Dr H. F. Kohlbrügge

RONDKIJK

O ver Dr Kohlbrügge is al veel gesproken en ook veel geschreven in allerlei kerkgeschiedkundige werken en nog steeds komen er beschouwingen over hem in het licht, waarom ik het ook eens over deze theoloog, die 150 jaar geleden geboren werd, wil hebben. Allereerst geef ik, voor de lezers die het niet mochten weten, een summier overzicht en enkele data uit zijn veelbewogen leven. (Zie ook de artikelen in jaargang No. 6)

Hermann Friedrick Kohlbrügge werd op 15 Augustus 1803 te Amsterdam geboren, waar zijn vader, uit Duitsland afkomstig een zeepziederij had. De zaken gingen niet : te best en Hermann moest als (zwakke) jongen, toen hij op gymnasium was, in de zeepziederij meewerken. Op de Latijnse school en later op het Athenaeum bleek zijn grote begaafdheid voor de klassieke en Oosterse talen. Hij was ingeschreven als theologisch student, maar de talen, de poëzie ; en letteren in het algemeen, hadden meer zijn belangstelling. Zijn examens legde hij af aan de Universiteit te Utrecht, in 1825 werd hij Theol. Candidaat. Het jaar daarop werd hij hulpprediker bij de Hersteld Lutherse Kerk te Amsterdam, waar hij, door innerlijke omkeer en bekering des harten, fel protesteerde tegen de onf rechtzinnigheid der predikanten, ! wat tot gevolg had, dat hij werd afgezet en van zijn proponent-; schap vervallen verklaard.

] In 1829 promoveerde hij tot doctor in de theologie op een pi'oefschrift op Psalm 45. Zijn po-: gingen om predikant te worden bij de Hervormde Kerk mislukten, hoewel hij in deze kerken — na-; dat hij predikant was geworden bij de Vrije Gereformeerde Gemeente te Elberfeld — herhaalde malen heeft gepreekt.

Dr H. Kuyper stond hem 12 Nov. 1871 een Zondagavondbeurt af, in de grote Zuiderkerk te Amsterdam. Dat was voor hem een geweldige gebeurtenis. Hij rekende maar op 2 a 300 mensen, maar dat Kohlbrügge op zou treden ging als een lopend vuurtje door de stad — er kwamen er drie duizend, de kerk was tot in alle hoeken bezet.

Kohlbrügge was een man machtig in de Schriften, bezat een schitterend talent om het Woord Gods uit te dragen, waarbij zijn < patriarchale verschijning imponeerde. Velen uit onze Gereformeerde Gemeenten zullen hem uit zijn geschriften — er zijn veel preken van hem verschenen — kennen. V.

Kohlbrügge was Gereformeerd, maar had toch afwijkende opvattingen. Zo onderscheidde hij met recht duidelijk rechtvaardigmaking en heiligmaking en velen sleten hem voor een antinomiaan. Niet wat zijn uitleven, maar wel wat zijn gezegdens betrof. Zo zegt hij ergens in een van zijn preken: , , ik ben de wet een lijk geworden", waarom hij op dit punt veroordeeld werd. Een antinomiaan was hij echter o.i. zeker niet. De Neo-Kohlbrüggianen — volgelingen van dr Kohlbrügge, wijken in de leer veel verder af, dan hun leermeester. Er bestaat een kerkblad, uitgave van de „Kring van vrienden van Kohlbrügge", onder redactie van Ds van Heyst te Ommen, waaruit blijkt, dat hij nog steeds zijn vereerders heeft.

Toch mag van dr Kohlbrügge worden gezegd, dat hij een Godsgezant was, die velen tot rijke zegen is geweest. Hij ontzag vriend noch vijand, wanneer het om de Waarheid ging.

Kohlbrügge was ook dichter — we noemden reeds zijn grote liefde voor de poëzie — wiens dichtkunst men echter letterkundig niet te hoog kan aanslaan. Er waren in die tijd veel dominees-dichters, als men als dominé geen verzen maakte, kon men eigenlijk niet meedoen. Maar Kohlbrügge's verzen, vooral die van zijn latere jaren, getuigden van innige godsvrucht. Ik hoop dat mjjn vriend de letterkundige, die ook in ons blad schrijft, het mij niet al te kwalijk neemt, dat ik hier op zijn terrein kom, ik waag het echter een enkele proeve van Kohlbrügge's gedichten weer te geven. Zo schreef hij , .Aarden vaten", naar II Corinthe 4 : 7, waarin hij zegt:

„Wij dragen 's-Heeren goeden schat In een onoog'lijk vat; Wij, 't aarden vat; de kracht is m, Die waart ons voor het breken vrij!"

Het was in zijn verzen ook merkbaar, dat hij door vele diepten heen moest. Hij schreef:

„Het „ik", het „ik" het moet er aan,

Om in genade vast te staan Geneesheer! snijd maar diep in 't vlees Ontferming vindt bij U de wees. Hij, Die ons uit genade schiep, Sneed nooit te diep."

Soms kon hij scherp zijn. Als voorbeeld diene het puntdicht „Op een modernen theologant":

Een zwemmer op een blaas bestond de zee te tergen Op de opgeblazen blaas — tot een der waterdwergen Maar even er in stak; toen was 't een lelijk vel, En, was hij niet gered — de man lag in de hel."

Voelt ge, wat hij hier bedoeld? Zo heeft hij ook een satire geschreven op het standbeeld van Vondsl. Hij waardeerde Vondel wel als dichter maar niet als mens, omdat hij een Oranjehater was, en de gereformeerde predikanten, zoals Maximiliaan Teelink te Middelburg smaadde en ook op de Dordtse Synode schold. Daarin dichtte hij:

„Hoe groter geest" — 't Zij mij niet klaar Hoe groter beest — 't Is al te waar. Of 'k nu dien geest bewondren kon, 'k Zal hem noó scheiden van den man. Ik houd van 't varken om zijn spek, Maar niet van 't varken om zijn drek. Wie nu om 't spek— des varkens geest! — Een beeld sticht, sticht het meê voor 't beest!" *)

Zo heb ik dus even rondgekeken op het terrein van wijden dr Kohlbrügge. We kunnen het dan wel in alles niet met hem eens zijn, maar dit is zeker, dat hij in zijn geschriften, nog spreekt nadat hij gestorven is. Van hem kan gezegd, dat de gedachtenis des rechtvaardigen tot zegening zal zijn.

*) De verzen nam ik uit het zojuist verschenen boek van DrK. Groot, Kohlbriigge en zijn gedichten. Uitgave H. Veenman & Zonen te Wageninge. Ik kan de lezing aanbevelen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen