Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

„De Oprechte Haarlemmerolie", al sinds 1696 overal goed voor

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

„De Oprechte Haarlemmerolie", al sinds 1696 overal goed voor

"Het is niet schadelijker dan een pijnstiller"

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

<br />,,Een ellendige Patiënt, Abraham van Neer, wonende op 't Spaarne na drie jaren gemedicineerd te hebben, en daarna tweemaal gevisiteerd, en geadresseerd aan den Operateur te Amsterdam, doch zeer afgemat zijnde, deed hij het niet, maar gaf zich over aan dit voornoemde Medicament, en wierd in het kort fris en gezond.'' Een passage uit een eeuwenoude gebruiksaanwijzing van Haarlemmerolie, een vermaard,, wondermiddel" uit vervlogen tijden en bekend over de hele wereld. De,,ellendige" patiëntleefde rond 1750, het middel werd enkele tientallen jaren eerder uitgevonden. Nu, bijna driehonderd jaar later, wordt het nog steeds gemaakt. Op zoek naar een geheim dat al twaalf generaties bewaard is gebleven.

"Het pand van De Koning Tilly, weet u waar ik dat kan vinden?" De ai wat oudere vrouw kijkt me niet begrijpend aan. „Haarlemmerolie," probeer ik nog eens. ,,Hé, bestaat dat dan nog en wordt dat nog steeds gemaakt?" roept ze verbaasd uit, terwijl ze me ongelovig aankijkt. „Maar dat moesten we vroeger al innemen. Het maakte niet uit wat je had, maar als kind moest ik er al aan geloven. En een lucht dat het had!" vertelt ze enthousiast. De aardige Haarlemse stuurt me richting,,oud Haarlem" en dat blijkt een goede gok te zijn. Even later heb ik het oude pand in de Anthonystraat gevonden. Een groot wit uithangbord met in hier en daar nauwelijks leesbare letters,, Oprechte Haariemmerolie", doet het laatste restje twijfel verdwijnen. Een lange smalle gang leidt naar het domein van directeur R. A. E. B. van Dobben.

Mysterie
De heer Van Dobben is de huidige vertegenwoordiger van het eeuwenoude familiebedrijf De Koning Tilly. Om hem heen hangt het mysterie van een bijna driehonderd jaar geheim gehouden recept. In zijn kantoor, een hoge ruimte die tevergeefs de vergane glorie probeert te verbergen, hangen grote geschilderde portretten van zijn voorgangers. In het midden Claes Tilly, de man die de Haarlemmerolie in 1696 uitvond in hetzelfde pand. ,,Bezorgd om de toekomst van zijn uitvinding, heeft Claes Tilly het voortbestaan van het door hem gestichte bedrijf nauwkeurig geregeld in zijn uiterste wil, notarieel verleden te Haarlem op24Januari 1734. Het bedrijf werd daarin gemaakt tot een onvervreemdbaar familiebezit, onder leiding van zijn verwanten, en zoo is het blijven voortbestaan tot op den huldigen dag," zovertelteen vergeeld foldertje de,,Historie van de Oprechte Haarlemmerolie".

Nekslag
Tegenwoordig is de Haarlemmerolie niet meer zo bekend in Nederland, maar vlak na de uitvinding werd er gretig gebruik van gemaakt. Na de dood van Tilly, in 1734, kreeg Claes De Koning Tilly de leiding en onder deze naam ging het bedrijf de geschiedenis in. Rond 1900 beleefde De Koning Tilly een periode van grote bloei. De glorie was echter van korte duur, wantin 1920 kwam de nekslag: de uitvinding van de pijnstiller. Velen zochten hun toevlucht tot het nieuwe medicijn en lieten de eerst zo geroemde Haariemmerolie staan. Het duurde niet lang of de markt werd overspoeld met tientallen merken pijnstillers en de eeuwenoude Haarlemmerolie raakte in de vergetelheid. Maar nog altijd draaien de machines één keer per jaar om Haarlemmerolie te maken. In het pand huizen dan in plaats van drie, ineens elf medewerkers. De rest van het jaar is het rustiger, de administratie wordt bijgehouden, bestellingen opgenomen en afgeleverd. Haarlemmerolie is bekend over de hele wereld. Vooral in Argentinië, Australië en Afrika is het een veel gevraagd middel. Het recept van Haarlemmerolie is geheim. Scheikundigen hebben het goedje natuuriijk wel helemaal ontleed, maar namaken lijkt uitgesloten te zijn. Dat wil trouwens niet zeggen dat dat nooit geprobeerd is. ,,Talrijke fabrieken ontstonden, die het valschelijk deden voorkomen, of zij in het bezit zouden zijn van het recept van Claes Tilly, en of zij diens bedrijf zouden voortzetten. (...) In talrijke vonnissen en arresten, die opvordering van De Koning Tilly zijn uitgesproken, zijn de namakers veroordeeld om hun misleidend optreden te staken," zo getuigt de al eerder genoemde folder.

Schadelijk
Ook over het gebruik van Haarlemmerolie is altijd veel te doen geweest. Dat de meningen zelfs nu nog verdeeld zijn, blijkt alleen al uit de verschillende omschrijvingen die de encyclopedieën geven. De Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie oordeelt hard. ,,Olie bestaande uitzwavelhoudende lijnolie en terpentijn die vroeger als geneesmiddel werd gebruikt, maar die geen helende kracht bezat en als gif moet worden beschouwd," zo luidt de weinig vleiende uitleg. De Grote Oosthoekencyclopedie is milder: ,, Een vroeger zeer veel gebruikt middel, waarvan men meende dat het alle kwalen genezen kon," Directeur Van Dobben reageert geprikkeld op deze citaten: ,,Dat het schadelijk zou zijn is gewoon onzin. Het is niet schadelijker dan een pijnstiller. Als zo'n man dan zegt dat het wel zo is, vind ik dat ongemotiveerd. In het kader van de registratie van geneesmiddelen is onderzoek gedaan en je moet wel tien flesjes opdrinken wil het schadelijk zijn. Maar dat geldt toch ook voor pijnstillers. Als je daar teveel van inneemt blijf je ook niet ongestraft.'' Hoewel de medische wereld niet onverdeeld gelukkig is met de Haariemmerolie, is het een feit dat het middel werkt. Artsen vermoeden dat dit komt door het psychisch effect bij inname. Zij oordelen in de trant van:,, Als je er maar in gelooft, werkt het wel.'' Maar ook hier neemt Van Dobben geen genoegen mee en zijn verweer klinkt aannemelijk. ,,Onsprodukt wordt ook verkocht voor veterinair gebruik. Je geeft het een paard dat hoest en het gaat over, een koliek gaat ervan over. Laatst belde een beroepsvalkenier. Zijn vogels hadden last van hun ingewanden. Niets hielp en nu wilde hij Haarlemmerolie proberen.''

Wonder
Haariemmerolie is te koop in de vorm van capsules, zetpillen, zalf en olie. De kwalen waarvoor het bedoeld is zijn talrijk. Een gebruiksaanwijzing uit 1749 laat er geen twijfel over bestaan: ,,Dit medicament is een wonder voor de goedwillige; In hetzelve laat zich de genade des Allerhoogsten wonderlijk ondervinden. (. . .) Ja, het heeft de wonde van een persoon genezen, die door voorgaande snijden al 11 Jaar was oude geworden, welke Wonde bij tijde zoo stinkende was, dat er Wormen uit- en inkropen, en zoo ellendig lek ging, dat de Patiënt stonk waar hij was, en verrotte wat hij aan zijn lijf droeg, dezelve is tot een zuivere genezing gekomen." Ook zou het middel helpen tegen ,,Hertkloppingen en Hoofdpijn. Tandpijn en Doofheid geneest men met Wiekjes in 't Oor, die in het medicament natgemaakt zijn." De bijsluiter die u vandaag de dag in de verpakking vindt kenmerkt zich door meer terughoudendheid. Ook het gebedje dat nog op de oude versie te zien is, zoekt u tevergeefs op het moderne exemplaar. Wat u nog wel op de verpakking vindt is de volgende spreuk: ,,Medicamentum gratia probatum".,,Medicijn dat heelt bij de gratie van de Allerhoogste," vertaalt Van Dobben nogal vrij en hij legt uit waarom dat erop staat. ,, Het is jarenlang de ethiek van ons bedrijf geweest. Misschien dat ik wat nuchterder ben, ik weet niet of je een gebruiksaanwijzing met een gebedje nu nog kunt verkopen. Het gaat erom, wat helpt, wat maakt het werkzaam: een gebedje of een glaasje water. De mensen blijven het toch gebruiken met goed gevolg.

Zendeling
Van Dobben maakt geen reclame voor zijn Haarlemmerolie. Vroeger was dat anders, toen prijkte er op de eeste pagina van de Enkhuizer Almanak een advertentie. Als we nog verder teruggaan in de tijd komen we bij de zendelingen die (onbewust) reclame maakten voor het,, wondermiddel" uit Nederland.,,De export is zeker bevorderd door zendelingen. Ze moesten een placebo hebben om bekeerlingen te genezen en wat lag meer voor de hand dan Haarlemmerolie te nemen? In landen waar de christelijke ethiek niet is, zijn we ook niet bekend," vertelt Van Dobben. Nee, van reclame moet hij niets hebben.,,Het klinkt misschien arrogant, maar goede wijn behoeft geen krans.'' Maar als men nu niet eens weet dat het (nog) bestaat?,, Dan is dat sneu voor ze," klinkt het beslist.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 21 januari 1987

Terdege | 64 Pagina's

„De Oprechte Haarlemmerolie

Bekijk de hele uitgave van woensdag 21 januari 1987

Terdege | 64 Pagina's