ABC – de eersteling van Alexander Comrie (1)

Woubrugge
Na zijn studie te hebben voltooid, werd Comrie spoedig in Woubrugge beroepen. Dit beroep mocht hij aannemen. Zo werd Woubrugge in 1735 zijn eerste gemeente, maar ook zijn enige gemeente. Hoewel hij in zijn ambtelijke loopbaan diverse keren een beroep ontving, mocht hij in zijn ‘zo zeer geliefde en waarde gemeente Woubrugge’ zijn ambtelijke arbeid blijven uitoefenen, tot hij in 1771 emeritaat moest aanvragen in verband met aanhoudende zwakheden.
Naast zijn arbeid in de gemeente van Woubrugge heeft Comrie zich in de achttiende eeuw ontwikkeld tot een bekwaam theoloog, die door zijn indringende geschriften tot op de dag van vandaag zijn invloed doet gelden.

ABC
Bij velen is hij bekend geworden door het boekje Het ABC des geloofs, waarvan de eerste druk in 1739 verscheen.
De laatste onveranderde uitgave was van 1746. Het was aanvankelijk geenszins de bedoeling van Comrie deze stof, die hij vanaf 1735 in zijn gemeente behandelde, in druk te doen verschijnen. In feite is het een bundel preken. Om het niet te groot te laten worden ‘en dus boven veler macht om hetzelve te kopen’ liet hij de inleiding van iedere leerrede, alsmede het verband en de toepassing weg. Zo kon een wat breder leespubliek tot aanschaf overgaan.

Hertaling
Het ABC is de eerste publicatie van Comrie, die zichzelf ook wel aanduidde met de benaming “Scoto-Brittannus”. Het boekje kreeg een zeer goede ontvangst. Nog in 1739 verscheen een herdruk. In 1746 kwam de vijfde druk uit. En nu, zo veel jaren later, is weer een nieuwe druk van het “ABC” op de markt gekomen. Deze keer een hertaalde uitgave. Op een nauwgezette wijze heeft de heer C. Bregman - die reeds eerder de “Verhandeling van enige eigenschappen van het zaligmakend geloof” van Comrie zorgvuldig hertaalde - de tekst bewerkt tot een zeer leesbaar geheel. Zonder aan de bedoelingen van Comrie ook maar iets te kort te doen. Het is verblijdend dat dit nu gebeurd is, ook met het oog op onze jongeren, daar het taalgebruik van de Schotse Nederlander over het algemeen niet eenvoudig is.

Moeizame stijl
Comrie zelf gaf het overigens grif toe, dat zijn stijl moeizaam en stoterig was. Hij heeft zich diverse malen geëxcuseerd voor zijn stroeve Nederlands: ‘Gij weet dat ik geen geboren Hollander ben’. Hij doet dat ook in zijn “Leerredenen”, maar hij voegt er dan wel aan toe: ‘Ik ben verzekerd dat gij niet dan oude en beproefde Waarheden in mijn geschriften zult vinden, en overal mijn grote afkerigheid van de Pelagiaanse gronden zien. Och! Dat daartegen mocht gewaakt worden in een tijd, dat de leer der Hervorming als sneeuw tussen de vingeren begint weg te smelten’.
De ideeën van de Verlichting kregen in de achttiende eeuw veel invloed in de Nederlanden, ook in de kerk. En Comrie werd niet moe daartegen te waarschuwen. Ook in het “ABC” zijn daarvan voorbeelden te geven.

Indeling
De schrijver heeft het boekje ingedeeld naar de letters van het alfabet.
Zoals een leerling op school het alfabet moet leren, zo is dat ook nodig in het geestelijk leven op Gods genadeschool. Comrie zegt daarvan in zijn “Catechismus”: ‘De Heilige Geest vindt ons onkundig en onvatbaar voor het Evangelie en de openbaring van Christus in hetzelve. Hij leert ons als het ware eerst het ABC, dan leert Hij ons spellen, dan wat gebrekkig lezen en dan wat vaardiger. De discipelen gebruikten en wandelden door Christus, als de weg tot den Vader, ofschoon ze nog niet wisten dat Hij de Weg, de Waarheid en het Leven was’.

Comrie begint in het “ABC” met iets te schrijven over het werkwoord aandoen en hij eindigt met het werkwoord verwachten. Hij verklaart ook waarom hij deze vormgeving gekozen heeft: ‘Bij het bezig zijn met de namen voor het geloof, waren we voornemens een zekere orde aan te brengen. Wij dachten nu eens aan deze en dan weer aan een andere manier. Maar wij zijn tot het inzicht gekomen dat uit alle mogelijkheden de alfabetische ordening de beste zal zijn om ons doel te bereiken. De kleinen in de genade worden dan niet bedroefd, en de meer geoefenden in het geloof behoeven niet te lang stil te staan bij de gelovige werkzaamheden van de zuigelingen in het geloof. We zullen dus de benamingen die aan het geloof kunnen worden gegeven, in de volgorde van het ABC behandelen. Zo zullen we - tot zelfonderzoek en ter bemoediging van het erfdeel des Heeren - aan de christelijke gemeente een ABC overhandigen van het ene ding dat nodig is’.
(wordt vervolgd)

Leerdam, ds. J. Schipper

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen