Ecoloog Copijn is zeer ongerust over de "dode zaden"

Zo'n vijfentwintig j aar geleden zorgden de High Yielding Varieties, „zaadjes" meteen hoge opbrengst, overal ter wereld voor spectaculair grote oogsten en men sprak al over een „groene revolutie" in de landbouw. In landen als India, Indonesië en de Filippijnen werden meer dan 60 procent van de rijstvelden met één moderne rijstsoort ingezaaid. De honger zou binnen enkele jaren tot het verieden behoren. Maar geleidelijk ging er iets mis. De gronden raakten uitgeput, de oogsten liepen terug en insekten werden resistent. AUrikCopijn, voormalig boomchirurg, reist al jaren de wereld rond. Als ecoloog en landbouwvoorlichter geniet hij internationaal enige bekendheid en zijn kennis wordt graag aangewend voor het"opknappen" van uitgeputte, tropische landbouwgronden of het beschermen van een duinenrij tegen winderosie. Zijn belangrijkste werkzaamheden bestaan uit het trainen van landbouwvoorlichters in Azië en LatijnsAmerika in ecologische landbouw en bosbouw.

Theoretisch
In zijn rommelige werkkamer weegt Copijn zorgvuldig zijn woorden. ,,Eris door velen beweerd dat de kwaliteitvan het ras verbeterd zou zijn, dat ,,High Yielding Varieties" de oorzaak zouden zijn van de toegenomen voedselproduktie. Dat is niet juist. In een land als India wordt weliswaar meer rijst verbouwd, maar de opbrengst per hectare is van veel soorten achteruit gegaan. De landbouwgrond is uitgebreid, omdat er waterputten zijn geslagen en het land nu bevloeid kan worden. Vroeger waren die technieken er niet.'' Maar moderne gewassen kunnen tochzo'n negen ton per hectare opleveren ? Copijn buigt naar voren, fel. ,,Ja, theoretisch, op universiteiten en proefstations, waar het systeem volledig gecontroleerd is. Maar geen enkele boer, waar dan ook in India, zal dat halen. Die haalt niet meer dan drie, vier ton per hectare, want zijn situatie is anders en nooit optimaal. De grond is niet altijd even goed, hij heeft niet altijd water en soms geen geld om al die technische hulpmiddelen te kopen. Vroeger waren de opbrengsten relatief hoog, hoger zelfs dan de moderne gewassen. Maar er waren ook soorten rijst die helemaal geen hoge opbrengst nodig hadden. Die waren bestemd voor rituele of medicinale doeleinden en brachten maar een kwart of een halve ton per hectare op. Voor die soorten was dat voldoende."

Geen stro
Wat waren de gevolgen voorindia, toen de,,High Yielding Varieties" werden geïntroduceerd? ,, India is volledig af hankelijk van z'n ossentransport. Zo'n 70 procent van het vervoer gaat per os, maar na de invoering van de ,,Dwarf-Varieties", dwergvariëteiten, dus een lage rijstsoort, komt er geen stro meer van af. In 1987 was één kilo stro duurder dan een kilo rijst. Het gevolg was, dat er ossen geslacht moesten worden. Er was geen stro meer. Zoiets is misdadig voor een land als India." Op de Filippijnen verdwijnen de waterbuffels, omdat ze verschillende oogsten per jaar niet bij kunnen benen. Ze zijn te langzaam geworden. Welke rol spelen deze dieren in het ecologische systeem? ,, Men beseft niet hoe belangrij k dieren zoals waterbuffels in het ecosysteem zijn. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een tijdje geleden uitgezocht waarom er in een bepaald gebied dat aanvankelijk malaria-vrij was, malaria terugkwam. Er moestiets gebeurd zijn. De enige verandering die ze vonden was de aanschaf van meer tractoren. Zou dat het dan zijn, vroegen ze zich af. Diepere groeven, meer sleuven waar water in blijft staan? Nee, het was het afschaffen van de waterbuffel, die bij de malariamuskiet de voorkeur geniet boven de mens. Toen de buffel verdween, vertrokken de muskieten naar de mensen. Een ander gevolg van de introductie van nieuwe rijstsoorten is de langere kooktijd. Sommige oude soorten waren na zes tot tien minuten al gaar. Nu duurt het een half uur. Dat betekent datje drieëntwintig minuten meer vuur nodig hebt en als je dan op hout kookt is dat een veel grotere belasting voor het bos."

Geen smaak
,,De HYV's smaken ook naar niks. Als je de "Djiriga Samba" hebt gegeten, zou je geen andere rijst meer willen. Die smaak wordt steeds minder, omdat de "dwarf-varieties" de oude soorten genetisch beïnvloeden. Er is op de velden een onzichtbare aantasting van de oude traditionele rassen door kruisbestuiving. Hierdoor verliest het z' n oude, sterke smaak en natuurlijke weerstandsvermogen en wordt het ook korter. De moderne soorten zijn in principe eigenlijk,,crimineel' '. De boer is afhankelijk van de zaadproducent en heeft geen eigen zaaigoed meer. Dat is fout, want de boer moet z' n eigen zaaigoed kunnen produceren en selecteren, want hij is de enige die z'n bodemgesteldheid goed kent. Een rijstsoort heeft drie tot vier jaar nodig om zich aan te passen aan een plaats. Dat lukt nooit met een HYV. Daardoor kan een plant nooit het maxi- > mum geven van wat zij in zich heeft, omdat zij volgend jaar niet uit haar eigen zaad gezaaid kan worden."

Aantrekkelijk
,, De boer krijgt steeds nieuw zaadgoed ergens vandaan. De maximale opbrengst proberen ze dan te krijgen door kunstmest en spuitmiddelen, maar die roepen op hun beurt weer gevoeligheid voor schimmels en aantrekkelijkheid voor insekten op. We hebben gewassen ontwikkeld die zeer veel stikstof nodig hebben. Zulke gewassen zijn erg aantrekkelijk voor insekten. Die vinden een gedekte tafel en gaan er allemaal op zitten. Sommige soorten hebben honderd maal zoveel stikstof als een traditoneel gewas, dat is toch heerlijk voorzo'ninsekt. Toen de boeren kunstmest begonnen te strooien, kwamen ze ineens beesten tegen die ze nog nooit hadden gezien. Het werd steeds drukker op die plant en toen hadden ze gif nodig. In de VS is door het enorme gebruik van kunstmest de bodem vernield en zijn er stofstormen in de tarwestroken ontstaan. Hierdoor nemen de misoogsten toe en hangen de boeren zich soms in wanhoop op."

Aanpassen
worden. ,,Insekten kunnen zich ongelooflijk goed aanpassen. Er zijn vliegen die de molecuulstructuur van DDT kunnen verbreken. De huisvlieg,,ontkoppelt" eenvoudig een molecuul en scheidt die uit met z'n uitwerpselen. Er zijn veel insektesoorten die vroeger stierven aan de toegediende verdelgingsmiddelen, maar die nu resistent zijn geworden. Dan gaat men zwaardere gifconcentraties of andere samenstellingen gebruiken. Het nieuwste verschijnsel onder insekten is afhankelijkheid. Dat betreft een generatie die afhankelijk is van het gif. Zij wachten tot de boer met de gifspuit komt, waarna zij zich optimaal kunnen vermeerderen. "Resurgences" wordt dit genoemd. Het komt van het woord resurrection, wederopstanding. In de VS hadden ze last van een graanziekte: roest, een schimmel. Toen hebben ze een soort ingekruist, waardoor de tarwe volkomen roestongevoelig werd. Twee, drie jaar ging dat goed. Het vierdejaar: totale oogst kapot door de roest. De schimmel had gewoon een truc gevonden om die genetische code te doorbreken. Het computergeheim was gekraakt.''

Zwak element
Hoe is dat nou mogelijk? Wat is het, dat die schimmel zoiets laat doen? ,,Als er een zwakke schakel in de natuur zit, wordt die door de natuur zelf gecorrigeerd. Een plant die niet gezond is, vol met kunstmest zit, bespoten wordt, is een zwak element in de natuur. Een tarwesoort die roest krijgt, hóórt niet op die plek te groeien. Alleen: wij mensen zien dat niet. Wij willen gewoon die plant daar hebben, omdat het geld opbrengt. De reactie van de natuur is dan: vernietiging. Wat we eigenlijk moeten doen, is die granen selecteren, die wèl resistent zijn op die plaats. Dat deed de boer vroeger zelf, maar de moderne boer heeft geen tijd om door z' n akkers heen te lopen." Hoe komt het dat roest na zo'n vier jaar wel weer in staat is een oogst te vernietigen? ,, In die drie jaar werd het ogenschijnlijk met rust gelaten, maar ondertussen had die roest toch een manier gevonden om die ongevoeligheid van het graan te omzeilen en sloeg het toe." Ja, maarhoe komtzo'n schimmel daar nou op. Schimmels kunnen toch niet denken? , ,Ze kunnen wel proberen. Wanneer wij de tarwe de opdracht zouden kunnen geven om optimaal gebruik te maken van de groeiomstandigheden, zou die roest machteloos zijn. Wij hebben alleen de roestgevoeligheidscode veranderd. Vroeger was niet één tarwesoort dezelfde en binnen één soort bestond een korenveld uit talloze variëteiten. De één was roder, de ander boller, de derde langer. Daardoor was dat veld ongevoelig voor schimmels, insekten en bacteriën. Zij konden door de enorme genetische verscheidenheid zo goed als geen schade aanrichten."

Identiek
,,Juist. En er mag niets identiek zijn. Dat is tegen het natuurlijke bestel. Geen enkel mens heeft dezelfde genetische samenstelling als een ander. Gelukkig maar. Maar op een moderne akker is alles hetzelfde. Dus zegt de natuur als het ware; dat gewas moet uitgeroeid worden, dat is nooit de bedoeling geweest. Diversiteit is de bedoeling. Alleen dan kan iets voortbestaan." Zolang er monoculturen zijn, zullen er plagen zijn? ,,De strijd tegen de plagen zullen we niet winnen met de tot nu toe toegepaste middelen en denkwijze. Misschien zullen de mensen ooit een systeem ontwikkelen waardoor alles hermetisch is afgesloten tegen bacteriën, schimmels en insekten. Volledig kunstmatig, met kunstlicht, kunstwater en kunstgrond. Dat gaat misschien honderd jaar goed, maar dan komt er toch een schimmel of een insekt, die niet alleen die plant opeet, maar het hele gebouw erbij. Deze aarde is uniek en bestaat door z' n diversiteit.''

Hongersnood
Ondertussen worden traditionele rassen steeds meer vervangen door hybriderassen. Wat betekent dat voor de mensen?  "Dat deze op den duur het gevaar lopen te moeten verdwijnen. Vroeger was hongersnood afhanelijk van weersgesteldheden; droogte, vorst. Nu kan hongersnood ook nog gecontroleerd worden. Als de boer geen zaad meer krijgt van de multinational, heeft hij niets meer." Maar de multinationals zullen zoiets toch nooit doen ? ,, O nee? Stel dat ze om wat voor reden dan ook iets willen introduceren en een land wil het niet. Dan zeggen ze: Geen zaad meer. Die mogelijkheid is er. Door hybridezaaigoed is er een macht ontstaan, waardoor regeringen elkaar kunnen controleren. Vroeger hadden de boeren zaad in huis. Nu is het in handen van één firma. Er zijn helemaal geen moderne variëteiten nodig. Je moet uit de traditionele soorten selecteren. In India hadjeer40.000;zoek maar uit, genoeg genetisch materiaal. Daar waren soorten bij die negen ton per hectare opbrachten. Zonder kunstmest. Nu zijn er nog maar zo' n tweehonderd, inclusief de hybride soorten. De traditionele moeten bewaard blijven, daar leg ik de nadruk op. Er zitten er altijd bij die het in een droge periode goed doen. Sommige rijstsoorten kunnen bijna zonder water groeien, dan heb je altijd nog opbrengst, niet gigantisch, maar je hebt wat. We hebben een proefboerderij in India, daar zijn al zo'n 170 verschillende soorten verzameld, die allemaal gekweekt en uitgedeeld worden aan de boeren. Ik verzamel ze omdat ze onafhankelijkheid betekenen voor de boer. Ze zijn, .lowdemanding", stellen lage eisen aan de grond.''

Nieuw leven
,,Zaad is toch iets prachtigs. Je neemt het mee, je kan het bewaren, stopt het in de grond en er ontstaat nieuw leven uit. Het is geconserveerd leven. Alle volksverhuizingen hebben zaad meegebracht. Daarom vind je overal zaad veredeld. Nu doet de wetenschap alsof de boer nergens meer verstand van heeft, alsof alleen zij weet, hoe ze met zaden om moet gaan. Ik zou willen dat boeren en zaadveredelaars wat beter met elkaar zouden samenwerken." "High YieldingVarieties" geven vaak zaden die niet vruchtbaar zijn. Kun je dan nog wel van zaad spreken ? „Nee, en eigenlijk ook niet meer van voedsel, want de mens heeft zich altijd gevoed met levend zaad. Een hybride is een eindprodukt, je kunt het vaak niet meer zaaien en het draagt de dood als het ware in zich. Nergens in de natuur komt het voor dat er onvruchtbare dingen worden voortgebracht en het is niet te overzien welke gevolgen het voorde mensen heeft, als hij zich blijft voeden met zaden die niet de mogelijkheid hebben om het leven door te geven..."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen