Kerkgeschiedenis

De reaktie van het spaans en het katholicisme. absolutisme

Die reaktie was inderdaad gruwelijk. Het beste werktuig meende Philips gevonden te hebben in de persoon van Alva.

Wij kennen die geschiedenis. Met zijn keurbenden van spaanse en italiaanse soldaten kwam hij bij Diedenhoven (Thionville) de grens over.

Landvoogdes Margaretha begreep er alles van: Alva kwam om haar te vervangen; zij had afgedaan en vroeg daarom ontslag.

Een waar schrikbewind volgde. Alva had de Raad van Beroerten opgericht (de Bloedraad). Tot 1573 vielen er 18.000 ketters, Egmond en Hoorne vielen, beschuldigd van hoogverraad. Maar „slimme Willem" was het ontkomen, om weer terug te keren!

Alva beschouwde ons als majesteits-en heiligschenners; roomsen en onroomsen hadden de dood verdiend! Onze privilegiën golden voor hem niet. Het spaans absolutisme was in volle werking. Verbeurdverklaren, onthoofden, ophangen waren cle middelen van bestuur! (Groen) En de gevolgen van dit systeem? De opstand der Nederlanders werd nu eerst algemeen! En Spanje maakte een begin om zijn schoonste erflanden te gaan verliezen. Hier ging zich een bolwerk van het Calvinisme vormen; een kleine onafhankelijke staat, die eerlang in Europa leiding geven zou. Dat heeft God gedaan. Het zou echter door een weg van bloed en tranen gaan.

Het was te begrijpen, dat het arme, geplaagde, verstrooide volk uitzag naar een verlosser. Dat is Willem van Oranje geworden. Het is beter te spreken van de hoofdleider. Want ook zijn broeders Lodefwijk, Hendrik, Adolf en Jan hebben het hunne bijgedragen in cle kamp om de vrijheid van geweten. Bijzonder moeten wij aan graaf Jan herinneren. Men leze toch nog eens wat Groen over hem geschreven heeft (pag. 99): eenvoudig en oprecht; liefderijk echtgenoot en vader; vaderlijk ook jegens zijn onderdanen gezind; hooggeacht in Duitsland, onvermoeid voor de goede zaak, vertrouwende op God alleen. Enz.

De zonen van Willem en Jan hebben daarna mede het hunne bijgedragen tot de vrijheid.

Wij geven nu nog even een kort overzicht van Willems levensgang en werk. Neen, het ging niet op rozen.

In 1533 geboren te Dillenburg, komt hij vroegtijdig in Brussel, wordt er rooms opgevoed, maar krijgt aan het hof een echt nederlands cachet. Hij was de gunsteling van Karei en werd na diens afstand stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Zo kwam hij ook in de vrijheidsworsteling terecht.

Reeds toen, hoewel nog rooms, kwam hij op voor de vrijheid van geweten. Maar in 1566 werd hij weer luthers. Dr. Berkhof schrijft het volgende dienaangaande: „De ontvoering van zijn zoon (Philips Willem) zijn geldnood, de mislukking van zijn 2e huwelijk (met Anna van Saksen) en de donkere toestand van de zaak der vrijheid verdiepten zijn geloof. Hij voelde 't als een roeping ons verdrukte volk te helpen. Later zocht hij aansluiting bij de calvinisten.

Waarom? Hij — zie Berkhof — erkende evenals Calvijn het recht der „lagere overheden" van een gewapende opstand en hierin week hij van de luthersen af. Zo zocht hij meer met sympathie de calvinisten. Hij heeft zeer goed ingezien dat dat calvinisme de ziel, de kern van de opstand was. Maar pas in 1573 ging hij van de lutherse tot de ned. gereform. kerk over. Waarom zo lang gewacht? Wij herinneren ons zeker nog wel het weinig malse oordeel van Datheen over de Prins, wat betreft diens religie.

Daarom moeten wij het standpunt van de Prins hierna nog kortelijk onder de ogen zien.

Wij kennen verder de hulp, die hij zocht bij de Watergeuzen. Ook zocht hij steun bij de franse calvinisten. Daarom was de Barftholomeüsnacht ook voor onze zaak een vreselijke slag. Maar droevig is het, dat zeker kerkhistoricus moet vermelden: „Onbeduidend bleef de ondersteuning der Nederlanders door de buitenlandse protestanten." Hij had er bij kunnen voegen, dat de Prins uit de Nederlanden zelf zeer weinig geldelijke steun ontving.

Op één zaak in zijn leven willen wij daarom bijzonder de aandacht vestigen: het telkens uit de hand vallen van menselijke hulp. Geen wonder, dat moedeloosheid hem soms aangreep, dat hij er eenmaal over dacht met ons volk een ander vaderland te zoeken. Maar dan ook telkens weer die uitreddingen: dat gaf een zeer afhankelijk leven.

De heldenstrijd onzer steden in die dagen is ons bekend: Leiden! Maar duisternis en licht wisselden elkaar af. Op een ander belangrijk feit moet zeker ook gewezen worden: de grondvesting der gereformeerde universiteiten en hogescholen in deze landen.

In 1575 Leiden, in 1585 Franeker, in 1612 Groningen, in 1636 Utrecht, in 1648 Harderwijk.

Maar wij zijn vooruit gelopen. Toch is het wel eens goed het geheel te overzien.

Alva bereikte zijn doel niet. Toen hij in 1573 vertrok liet hij deze gewesten in

(vervolg pag. 126, onderaan)

Vervolg Kerkgeschiedenis

volle opstand achter. Granvelle, die de Nederlanders kende, had hem indertijd gewaarschuwd, maar hij wist het beter. Ook Requesens maakte geen voortgang, al stond het wel eens zeer benard. Het hart van Holland bleef gespaard (Leiden) en Holland en Zeeland waren nu het uitgangspunt van waaruit het overig deel van onze althans noordelijke gewesten kon bewerkt worden.

In 1578 keerde Haarlem terug en werd Amsterdam „Geus".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen