Liberale traditie kan niet zonder humanistisch christendom

Huidige politieke bedrijf mist diepte en binding met culturele traditie

redacteur kerkelijk leven by het Reformatorisch Dagblad

Het christendom behoort onmiskenbaar tot de westerse cultuur. Het liberalisme van de huidige VVD lijkt te veel op het goedkope 'vrijheidblijheid'-denken en heeft weinig te maken met de klassieke liberale traditie die zich nauw verbonden wist met het christelijk humanisme. In die laatste traditie voelt dr. A. A. M. Kinneging, docent rechtsfilosofie aan de Rijksuniversiteit van Leiden, zich thuis.

Hij bestempelt zichzelf als conservatief liberaal. Ooit was hij voorzitter van een abortus-kliniek, maar hij veranderde van standpunt. Hij ontpopte zich als een voorstander van de waarde van het huwelijk, van een gedegen traditionele morele opvoeding en is behoudend op het terrein van abortus, euthanasie en van het homohuwelijk. De oppervlakkigheid in het huidige politieke bedrijf noemt hij decadentie. "Het is vaak de dood in de pot. Echte debatten zijn schaars".

Eenling

Dr. Kinneging lijkt niet de meerderheid achter zich te hebben van de huidige liberalen. Toch verbaast het hem eigenlijk dat het zo bijzonder is als hij durft op te komen voor traditionele instituties als huwelijk en gezin. De reden van bestaan van traditionele instituties wordt niet meer begrepen. De vrouw moet zich immers emanciperen en iedereen dient te streven naar zelfontplooiing, zo dicteert de huidige moraal. Kinneging zei vorig jaar tijdens een studium generale over conservatisme dat hij geen moeite had met tweeverdieners maar dat de combinatie met kinderen een vrijwel onmogelijke is. De maatschappelijke eis dat beide ouders werken schaadt alle betrokkenen.

Dr. Kinneging bepleitte ooit in dagblad Trouw een herbezinning op de morele opvoeding en het zich opnieuw eigen maken van de kardmale deugden: wijsheid, rechtvaardigheid moed en gematigdheid. Hij hechtte daarbij grote waarde aan het opnieuw bestuderen van de traditie van christendom en klassiek humanisme. Die beide begrippen ziet hij aanwezig in het klassieke liberalisme dat hij onderscheidt van het moderne liberalisme. "Het klassieke vrijheidsbegrip is heel wat anders dan 'doen wat je wilt'. Het is altijd nauw verbonden geweest met het begrip verantwoordelijkheid. Ware vrijheid is alleen mogelijk wanneer verantwoordelijkheid aanwezig is. Een kind bijvoorbeeld kan niet of slechts in zeer beperkte mate vrij gelaten worden, omdat het nog te weinig verantwoordelijkheidsgevoel heeft. Onverantwoord gebruik van vrijheid leidt tot ongelukken, chaos en verwoesting. Waar onverantvi^oordelijkheid vigeert, gaat de vrijheid teniet. Maar waar de vrijheid verloren gaat, verdwijnt ook de menselijke waardigheid.

Het moderne vrijheidsbegrip staat los van de noties van verantwoordelijkheid en waardigheid. Het ontstaat bij figuren als J. S. Mill en Keynes. Bij de laatste komt de economische denken in het teken te staan van het onverantwoordelijke vrijheidsbegrip. In de ]aren zestig van deze eeuw wordt het moderne vrijheidsbegrip, dat voor die tijd altijd voornamelijk door een elite werd aangehangen, een massaverschijnsel".

Lange tijd vermeldde de WD nog het christendom in haar beginselprogramma. Bent tl gelukkig met het nieuwe beginselprogramma waarin het christendom is verdwenen of zelfs de gedachte van een moraliserende overheidi

"Ik vind de Bijbel belangrijk omdat dit geschrift deel uitmaakt van de canon van onze culturele traditie. Ik beschouw de Bijbel niet als exclusieve bron van zin en moraal. Ik zie christendom en humanisme meer in het verlengde van elkaar. Ik voel me aangesproken door het christelijk humanisme dat zich beroept op de ratio cq. de logos, in het begrijpen van de orde in de wereld. Het klassieke vrijheidsbegrip is ingepast in deze orde, terwijl de moderne vrijheid juist wanorde schept en de menselijke vrijheid dus uiteindelijk om zeep helpt. Het christendom deelt naar mijn mening het klassieke vri|heidsbegrip en is gelukkig vrijwel nooit in de valkuil gevallen Gods almacht te bekrachtigen door de menselijke vrijheid te ontkennen. Ditzelfde vrijheidsbegrip treft men aan in het klassieke liberalisme, hoewel daarin niet altijd over God gesproken wordt, maar over de ratio, de logos, de orde. Liberalen als Telders, Oud, Toxopeus en ook iemand als Wiegel, dankzij de wijze lessen van Van Riel, staan in deze traditie. Dat alles wijst dus op de humanistische en christelijke wortels van het liberalisme en van de WD. Zelfstandigheid en onafhankelijkheid

zijn altijd nauw verbonden met geweest met verantwoordelijkheid en vi'aardigheid. Die vormen het geboorterecht van de mens, maar ze moeten wel steeds opnieuw verworven worden. Zodra vrijheid wordt losgekoppeld van verantwoordelijkheid, wordt de vrijheid verspeeld. Dan ontstaat wat je ook ziet in de huidige samenleving: geweld, criminaliteit onbehoorlijk gedrag en obsceniteit. Naarmate de vrijheid meer en meer ontaardt in losbandigheid wordt de roep om herstel orde met harde hand ook luider".

Vertegenwoordigt Bolkestein het klassieke vrijheidsbegrif of het modernei "Bolkestein wil terug naar het oude vrijheidsbegrip, maar hij is ook politicus en politiek is de kunst van het mogelijke. Hij moet in een context opereren waarin de meeste leden van zijn partij, vooral het partijkader, het 'vrijheid blijheid'-denken aanhangen. Bolkestein is evenals ik voorstander van het christelijk humanisme, al vraag ik me wel eens af hoeveel Bolkestein echt af weet van het christendom. Hij is zoals hij zelf zegt een koopman uit Amsterdam, en is als zodanig de kerk weinig tegengekomen in zijn leven. Veel WD'ers weten overigens weinig van het christendom. De WD is een vrijwel geheel geseculariseerde partij. Als men spreekt over het christendom denkt men aan de SGP, of aan iemand als Rouvoet en vindt men het allemaal een beetje gek. Dat is natuurlijk een onnozel standpunt, want we zijn allemaal kinderen van het christendom, of we nu willen of niet. Zoals de genen van de ouders in de kinderen zitten, zo zitten de culturele genen van het christendom in ons allemaal. Je kunt deze samenleving en jezelf niet begrijpen als je niets van het christendom afweet. We leven in een cultuur die volstrekt anders is dan die van Azië of Afrika. In Azië is er orde maar geen vrijheid, in Afrika heerst vooral de chaos. In Europa bestaat daarentegen een wonderbaarlijke combinatie van orde en vrijheid, die de allerbelangrijkste uitvinding van onze cultuur is. Het christendom heeft in belangrijke mate bijgedragen aan deze uitvinding, door de gedachte dat elk mens in principe deze ordelijke vrijheid waard is, in plaats van alleen een specifieke groep mensen, bijvoorbeeld de burgers".

Wat is het belangrijkste verschil tussen de liberale democratie enerzijds en een theocratisch denkende partij als de SGP anderzijds^ Blijft liberalisme per definitie niet de filosofie van de Verlichting, gebaseerd op een door de rede geopenbaarde moraal die de grondslag is voor een universele beschaving waarin alle mensen gelijk zijn en elke mens soeverein is (John Gray)(

"Ik denk dat je altijd je verstand moet gebruiken. Dat doet een SGP'er toch ook als hij zich op de Bijbel beroept en argumenten daaruit ontleent. Ik vind wat de SGP doet heel waardevol. De grote partijen zijn vooral uit op macht en willen besturen, terwijl de kleinere partijen veel meer oog hebben op voor beginselen. Toch zou ik de SGP aanraden om in de poUtiek nog meer vanuit de rede te argumenteren, omdat geseculariseerde mensen een beroep op hun redelijkheid niet af kunnen doen met een schouderophalen. Dit is heel wel mogelijk, omdat rede en openbaring in belangrijke mate met elkaar sporen. Ik zie de Bijbel als onderdeel van een canon, bestaande uit een reeks literaire wijsheidsbronnen die ons helpen ons bestaan te begrijpen. Als zodanig heeft de Bijbel voor mij niet meer waarde dan schrijvers als Plato, Aristoteles, Augustinus en Thomas van Aquino. Van al deze schrijvers kunnen we heel veel leren. Ze zijn ook van belang voor de poUtiek".

Wat vindt u van de stelling van Bolkestein dat het uitdragen van normen en waarden ligt op het terrein van de kerk. De overheid moet niet het goede propageren, maar het kwade bestrijden {Het heft in handen, p, 125). Impliceert dit met de gedachte van een neutrale, levensbeschouwelijk machteloze overheidl "Bolkestein schept hier een schijntegenstelling. Ais je je tegen het kwade keert, streef je ook naar het goede. Een neutrale overheid is een fictie. Ik zou graag willen dat de regering het christendom als erfgoed serieus neemt en ook meer aandacht kreeg voor de publieke moraal. Het laatste is nog steeds te veel een kwestie, die vooral academische auteurs bezig­ houdt. Het valt me op dat jongere mensen de noodzaak van een publieke moraal beter begrijpen en er meer vatbaar voor zijn dan de oudere generatie. Iemand als Dijkstal brengt het te gemakkelijk in verband met 'de les lezen' en het 'opgeheven vingertje' en lijkt grotendeels blind voor het belang van waarden, hoewel hij overigens kort voor de verkiezingen opeens een ander geluid Het horen. De huidige WD neigt naar de gedachte dat, omdat iedereen naar levensgeluk streeft, je dus ook moet kunnen doen wat je wilt. Maar levensgeluk is niet een automatisch gevolg van het doen wat je wilt. ivlensen doen immers vaak de verkeerde dingen, waar ze later spijt van krijgen. Je moet in je zoeken naar levensgeluk je verstand gebruiken want anders gebeuren er ongelukken. Het is niet alles goed wat de mens wil".

"...wam we zijn allemaal kinderen van het christendom, of we nu willen of niet"

Hoe denkt u over het homohuwelijke Het liberalisme benadrukt het individu, de subjectieve waarden van vrijheid, onafhankelijk en zelfontplooiing. Is het terecht geconstateerd dat de liberale visie leidt tot het opzegbare huwelijk en echtscheidingen normaal accepteert^

"Ik vind het hoge percentage echtscheidingen uit den boze. Ze worden tegenwoordig, door de betrokkenen en door de pohtiek al van te voren ingecalculeerd, in plaats van er serieus op te reageren. Een van de voornaamste oorzaken van het hoge percentage echtscheidingen is het zelfontplooiingsdenken.

Dit denken is de overtreffende trap van het egoïsme. Vanuit feministische hoek wordt het moederschap en huisvrouw zijn al dertig jaar afgekraakt omdat het haaks zou staan op de ontplooiing van de vrouw. Ik noem dat onverantwoord als je beseft dat de moeder en huisvrouw een wezenlijke functie heeft in de samenleving. We moeten ons nodig bezinnen op de waarde en de betekenis van het huwelijk, het gezin en

00 X u ^4 het kostwinnersbeginsel. Wat het homohuwelijk betreft: ik vind het eigenlijk geen issue van belang, omdat de meeste mensen altijd heterosexueel zullen zijn. Maar het is een feit dat een homohuwelijk nooit hetzelfde kan zijn als een huwelijk van een paar van verschillend geslacht. Het kan nimmer de essentiële maatschappelijke rol vervullen van de laatste, evenmin trouwens als een één-ouder gezin, of een gezin met adoptie-kinderen. We moeten altijd blijven streven naar een situatie waarin zoveel mogelijk kinderen worden opgevoed door hun biologische ouders. Hoewel het onzin is om te zeggen dat het altijd fout gaat wanneer er geen sprake is van een biologische band, is een gezin met een biologische vader en een biologische moeder in principe de beste biotoop voor kinderen. Natuurlijk zijn we er nog lang niet als alleen aan de voorwaarde van biologisch ouderschap is voldaan. Het ouderschap en het zijn van echtgenoot zijn zeer veeleisende rollen, die zeker niet vanzelf op rolletjes lopen. Ik vmd het wel beter als twee mannen of vrouwen elkaar bekennen als eenheid en trouw aan elkaar beloven en vindt dat dit ook juridisch moet worden erkend, dan wanneer zij zich te buiten gaan promiscuïteit. De belofte van zorg voor elkaar, die zo'n verbintenis is, kan alleen maar worden toegejuicht. Maar het schept een schijngelijkheid om deze verbintenis een huwelijk te noemen."

"...Er zijn situaties waarin je moet zeggen dat het onmenselijk is om geen euthanasie toe te passen, omdat het lijden werkelijk zinloos en ondragelijk is geworden."

Hoe staat u tegenover het zelfheschikkingsrecht inzake abortus en euthanasie^ "Abortus is naar mijn mening slechts moreel acceptabel als het leven van de moeder op het spel staat. In alle andere gevallen is het een slechte zaak. Mensen gebruiken kennelijk vaak hun verstand pas als het kwaad van de ongewenste zwangerschap zich al voordoet, in plaats van dat zij er voor zorgen dat zij niet zwanger worden. De deugd van de kuisheid voorkomt dat je in zo'n dilemma verzeilt raakt. Misschien is het tijd die deugd wat op te waarderen. We moeten de discussie verleggen van de vraag: 'wel of niet afbreken van een ongewenste zwangerschap^', naar de vraag: 'hoe een ongewenste zwangerschap te voorkomend' , en dan niet alleen over voorbehoedsmiddelen te praten, die op het moment suprème toch vaak niet gebruikt worden, maar ook en vooral over kuisheid. Wat euthanasie betreft kan ik onmogelijk voor honderd procent tegen zijn. Er zijn situaties waarin je moet zeggen dat het onmenselijk is om geen euthanasie toe te passen, omdat het lijden werkelijk zinloos en ondragelijk is geworden. Maar er moet wel sprake zijn van uiterste nood".

Hoe beoordeelt u de huidige poUtiekl "Het huidige politieke bedrijf in de Tweede Kamer noem ik decadent. Er is een ontstellend gebrek aan visie en inzicht. Men beheerst meestal de dossiers wel, maar dat is niet genoeg. Wat de liberalen betreft is er een groot verschil met mensen als Telders, Oud en Van Riel. Die wisten wat. Nu draait de politiek vooral om de portemonnaie, in die zin dat materiële welvaart tot hoogste doel lijkt te zijn verheven. Dat is onzinnig, v/ant het streven naar welvaart is hooguit een doel onder vele en als zodanig ondergeschikt aan doelen als beschaving en vrijheid. Je merkt dat er in de Tweede Kamer weinig gedebatteerd wordt. Het is vaak de dood in de pot. Goede politiek is niet eenvoudig, maar wel noodzakelijk want politiek is bij uitstek de plaats waar de vrijheid in orde wordt gewaarborgd of wordt verzaakt".

Hoe ziet u de toekomst van Paars Ili Welke waarden en normen zullen onder druk komen en zal de verkiezingswinst van de WD consequenties voor het regeerbeleid hebbeni

Ik zie nu steeds meer een tweedeling m de politiek. Wat ik denk is dat er twee hoofdrichtingen zullen overblijven, zoals die ook in de VS en Duitsland bijvoorbeeld aan worden getroffen: aan de ene kant de behoudenden (de conservatives), en aan de andere kant de progressieven (de liberals). Je ziet dat die tweedeling dwars door de partijen van CDA en WD loopt. De SGP en het GPV horen bij de conservatieven, maar ik heb mijn twijfels over de RPF, als je ziet dat zij vaak met links mee stemmen. Wat paars II betreft, het zou me niet verbazen als dat kabinet, als het er al komt, de vier jaar niet vol maakt. De afgelopen vier jaar heeft men zich nog kunnen concentreren op de door allen gedeelde doelstelling het financieringstekort in de hand te krijgen, maar in de nabije toekomst zullen, juist door het succes van dat beleid, fundamentelere vragen weer op de agenda komen, zoals de vraag 'wel of geen verzorgingsstaati' en de vraag: 'wel of geen radicale individualisering^' De WD is in wezen tegen de verzorgingsstaat en dus ook tegen radicale individualisering, want het zijn twee zijden van dezelfde medaille. De PvdA is voor beide. Dat moet wel op ruzie uitlopen. Het worden spannende tijden."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen