Revius dichter, denker, dominee

Ter illustratie van datgene wat in de preek wordt gezegd worden wel eens dichtregels ten gehore gebracht. Dat is een goede zaak. Minder goed is het wanneer bij geciteerde dichtregels een dichter genoemd wordt die daar niet bij hoort. En dat komt nogal eens voor.

Als vanaf de kansel wordt gezegd dat de woorden 'Roem, wereld, uw schatten! Gij kunt niet bevatten, hoe rijk ik wel ben. 'k Heb alles verloren, maar Jezus verkoren. Wiens rijkdom ik ken' gebezigd zijn door de wereldmijdende en in de gevangenis zuchtende ds. Ledeboer, dan moet geconstateerd worden dat de bedoelingen van de prediker wel goed zijn, maar dat hij desondanks onjuiste informatie doorgeeft. Het is namelijk de eerste strofe van een gedicht van Pieter Leonard van de Kasteele (1748-1810), een jurist in Den Haag, die nog betrokken was bij de totstandkoming van de psalmberijming van 1773, maar ook gecommitteerde was bij de samenstelling van de bundel Evangelische gezangen. Het is echter niet goed voor te stellen dat men zich vergist bij een dichtregel als ' 't En zijn de Joden niet. Heer Jesu, die U kruisten'. Zelfs de minst poëtisch aangelegde predikant weet nog wel dat deze regel de eerste is van een zeer bekend sonnet van Jacobus Revius.

Studie

Revius (eigenlijk: Reefs; 1586-1658) werd in Deventer geboren als zoon van Rijck Reefs, één van de burgemeesters van die stad. Al in 1587 zou de familie in Amsterdam belanden doordat de Spanjaarden Deventer wisten te veroveren. Jacobus groeide op in een orthodox-gereformeerd milieu en hij wenste ook op oudere leeftijd bij de 'voorzeide leer' te blijven. Zo volgde hij als student te Leiden de colleges van Gomarus en niet die van de vroegere Amsterdamse predikant Arminius. In 1610 was Revius klaar met zijn studie. Wat had hij zoal opgestoken? Hij bekwaamde zich in de filosofie en de theologie. Hij beschikte over een grondige beheersing van de bijbeltalen. Zijn kennis van het Hebreeuws zou hij met de jaren nog vergroten en daarvan zou hij als medewerker aan de Statenvertaling voor het Oude Testament nog veel plezier hebben.

Revius studeerde verder nog in Frankrijk en kwam als predikant in 1614 weer in zijn geboortestad Deventer terecht. Zijn eerste gemeente was echter Zeddam (1613). Na een paar maanden (!) vertrok hij naar Aalten en Winterswijk, waar hij iets langer verbleef, maar binnen het jaar werd hij door de gemeente van Deventer beroepen. Bijna dertig jaren is hij te Deventer predikant geweest.

Boeiend persoon

Over dominee Revius (en vooral ook over de dichter en denker Revius) hebben Enny de Bruijn en Henk Florijn onlangs een boek samengesteld, waarin op eenvoudige wijze wat meer verteld wordt over zijn leven en werk. Door de samenwerking tussen deze samenstellers wordt het culturele verbonden met het kerkhistorische. De Bruijn (studeerde Nederlands) werkt immers als redacteur cultuur bij het RD en is momenteel bezig aan een dissertatie over Revius. Florijn (studeerde theologie) publiceert regelmatig over kerkgeschiedenis. In vijftien korte hoofdstukken weten de schrijvers een helder beeld te geven van de persoon Revius. Vele illustraties zijn opgenomen. Al met al een mooie uitgave. Een aparte literatuurlijst ontbreekt. Wel staat aan het eind van ieder hoofdstuk een opgave van literatuur om verder te lezen over datgene wat in het hoofdstuk behandeld is. Ook zijn terecht veel teksten van Revius zelf opgenomen. Die staan afgedrukt op de linkerpagina's van het boek. Daar moet je als lezer wel even aan wennen. Persoonlijk vind ik deze indeling niet zo'n succes. Steeds moet je switchen tussen links en rechts. Dat is wat vermoeiend.

In de inleiding wordt de persoon van Revius al enigszins getypeerd. Misschien was hij in de omgang helemaal niet zo'n aardige man. Hij schijnt nogal eens driftig, strijdlustig, opvliegend geweest te zijn. Toch heeft diezelfde Revius de meest innige en vrome verzen geschreven. Met zijn enorme voorliefde voor kunst was Revius een tamelijk uniek figuur in de gereformeerde wereld. Als dominee voelde hij de verantwoordelijkheid om met alles wat hij deed en schreef Gods lof en het heil van zijn medemensen te beogen. Maar hij was ook iemand die heel veel van wetenschap, literatuur en kunst hield. Die spanning tussen geloof en cultuur leverde hem soms de nodige problemen op. Hij heeft steeds tegen zichzelf gestreden. Al die tegenstrijdige krachten in Revius maken hem tot een boeiend

Revius had een belangrijk aandeel in het bestrijden van het remonstrantisme.

figuur. Het grootste is wel dat Gods genade in zijn leven ook duidelijk zichtbaar geworden is. Al met al is de bestudering van het leven en werk van Revius nog steeds de moeite waard. Reden waarom de schrijvers graag weer de aandacht op hem wilden vestigen met deze uitgave. Om de drempel laag te houden, zijn de gedichten herspeld en zijn verder alle zeventiende-eeuwse prozateksten hertaald.

Veelvuldige arbeid

Revius werd dus predikant in 1613. Dat betekent in de dagen dat de kerkstrijd tussen de Remonstranten en Contra-remonstranten een hoogtepunt begon te naderen. Daarbij had Revius een belangrijk aandeel in het bestrijden van het remonstrantisme. In Deventer heeft hij veel werk verricht. Wat hij tot zijn ambtswerkzaamheden rekende, blijkt uit het gedicht Predikant, een gedicht waarbij iedere regel eindigt met dezelfde klank. Daarin benadrukt Revius dat een predikant van 'hogerhand' geroepen moet zijn. Verder houdt hij de lezers voor de noodzaak van het aanhoudende gebed, het standhouden voor de waarheid, het uitoefenen van de tucht, maar vooral het in leer en leven bouwen op Christus:

Zult gij wezen predikant Wacht uw beurt van hogerhand Zet laatdunken aan een kant. Biddet God gedurig, want Hij moet kweken wat gij plant. Voor de waarheid houdet stand, Waarheid is een edel pand. Strengelt vast de liefdesband, Liefde toch de krone spant. Ziet gij een geveinsde kwant Dreigt hem met de helse brand. Die in openbare schand Leven, uit de kudde bant. Van de wollef aangerand Toont hem dapper uwen tand. Volget niet des werelds trant Of gij wordet overmand. Bouwet nimmer op het zand Maar op Christus, die u zand. Weest zo doende predikant.

Maar Revius heeft nog meer werk te doen. Hij neemt deel aan de vergaderingen. In de eerste plaats natuurlijk die van de kerkenraad, maar daarnaast de classicale bijeenkomsten in Overijssel en daarbuiten. Hij levert zijn aandeel in de besprekingen en de besluiten en laat er zijn stem zeker horen. Er wordt naar hem geluisterd en hij wordt gewaardeerd. Het duurt niet lang of hij neemt een vooraanstaande plaats in. Zijn arbeid als predikant geldt voor hem als hoofdzaak. De rest, zijn geschriften en zijn gedichten, ziet hijzelf als bijzaak. Toch is Revius vooral als dichter blijven voortleven.

Statenvertaling

Niet onbelangrijk zijn ook de hoofdstukken over Revius als medewerker aan de Statenvertaling en Revius' Psalmberijming. In 1633 ontving Revius een brief van de Staten- Generaal met de opdracht om naar Leiden te gaan. Daar moet hij zich samen met andere vertalers en revisoren buigen over een conceptvertaling van het Oude Testament. Op dat moment werkte Revius al een jaar of vier mee aan wat later de Statenvertaling zal worden genoemd. Ongeveer veertien maanden moest er hard gewerkt worden betreffende het schaven aan de vertaling en het zoeken naar de beste Nederlandse formuleringen voor de Hebreeuwse uitdrukkingen. De kundigheden van de Deventer predikant vielen ook in een ander opzicht op, want als op 9 juli 1633 de commissie in een eerste vergadering bijeenkomt, wordt Bogerman als voorzitter verkozen, maar Revius wordt scriba. En in die functie heeft hij zijn werk secuur gedaan. De predikant van Deventer heeft zijn grote kennis van het Hebreeuws en zijn werkkracht derhalve mogen aanwenden in het totstandkomen van de Statenvertaling. Baudartius schreef eens aan Revius: 'Wij prijsen Uwer E. neerstigheyt in het overlesen van ons werck, wenschen dat alle d'ander Heeren Revisoren mede soo neerstigh waren'.

Psalmberijming

Na de voltooiing van de Statenvertaling heeft Revius nog een vurige wens, namelijk dat er eens serieus nagedacht zal worden over het verbeteren van de psalmberijming van Petrus Datheen. Revius heeft zo zijn bedenkingen tegen deze psalmbundel. Hij heeft bezwaren tegen de stijl, tegen de 'lamme en losse leden' van die berijming, trouwens ook tegen 'stopwoorden en dergelijke'. Maar er is nog meer. Want in de nieuwe Satenbijbel is ook de vertaling van het bijbelboek der Psalmen zeer verbeterd en is het nu niet wenselijk dat een nieuwe berijming daarbij nauw aansluit? Omdat de berijming van Marnix van St. Aldegonde nooit is aangeslagen bij het gewone kerkvolk, besluit Revius zelf aan het werk te gaan. Het resultaat blijkt overigens meer te zijn dan een bewerking van Datheen. Beter kan gesproken worden over een eigen berijming. Ze werd in 1640 uitgegeven en beleefde in 1651 een tweede druk. Er was dus wel degelijk belangstelling voor, maar voor gebruik in de eredienst besloten de kerkelijke vergaderingen toch maar te blijven bij de berijming van Datheen. Als voorbeeld van de berijming van Revius geven we nog het eerste vers weer van Psalm 121:

Mijn oog ik naar de bergen sla, Vanwaar in 't tranendal Mij hulpe komen zal. Om hulp ik tot de Heere ga, Die aard' en hemel beide Door Zijne kracht bereidde.

We zijn blij met de hernieuwde aandacht voor Revius als dichter, als denker en als dominee. Vooral in zijn gedichten zal Revius blijven voorüeven. Het zijn prachtige vertolkingen van zijn geloofservaringen die over de eeuwen en over de kerkmuren heenreiken.

N.a.v. Enny de Bruijn en Henk Florijn: Revius. Dichter, denker, dominee. Uitgeverij Den Hertog Houten. ISBN 9033120259. Aantal biz: 144. Prijs: 19, 50 euro.

Dirksland, ds. J. Schipper

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen