Kerkgeschiedenis

Renaissance en Humanisme. Dit is geen gemakkelijk onderwerp en zal misschien voor sommigen moeilijkheden geven.

Men hoort beide woorden vaak gebruiken, maar wat er nu precies door aangeduid wordt, blijft menigeen onduidelijk.

Het woord „renaissance" betekent „wedergeboorte", waarbij we natuurlijk niet moeten denken aan het dus genaamde leerstuk uit onze dogmatiek.

Het woord „humanisme" wijst terug op het latijnse woord „humanitas", een moeilijk te omschrijven begrip.

De Latijnen bedoelden er mee het mens zijn, de menselijkheid in tegenstelling van het dier; nog later de fijne, hogere beschaving in wetenschap en kunst.

Merkwaardig is, dat het woord „humanisme" pas ontstaan is in de 19e eeuw, in de kring der zgn. Erasmusvereerders.

Dit over de namen. Wij dienen nu na te gaan welke geestesstroming wij met beide woorden aanduiden. Zijn dit nu twee stromingen of maar één?

Het is maar een, wat haar grondbeginsel aangaat, zodat de beide woorden door elkaar kunnen gebruikt worden. Alleen kan het kleurtje verschillen.

Beweegt die stroming zich bv. op het gebied der kunst (bouwkunst, schilderkunst, letteren), dan gebruikt men het woord „renaissance"; is het de stroming op wetenschappelijk of politiek terrein het tweede woord „humanisme."

Maar regel is dit niet; zodat het voorkomt, dat een schrijver óf het ene óf het andere woord gebruikt.

Om nu het wezen van deze gehele beweging aan te geven, gebruikt een enkele het woord „renovatio" d.i. „hernieuwing". En omdat zij zich duidelijk begon te vertonen in de 14e en 15e eeuw (in de laatste eeuw haar hoogtepunt bereikte) en de reformatie haar op de voet volgde zijn sommigen heengegaan en hebben die Reformatie ook maar ingeschakeld in die grote beweging. Maar vrienden, dat is een kapitale fout! Doet dat nooit! Zeker, de Reformatie is ook een „hernieuwing", maar haar grondprincipe is heel en heel anders nl. de bijzondere Openbaring. Bij de Ren. is dat „de mens!"

Een duits geleerde heeft kort en juist gezegd: „Als we van de Ren. (hij bedoelt hier dus de hele beweging) ons tot de schriften der reformatoren en hun aanhangers keren, komen we in een andere wereld"; de tegenstelling is „scharf und schneidend."

Ook Dr Berkhof heeft prachtig het verschil weergegeven tussen Ren. en Ref. (zie zijn K.G. pag. 132).

Rome en de vrijzinnigen hebben 't zo voorgesteld, schrijft hij, alsof deze beide bewegingen verwant zijn. Dat is echter onhoudbaar. De Ren. betekende de geboorte van de moderne mens, die geen gezag wil erkennen boven zijn eigen geestelijke vermogens. De Ref. betekende de wederoprichting van het gezag van Gods Woord. Deze levenshoudingen sluiten elkander uit. (t.a.p.)

Een ander schrijver zegt: In principe is Ren. en Hum. een a, anslag op de christelijke wijsbegeerte en de bijz. Openbaring.

Wat is nu de oorzaak van de opleving van deze renaissance geest?

Hij is natuurlijk niet zo maar uit de lucht komen vallen. Ook vóór die opleving komt hij sporadisch voor. Eén voorbeeld: Als Abaelard, over wie we voorheen schreven, het geloof wil onderwerpen aan de menselijke rede, dan is dat een zuiver humanistische trek. Hij is nog niet gekomen aan het Rationalisme der 18e eeuw, maar beweegt zich toch wel in die richting. Het antwoord op de gestelde vraag wordt verschillend gegeven.

Eén zocht in de herbeleving der klassieken, die vooral na de val van Constantionpel naar het Westen kwamen. Aristoteles was reeds, zoals we voorheen zagen,

bekend. Men had hem echter om het zo eens te noemen „gechristianiseerd" en zo was hij „de philosoof" geworden. Verder werd Virgilius veel gelezen.

Nu werden ook werken van Plato e.a. geïmporteerd en gverig bestudeerd.

Maar ook de heidense geest van die werken werd opgenomen en zo ontstond de Ren. mens, zich eerst vertonend in Italië, daarna in de duitse landen.

Deze beschouwing lijkt zeer aannemelijk.

Maar Burckhart (de grootmeester op dit terrein) had een andere kijk op de oorzaak.

Zeker, de herdenking der klassieken werkte wel belangrijk mee; maar de eigenlijke gangmaker was de toenmalige volksgeest in Italië.

Zo ontstond het italiaanse Humanisme of de italiaanse Renaissance, net zoals men 't noemen wil. Op dit volgde het duits humanisme.

Direct waarschuwen wij er voor, dat men nu niet moet menen, dat het laatstgenoemde precies hetzelfde is als het eerste. Neen, beide hebben een verschillende vorm.

a. De italiaanse Renaissance. De italiaanse steden beleefden in de 14e en 15e eeuw hun „gouden eeuw" op het gebied van wetenschapen en kunst. Het centrum was vooral Florence onder de regering der Medici's, later ook Rome waar onderscheiden pausen renaissancepausen waren.

pausen waren. Daar, te midden van de resten der antieke bouw-en beeldhouwwerken, ontstond die geest, die men wereld toegekeerd zou kunnen noemen; ook wel genoemd de eredienst van de menselijke persoonlijkheid; de menswaardering. Tegelijk was deze geestesrichting een reactie tegen het bestaande: voor wereldvlucht kwam wereldzucht in de plaats, het aesthetisch genieten der wereld. De blik werd in plaats van naar boven, naar beneden, op zichzelf gericht: de mens is de maat aller dingen. Hij is autonoom, zichzelf ten wet; hij is zijn eigen gelukbrenger. Hij bepaalt wat waar, schoon en goed is. En het binnenkomen der griekse (d.i. heidense) schrijvers versterkte die geest zeer. Aanvankelijk brak men nog niet met de religie, de kerk, maar ten slotte moest het er wel toen leiden. Waar bewondering voor de • heidense geestesrichting komt, verkeert men op het hellend vlak en wordt men, voortgaande a-religieus (godsdienstloos.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen