Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De Catechismusprediking

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De Catechismusprediking

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

In de meeste van onze gemeenten zal de tweede kerkdienst, hetzij 's middags, hetzij 's avonds, gewijd zijn aan de behandeling van de Heidelbergse Catechismus. Een oud gebruik, dat gelukkig in brede kringen nog op hoge prijs wordt gesteld. Wanneer de dominee om de een of andere reden, de Catechismusprediking eens enkele weken onderbreekt, komt al gauw de vraag, uit de kerkeraad of uit de gemeente, wanneer hij van plan is de draad weer op te vatten. Dat is een teken dat de regelmatige uiteenzetting van de geloofsleer door velen van levensbelang wordt geacht.

De prediking uit de Catechismus is een typisch reformatorische traditie. Reeds in de Paltz, waar onze Catechismus vandaan komt, diende het boekje in de zondagmiddagdiensten als preekstof, en dit gebruik is in de Nederlandse kerk meteen overgenomen.

Toch heeft het lang geduurd, voordat de Catechismusprediking de plaats heeft veroverd, die ze nu inneemt. Het was in de eerste plaats al niet eenvoudig, vlak na de Reformatie, de mensen twee keer naar de kerk te krijgen! Ze waren gewoon nog niet ingesteld op een andere zondagsviering. De Rooms-Katholieken gingen, en gaan nog, 's zondagsmorgens naar de mis - tegenwoordig kan dat trouwens al op zaterdagavond! - en vinden dan dat ze aan hun verplichtingen hebben voldaan. In de begintijd van de Reformatie was er op vele plaatsen, met name op de dorpen, 's middags niet eens een kerkdienst! En waar dat wèl het geval was, daar was de belangstelling voor die dienst minimaal.

Een tweede beletsel was dat de massa nog weinig belangstelling had voor de leer. Er was een kleine kring van lidmaten en daaromheen die van de „liefhebbers", de mensen die geïnteresseerd waren, maar er nog niet toe konden komen belijdenis te doen. Maar de meerderheid van de gemeente paste ervoor op zondagmiddag in de kerk te gaan zitten en naar het onderricht uit de Heidelberger te gaan luisteren.

Onze vaderen hebben gemeend niet te mogen toegeven aan de geringe populariteit van de middagdiensten. De predikanten werden op Classes en Synoden regelmatig aangespoord dóór te gaan met hun onderwijs uit het leerboek der kerk en zich niet te laten afschrikken door het kleine aantal toehoorders. Ze moesten preken, zo luidt een bekende synodeuitspraak, , , al was het alleen voor hun eigen familiën".

De aanhouder blijkt het gewonnen te hebben, want later mocht de Catechismusprediking zich over het algemeen in een grote belangstelling verheugen. „Nimmer was de kerk zó bezet als des namiddags", vertelt G. D. J. Schotel, „dan ontmoette men er niet alleen de burgerij, maar ook den adel en den patriciër".

Lange jaren - tot diep in de vorige eeuw - was de Catechismuspreek een combinatie van een kerkdienst en een catechisatie. Want de catechisanten zaten voorin de kerk en moesten de zondag die aan de beurt was, voor de gemeente opzeggen! De dominee stelde van de kansel af de vragen, en de catechisanten gaven de antwoorden. In de preek die daarop volgde werd die Zondag uitgelegd, en deze uitleg had een sterk didactisch karakter. Ze was eigenlijk een soort openbare catechisatie aan kinderen èn volwassenen.

Alle predikanten waren dus verplicht in de tweede dienst uit de Catechismus te preken. Die verplichting heeft bestaan tot in het midden van de 19e eeuw, toen ze op een merkwaardige manier is opgeheven. Het was namelijk zo, dat vanaf 1807 elke predikant verplicht was in elke dienst tenminste één gezang op te geven. Daartegen rees meteen veel verzet, maar vrijwel alle predikanten legden het hoofd in de schoot. Aan de andere kant van de kerk leefden bezwaren tegen de verplichte Catechismuspreek. Geen wonder, want de theologie van de „Groningers" en van de „Modernen" stond uiteraard op gespannen voet met de inhoud van het leerboek. De Algemene Synode dacht de steen der wijzen te hebben gevonden in het laten vervallen van beide verplichtingen. Aan de rechterzijde van de kerk werd het toegestaan, het gezang te laten vervallen, en ter linkerzijde was men ontslagen van de Catechismusprediking...

De huidige Kerkorde (1951) gaat er weer vanuit dat er „leerdiensten" worden gehouden, en noemt daarbij de Catechismus als preekstof. „In de leerdiensten kan ook gehandeld worden over de belijdenisgeschriften, in het bijzonder de Heidelbergse Catechismus" (Art. XI, 2). De Catechismusprediking is dus een mogelijkheid, geen verplichting.

Zegen

De Catechismus is door de eeuwen heen een boekje geweest dat bij de gemeente zéér bemind was. Er zijn talloze boeken over geschreven, en vele predikanten hebben hun Catechismuspreken uitgegeven, zodat ook het nageslacht er kennis van kon nemen en ze met veel zegen kon gebruiken. Men noemde de Catechismus wel „een schatboek" of „een juweel", „het heiligdom der Goddelijke waarheden", „een leidsman naar het heilige der heiligen". Vele generaties hebben de hele Catechismus uit het hoofd geleerd en er troost uit geput voor leven en sterven.

En juist door de regelmatige Catechismusprediking kreeg de gemeente onderricht in de leer der zaligheid. Onze vaderen hebben terecht aangevoeld hoe nuttig en nodig dat was. Vele malen wordt, met name in het Nieuwe Testament, het Evangelie genoemd „een leer". Van de eerste gemeente in Jeruzalem horen we dat ze volhardende was „in de leer der apostelen". Het Evangelie wordt genoemd „de leer der waarheid die naar de Godzaligheid is". En in de pastorale brieven vermaant Paulus vele keren vast te houden aan de gezonde leer.

Daarmee is niet bedoeld een louter verstandelijke, intellektuele kennis. Het is een geloofskennis, waarbij de totale mens betrokken is. Een kennis waardoor het verstand wordt verlicht en het hart wedergeboren.

Verval

Het is typerend, dat, waar de tweede dienst in onbruik is geraakt, en waar ook niet meer uit de Heidelberger wordt gepreekt, de kennis vér te zoeken is. Waar de leer der waarheid niet meer wordt gekend, daar wordt de gemeente vaak omgevoerd, zoals de bijbel zegt, „met allerlei wind van leer". Bovendien, waar de tweede kerkdienst is afgeschaft, of waar ze een kwijnend bestaan leidt, daar is meestal ook het aantal jongeren dat de catechisatie bezoekt, uiterst klein. Tussen de catechese en de catechismusprediking blijkt een verband te bestaan. Verwaarlozing kan alleen maar leiden tot grote schade van het geestelijk leven.

Overigens wil hiermee niet bedoeld zijn onszelf een schouderklopje te geven. Want gemakkelijk zou de gedachte kunnen postvatten: bij ons wordt de Catechismus nog bepreekt en worden ook de catechisaties nog goed bezocht. Want hoevelen zijn er niet, ook in onze gemeenten, die menen met één kerkgang per zondag te kunnen volstaan, en die dus nooit meer een Catechismuspreek te horen krijgen? De andere sektoren van de kerk mogen voor ons een waarschuwend voorbeeld zijn, want daar is het verval op dezelfde manier begonnen. Naar ik meen is het wijlen Ds. W. L. Tukker geweest die zei: „het verval in een gemeente begint altijd met het verzuimen van de tweede dienst".

Maar afgezien daarvan, de predikanten en de andere ambtsdragers kunnen weten dat het met de kennis van velen, ook van hen die nog vrij trouw onder het Woord komen, vaak droevig gesteld is. Ook al worden de preken nog aangehoord en de catechisaties nog bezocht, het persoonlijk onderzoek van Schrift en belijdenis laat veel te wensen over. Gemeenten als Berea, waar men dagelijks de Schriften onderzocht om te zien of die dingen alzo waren (Hand. 17 : 11) zijn schaars geworden.

Aan het begin van het seizoen is de apostolische vermaning niet overbodig, aan het adres van ambtsdragers en gemeenteleden: „hebt acht op uzelf en op de leer, volhard daarin..."

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 13 september 1991

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's

De Catechismusprediking

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 13 september 1991

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's