Genetische manipulatie — een mijnenveld

Heldere oriëntatie

Al geruime tijd wacht het boek van dr. R. Seldenrijk, „ Genetische technieken en christelijke ethiek — Sleutelen aan erfelijkheid in gezondheidszorg en landbouw" (uitg. Den Hertog B.V. Houten, Kompas-serie, deel 5, 144 blz., ƒ 18, 50) op bespreking in ons blad. Ik meen dat dit boek bijzondere aandacht verdient temidden van het vele dat er op de boekenmarkt verschijnt. Steeds meer zullen we in de nabije toekomst te maken krijgen met de diep indringende vragen rond genetische manipulatie, het sleutelen aan de erfelijkheid. De ethische vragen rond abortus provocatus en euthanasie zijn nog maar kinderspel vergeleken bij de gevaren die op het terrein van de erfelijkheid aan de orde zijn. Nu hebben we als , , leken" vaak de indruk dat we nauwelijks iets kunnen begrijpen van de zeer ingewikkelde kwesties die zich hier voordoen. We horen van „knutselen met genen", „operatie supermens", enzovoorts. Maar wat is hier eigenlijk aan de hand? Er speelt zich van alles en nog wat af in laboratoria en er worden in wetenschappelijke tijdschriften experimenten beschreven, die voor ons oncontroleerbaar en onvoorstelbaar zijn. Maar we voelen wél aan: hier ligt een mijnenveld! Hier is grote waakzaamheid en behoedzaamheid geboden. Daarom is het van belang dat mensen die terzake kundig zijn op eenvoudige en begrijpelijke wijze informatie weten te verschaffen, zodat ook „niet ingewijden" op de hoogte kunnen blijven en zich een mening kunnen vormen.

Welnu, het boekje van dr. R. Seldenrijk is (naast het eveneens onlangs gepubliceerde deeltje uit de serie Ethische bezinning „Milieu en manipulatie" van prof. dr. J. Douma) een voorbeeld van dergelijke voorlichting. Het is verheugend dat ook vanuit de kring van de Geref. Gemeenten (syn.) wordt meegedacht in deze hoogst actuele problematiek. Deel 1 van het boek geeft in grote lijnen aan wat er aan de hand is, „wat er gebeurt achter de laboratoriumdeur". Wanneer de feiten zijn weergegeven, komen in deel 2 de normen aan de orde. Normatieve bezinning vindt plaats op de vraag „is sleutelen aan erfelijkheid verantwoord? "

Van het eerste deel kan gezegd worden dat de schrijver de stormachtige ontwikkelingen van de biotechnologie inderdaad op bevattelijke wijze tekent. Wilt u enig globaal inzicht ontvangen in het geheim van de erfelijkheid, wilt u het één en ander te weten komen over genen en chromosomen, dan kunt u hier uitstekend terecht.

De mens is al duizenden jaren bezig met ingrijpen in de natuur ten eigen bate: voor hem „nuttige" en „bruikbare" planten en dieren werden uitgeselecteerd en „veredeld", dat wil zeggen nóg nuttiger gemaakt vanuit het gezichtspunt van de mens. Maar er was bij deze vorm van manipulatie (letterlijk: hanteren, naar zijn hand zetten) een interne rem. Aan het levende wezen viel niets te veranderen. Dat had en hield nu eenmaal z'n onveranderlijke, erfelijk bepaalde eigenschappen. Echter, in 1953 ontdekten Watson en Crick de genetische code, „het alfabet van vier letters", die de basis vormt voor de geheimtaal van de gehele erfelijke aanleg. Deze vier-letterige taal van de erfelijke aanleg is universeel. Zeer terecht legt Seldenrijk er de vinger bij dat dit heenwijst naar de grote Schepper van allen, de gemeenschappelijke „Architect" van alle levende wezens. Wie gelovig de wetenschap beoefent, komt steeds dieper onder de indruk van de majesteit en wijsheid Gods. Dat wetenschappelijk onderzoek op zichzelf kan dan ook niet verkeerd zijn. Het grote gevaar ligt in het zondige hart van de onderzoeker!

Men kon vanuit het nieuwe verworven inzicht levende wezens „ontbinden in factoren", ze als het ware tot in de kleinste onderdeeltjes „afbreken" om ze daarna op andere wijze weer op te bouwen. Zo ging de mogelijkheid open tot manipulatie met erfelijke eigenschappen. De interne rem binnen de biomedische - en landbouwwetenschap was in principe doorbroken. Deze doorbraak is sinds 1953 in toenemende mate ook in de praktijk gebleken. Seldenrijk somt een aantal praktijkvoorbeelden op: bacterieën die kippe-eiwit maken, bacterieën die menselijke stoffen gaan maken doordat er een stukje DNA (erfelijk materiaal) bij hen ingebouwd is, „biologische schoonmakers", bacterieën die schadelijke stoffen in het milieu afbreken en bijvoorbeeld vervuild oppervlaktewater kunnen reinigen. Voor de bestrijding van vele ziekten is de „recombinant - DNA - techniek" al bijzonder heilzaam gebleken. Bekend is ook het gebruik in landbouw en veeteelt: kunstmatigeinseminatie(K.L), embryotransplantatie (E.T.), klonen, gebruik van groeistimulerende hormonen. Wordt de

boerderij een laboratorium? Wordt het vee tot materiaal waarmee naar hartelust geëxperimenteerd mag worden, om zo allerlei technische hoogstandjes uit te halen en het economisch rendement zo hoog mogelijk op te voeren? Mag er octrooi aangevraagd worden op , , nieuwe" levensvormen, planten, dieren en micro-organismen, die. door genetische manipulatie zijn ontstaan? Is de recombinant - DNA - technoloog als de uitvinder van dergelijke levensvormen te beschouwen en kan hij er patent op aanvragen? Zo mogelijk nog klemmender worden de vragen wanneer menselijk leven gemanipuleerd wordt. Is gentherapie geoorloofd? Seldenrijk ziet hier mogelijkheden wanneer kleine stukjes verkeerd DNA vervangen kunnen worden door juist DNA, „zoals een lap wordt gezet op een kapotte broek". Veel verder - en naar veler inzicht in christelijke kring té ver - gaat de toepassing van gentherapie op de kiemcellen. We spreken dan van gentherapie in de reageerbuis bij menselijk leven, dat middels de I.V.F. (in vitro fertilisatie, reageerbuisbevruchting) is verwekt, waardoor bepaalde ongecompliceerde erfelijke ziekten met wortel en tak kunnen worden uitgeroeid. Dit is echter voorshands nog theorie. De ontwikkelingen gaan intussen snel. Binnen 3 tot 15 jaar is het volledige genenpaspoort te verwachten: dan zullen alle erfelijke afwijkingen reeds in de baarmoeder vast te stellen zijn (let wel: nog niet te behandelen!). Men spreekt van , , pre-conceptionele zorg" en doelt dan op allerlei, al dan niet medische, maatregelen om het aantal aangeboren afwijkingen te doen verminderen. De foetus als patiënt dient zich aan. Helaas leidt het prenatale onderzoek (dus diagnoses stellen vóór de geboorte) in vele gevallen tot de toepassing van abortus provocatus. Het kind dat niet gezond bevonden wordt, verliest blijkbaar het recht om geboren te worden.

Zorgvuldige afweging

Naast heldere oriëntatie vinden we bij dr. Seldenrijk ook zorgvuldige afweging. Hij treft niet het hele terrein van het erfelijkheidsonderzoek met een banvloek om zich zo al te gemakkelijk en te goedkoop van de problematiek af te maken.

Positief kritisch gaat hij in op de ontwikkelingen van de moderne wetenschap. Daarbij vindt hij echter zijn basis in de normen die in Gods Woord zijn geopenbaard en die voor alle tijden hun geldigheid en zeggingskracht behouden. De genetische manipulatie stelt de christelijke ethiek voor vele vragen die zo niet eerder aan de orde zijn geweest of zelfs niet werden vermoed. Antwoorden op die vragen kunnen alleen gevonden worden vanuit voortdurende bezinning en in een zekere voorlopigheid. Echter ook van meet af aan met stelligheid gelet op de bijbelse motieven rond erfelijkheid en voortplanting. Enkele aanduidingen daarvan zijn de volgende:

— God heeft een grote vormenrijkdom geschapen. Een met zorg door God samengestelde mozaïek van de schepping. We mogen niet reducerend op deze rijkdom inwerken door „genetische erosie" toe te passen.

— Wanneer, zoals reeds is gebeurd, het eitje van een hamster bevrucht wordt met menselijk sperma, dan is daarmee de bijbelse norm van de eigenheid van de soort overschreden.

— De landdieren zijn wezenlijk onderscheiden van de mens. Maar ze zijn wel op dezelfde dag geschapen als de mens! Dat zegt ons dat het dier ook in de moderne veehouderij dier moet kunnen blijven en niet mag worden behandeld als een levend produkt!

— Genetische manipulatie dreigt de scheppingsorde, de interne ordening die in de schepping zelf is gelegd, te doorbreken. De mens wil „beter dan God" de schepping overdoen. Daarmee miskent de mens de realiteit van de zondeval. Ook door middel van de recombinant - DNA - techniek zal de mens het verloren paradijs niet herwinnen. Er treedt eerder een nieuwe torenbouw van Babel op, menselijke hoogmoed die ten val komt en in totale verwarring eindigt.

Vuistregel

Op vele concrete problemen gaat Seldenrijk in. Daarbij formuleert hij op blz. 110 de fundamentele vuistregel: „We mogen geen techniek realiseren voordat de ethische en juridische kanten veilig gesteld zijn". Werd er in de praktijk maar naar deze regel gehandeld! Nu gaat het precies omgekeerd: de technische ontwikkeling schrijdt voort, de ethische bezinning loopt achter, de juridische regelgeving damt slecht de ergste ontsporingen in. Een voorbeeld hiervan is de I.V.F.methode. De kunstmatigheid van deze methode is volgens Seldenrijk - en ik ben het daarin met hem eens - op zichzelf geen probleem. Immers, de keizersnede onder narcose toegepast is niet minder kunstmatig. Maar de gangbare I.V.F.-methode lijkt onacceptabel, omdat de rechtspositie en rechtsbescherming van het menselijk embryo niet juridisch verankerd is en zo de weg van het experimenteren met het embryo open staat! Persoonlijk houd ik staande dat een normatief gebruik van de I.V.F.-methode, nu deze er eenmaal is, mogelijk blijft. Maar onder de gegeven omstandigheden had deze techniek niet gerealiseerd mogen worden!

Scherp verzet Seldenrijk zich tegen de materialistische mensvisie die schuil gaat achter veler werken aan een supermens. Men meent in de geseculariseerde levensvisie dat het geheim van het leven in de materie schuilt. Door de ontdekking van het DNA meent men het leven te kunnen „maken", men gelooft in de „maakbare mens". Dit is echter een fatale vergissing die afschuwelijke konsekwenties kan hebben. Men gaat in naam van „hét leven" over bestaand menselijk leven (ongeboren kinderen, gehandicapte pasgeborenen enzovoorts) heenwalsen. Men ziet niet

meer in dat elk individueel mens gesehapen is naar het beeld van God en dat elk mensenleven vanaf de conceptie tot aan de dood gerespecteerd moet worden. Er zou nog veel meer aan te halen zijn uit het belangwekkende boek van dr. Seldenrijk. Het geeft veel te overdenken. Genetische manipulatie blijkt een mijnenveld te zijn. Hoe zouden we een stap op dat terrein wagen zonder de mijnendetector, Gods onfeilbaar Woord?

V.

J.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen