Mensen zonder hart

C.S. Lewis (1898-1963) is in 2011 nog altijd één van de meest bekende verdedigers van het christelijke geloof. Bij het grote publiek is Lewis vooral bekend als schrijver van de Kronieken van Narnia. Ook Onversneden christendom, Brieven uit de hel en Het probleem van het lijden zijn bekende bestsellers en bovendien in het Nederlands vertaald en uitgegeven. Onlangs werd ook De afschaffing van de mens opnieuw uitgeven.
Dit laatste boekje geeft veel inzicht in het denken van Lewis. De onderwerpen waarover hij schrijft liggen dicht bij ons, maar de manier waarop hij schrijft is moeilijk. Het biedt wel verrassende inzichten en het is ook erg actueel. Het geeft een inzicht in de tekorten van de huidige tijdgeest.

Spiegel
Lewis laat ons in een spiegel naar onszelf kijken. Je komt erachter dat ons denken - hoe dan ook - gestempeld wordt door de tijdgeest.
Wij zijn kinderen van onze tijd.
Lewis maakt zijn lezers er van bewust hoezeer zij de horizon van hun leven laten beperken door de heersende denkgewoonten en vanzelfsprekendheden van hun eigen tijd.
Om het met Lewis te zeggen: het is goed dat een mens de ‘zeebries der eeuwen’ door zijn bewustzijn laat waaien.
Je merkt bij hem ergernis over moderne kortzichtigheden. Twee gedachten tegen de tijdgeest spelen bij Lewis een rol.
Het eerste is: Wanneer ons verstand de natuur uitroept tot enige werkelijkheid, dan verklaart het verstand ook zichzelf tot natuurverschijnsel: een product van blinde krachten. Het verstand vormt voor Lewis juist een onontkoombare verwijzing naar iets bovennatuurlijks.
Wat hij eigenlijk laat zien is, dat wanneer alles stom toeval is onze gedachten over dat toeval ook toeval zijn, en dat is onmogelijk.
In de tweede plaats richt hij zich tegen de gedachte dat iedere moraal (waarden, tradities en gebruiken) gelijk zou zijn. Oude moraal schrappen voor een nieuwe levert in werkelijkheid niets nieuws op.
Het lijkt een nieuwe moraal, maar het zijn slechts eenzijdige brokken uit de oude moraal. Het leidt alleen tot verschraling. Daarmee is volgens Lewis bewezen dat moraal objectief en onveranderlijk zijn. Scheppingsorde dus.

Omkering
In Romeinen 2: 14 schrijft Paulus: Want wanneer de heidenen, die de wet niet hebben, van nature de dingen doen die der wet zijn, dezen de wet niet hebbende, zijn zichzelven een wet. Dat heidendom, met belangrijke Griekse filosofen als Socrates, Plato en Aristoteles, kende de wet niet, maar hadden het werk der wet geschreven in hun harten (vers 15). Maar, als de christelijke moraal wordt verworpen is dat nooit een terugkeer tot het heidendom. Het is veel erger.
Lewis zegt dat een cultuur die afscheid neemt van het christelijk geloof niet heidens wordt. Met andere woorden: in een geseculariseerde cultuur keer niet het natuurlijke terug, maar het onnatuurlijke en tegennatuurlijke. In De afschaffing van de mens spreekt Lewis daarom over een nieuw soort mensen, mensen zonder hart. Mensen met een heel gebrekkig gevoelsleven, leeg, emotieloos. Het is typisch Lewis die tot de conclusie komt: “Zij hebben geen groter hoofd dan anderen; het lijkt alleen maar groter door hun verschrompelde hartstreek.”

Naar aanleiding van: C.S. Lewis, De afschaffing van de mens, (Kok Kampen 2011) ISBN 9789043519267; 124 blz.; € 14,90.

---
Lewis begint in De afschaffing van de mens met een passage uit een boek van de Engelse dichter Coleridge (1772-1834). Twee toeristen staan bij een waterval. De eerste noemt het schouwspel ‘grandioos’, de ander ‘leuk’. Coleridge sluit zich aan bij de eerste en verafschuwt het ‘leuk’ van de tweede toerist. Volgens Lewis zegt zo’n uitspraak niet alleen iets over ons gevoel (‘ik heb grandioze gevoelens’), maar verdient de schepping de waardering van de mens (‘ik heb nederige gevoelens’). Door opvoeding leren we de juiste emotie.

---
Ontmaskering
De afschaffing van de mens is een klein boekje. Het is één van de weinige filosofische werken die Lewis schreef. Hij richt zich hierin tot twee wetenschappers, die hij Gaius en Titius noemt. Deze twee schreven een schoolboek voor kinderen. Lewis noemt dit Het groene boek. Lewis heeft kritiek op het africhten van kinderen tot nette burgers die alles weten te ontmaskeren. Lewis: “De taak van een moderne pedagoog is niet het kappen van jungles, maar het bevloeien van woestijnen. Als wij het gevoelsleven van schoolkinderen laten verkommeren, worden zij alleen maar een makkelijke prooi voor de propagandist.” Het groene boek leert schoolkinderen om alles te doorzien. Lewis windt zich hier over op, omdat hij vindt dat deze kinderen, zonder dat ze het weten, een goed gevoelsleven wordt ontnomen. Voor Lewis heeft opvoeding en onderwijs daarom als doel kinderen de juiste reacties bij te brengen. Mensen geven hun menselijkheid door aan hun kinderen. Wie alles relativeert - ook de eigen gevoelens en reacties - vormt mensen zonder hart.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen