenstemming met het bekende artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis?
„Ik ontken niet de juistheid van artikel 36, maar in de dagelijkse praktijk kan ik er helaas niet mee uit de voeten. Hoe moet ik in mijn bestuurlijk werk invulling geven aan het weren en uitroeien van de valse godsdienst?"
Is het zelfs niet zo dat artikel 36 inhoudelijk haaks staat op onze grondwet, waarin de vrijheid van godsdienst is gegarandeerd? „Ik denk inderdaad dat veel SGP-raadsleden en bestuurders wat achteloos de eed op de grondwet afleggen. Denk je erover door, dan ligt daar een enorm spanningsveld. Ik liet u al blijken dat ik niet zo verschrikkelijk veel kan met artikel 36."
Hoe ziet u dan de opvatting dat dit artikel de hoeksteen van de SGP vormt? „Dat is een theoretische kwestie, waaraan nog nooit door iemand concreet inhoud is gegeven."
Wat is voor u het kenmerkende van de SGP?
„De oproep, ook in het openbaar bestuur, tot gehoorzaamheid aan de Heere God en het onderhouden van Zijn geboden. Daarin ligt grote loon. Als SGP-bestuurder moet ik proberen daaraan, op voorzichtige en verstandige wijze, gestalte te geven. Doe je dat niet, dan verlies je je bestaansrecht."

Moskee
Nu krijgt u een aanvraag voor de bouw van een moskee, ...
„Ik heb er momenteel twee liggen..."
...doet u dan uw uiterste best om die wens in te willigen?
„Daarin zal ik verder gaan dan velen in mijn kring voor mogelijk houden. Als wij de Turkse gemeenschap een stuk grond voor de bouw van een moskee weigeren, waarom zouden wij andere kerkelijke gemeenschappen dan wel terwille zijn?"
Omdat de islam een valse godsdienst is die moet wordengeweerden uitgeroeid, zegt artikel 36.
,,Ja..,ja..."
Artikel 36 verwoordt volgens u een onbereikbaar ideaal, waarmee niet te werken valt?
„Dat is juist."
U hebt ook te maken met de beruchte zondagswet. Hoe gaat u daarmee om? „Ik heb me altijd verzet tegen activiteiten op de zondag die daar naar mijn mening niet thuishoren. In die gevallen doe ik een beroep op mijn principiële inzichten. Dan werpt u mij natuurlijk onmiddellijk tegen: je hebt wèl met twee vingers omhoog beloofd de wetten des Rijks na te leven, dus ook de zondagswet. Dat is waar, maar er kunnen ogenblikken zijn dat je in weerwil van die gezworen eed moet zeggen: dit gaat me een brug te ver, we moeten Gode meer gehoorzaam zijn dan de mensen. Er zijn grenzen die een SGP'er niet overschrijdt. Al ligt daar een geweldig stuk spanning."

Zwaar op de nek
Aan welke grenzen denkt u dan?
„Het tegemoetkomen aan zondagssport bij voorbeeld."
Hoe verklaart u dat in onze gezindte juist bij zondagsontheiliging zo 'n duidelijke grens wordt gelegd?
„Het is voor mij wel zó duidelijk dat de zondag een door de Heere God apart gezette dag is. We horen dat elke week in de kerk. Het is een dag die wij als mensen dienen te heiligen. Ik zal me daar, binnen mijn mogelijkheden, sterk voor inzetten."
Gods wet telt tien geboden. Toch lijkt het gebruik van een zwembad op zondag voor veel SGP'ers eengroter kiaaad te zijn dan de aanwezigheid van bars, dancings, disco 's, videotheken, nachtclubs...
„Die liggen me ook zwaar op de nek. Neem alleen de videotheken. Het is allergruwelijkst wat die in omloop brengen. Maar de gemeentelijke wetgever mag zich daar niet eens meer mee bemoeien, omdat de rijkswetgever dit gebied naar zich toe getrokken heeft."
Komt het wel eens op uaf, als u dergelijke gelegenheden op Bameveldse bodem ziet? „Natuurlijk. Ik ben niet alleen iemand die bestuurlijk-technisch bezig is, maar ook een mens van vlees en bloed. Dan denk je wel 's: mensen, heb je niet in de gaten dat het een keer eeuwigheid wordt?"

Geen water bij de wijn
Hebt u op zulke momenten behoefte aan geestelijke steun?
„Dat zou ik op zich wel aardig vinden. Maar dat mag nooit zo worden uitgelegd, alsof ik een kring van gelijkgezinde mensen om me heen zou willen verzamelen die me zo nu en dan eens even schragen. Dat kan in dit vak niet. Vanaf 1971 ben ik vertrouwd met de gedachte dat ik een heleboel dingen zelf moet uitknobbelen en in een stuk eenzaamheid m'n werk verrichten. Dat moet ook maar zo blijven. Als de lijn naar boven maar open blijft."
Hoe groot is de verleiding om op een post als de wwe steeds pragmatischer te gaan functioneren, door de ontkerstening van de samenleving?
„Schuift je principe in gelijke pas met de secularisatie op, dan denk ik dat je als SGP-bestuurder redelijk geruisloos kunt blijven functioneren. Ik heb echter geprobeerd u duidelijk te maken dat echte principes niet veranderen. In zaken als zondagsontheiliging, abortus en euthanasie kun je geen water bij de wijn doen. Het gevolg is dat in een tijd van voortgaande ontkerstening het onbegrip en de onverdraagzaamheid toeneemt. Ik zie het voor de toekomst zeker niet eenvoudig in. We glijden in dit land enorm snel af. En dan hebben we het nog niet eens over de Wet gelijke behandeling gehad. Ik heb eens gezegd: er breekt nog een tijd aan dat christenen hun geloof uitsluitend op het toilet mogen belijden. Die ontwikkeling vind ik zeer beangstigend."

Staatssecretaris
Zelf bent u door de druk van buitenaf niet opgeschoven?
,,Nee, gelukkig niet. Je bent niet waarachtig als je opschuift."
Is het gevaar van pragmatisme in een functie als de uwie groter dan in andere functies?
„Dat betwijfel ik. Bij mij springt het meer in het oog als ik opschuif, omdat je door meer mensen in de gaten wordt gehouden. Maar elk reformatorisch christen, welk beroep hij ook uitoefent, staat voor de verleiding om het wat minder nauw te gaan nemen. Daarom moeten we elkaar geregeld opscherpen en steeds weer zeggen: waar staan we nu voor?"
Nog één vraag. Zou u ook minister of staatssecretaris kunnen zijn?
„Ik ben geneigd die vraag met ja te beantwoorden. Mits je van tevoren maar duidelijk je paaltjes zet, zodat ze weten wat ze aan je hebben. Maar praktisch gezien zul je denk ik moeten stellen dat wij bij de samenstelling van een kabinet nooit in de prijzen zullen vallen."
Dat is duidelijk. Is het overigens principieel gezien niet makkelijker om staatssecretaris van natuurbeheer te zijn dan burgemeester van Barneveld? „Ik denk van wel. Op die stoel zou ik wat dat betreft waarschijnlijk comfortabeler zitten dan hier."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen