De eredienst, vroeger en nu

(3)

Het liturgisch probleem, waarmee men in onze tijd worstelt kenden onze vaderen niet of nauwelijks.

Bindende uitspraken voor een bepaalde „orde van dienst' hebben ze op geen enkele Synode gedaan. Er was ook geen behoefte aan een algemene richtlijn ten aanzien van de eredienst, zolang het Woord de centrale plaats innam. De dienst des Woords, de prediking, is immers een wezenskenmerk van de kerken der Reformatie — dient dat althans te zijn gelijk we in ons vorig artikel reeds hebben aangetoond.

Met de discussie om de belijdenis is echter ook de verwarring om de liturgie ontstaan. Het is toch veelzeggend dat men in kringen waar het Woord nog gezag heeft veel minder moeite heeft met liturgische aangelegenheden, dan in die kringen, waar het gezag van het Woord wordt ondermijnd.

Vóór de Dordtse Synode

De Synode van Wezel, gehouden 1568, omschreef de taak van de predi-in kanten als volgt: „En 't is buiten allen twijfel dat het ambt der Dienaren voornamelijk bestaat in het Woord Gods zuiverlijk te verkondigen en bekwamenlijk te ontlenen, en zo in 't openbaar, zo in 't bijzonder, tot leeringen, vermaninge, vertroosting en bestraffing, naar tijds gelegenheid, toe te passen. Daar benevens in cle bediening der Sacramenten en onderhouding der kerkelijke tucht."

In cle Wezelse kerkorde is nergens sprake van „liturgie" of „eredienst"; er is slechts ruimte voor cle bediening des Woords. Schriftlezing, gebed en psalmgezang dienen slechts om cle prediking te accentueren.

De Synode van Embden, gehouden in 1571, liet geen ander geluid horen dan die van Wezel. Embden heeft zich vooral bezig gehouden met cle bediening der Sacramenten. Maar er is geen ruimte gelaten voor „sacramentalisme" of iets van dien aard. De bediening der Sacramenten werd uiterst sober gehouden, de nadruk valt op cle bediening des Woords. Ook in de liturgie gold het beginsel „SoIa Scriptura", alleen door het Woord." De Embdense kerkorde werd gehandhaafd en bekrachtigd door de Nationale Synode van Dordrecht in 1574. Wel gaf deze Synode voor het eerst nadere bepalingen inzake de „orde van dienst". Als votum werd verplicht gesteld Psalm 124 vers 8: „Onze hulp is in cle Naam des Heeren, Die hemel en aarde gemaakt heeft. Amen."

Over een zegengroet, aansluitend op dit votum wordt met geen woord gerept. Aan het einde van cle dienst is cle Hogepriesterlijk zegen uit Numeri 6 vers 24—26 voorgeschreven: „De Heere zegene u en behoede u; de Heere doe Zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig; de Heere verheffe Zijn aangezicht over U en geve u vrede. Amen." Of inplaats daarvan cle Apostolische zegen uit 2 Cor. 13 vers 13 mocht worden gebruikt, weten we niet met zekerheid. Verder bepaalde dezelfde Synode clat het z.g.n. „vrije gebed' moest worden afgeschaft en de formuliergebeden verplicht gesteld worden: Langer preken dan een uur wordt afgeraden; het gebruik van het kerkorgel ter begeleiding van cle gemeentezang wordt verboden!

O O Na de Dordtse Synode

De Nationale Synode van Dordrecht

(1618—1619) stelt zich principieel op het standpunt van alle voorgaande Synodes, al heeft ze enkele liturgische vraagstukken nader uitgewerkt. Ze omschreef de taak van de Dienaren des Woords als volgt: „in de gebeden en bediening des Woords aan te houden, de Sacramenten uit te rei ken en op hun medebroeders (Ouderlingen en Diakenen) mitsgaders op de gemeente goede acht te nemen." Ook de beroemde Dordtse Synode heeft geen bindende liturgische uitspraken gedaan. Alleen de Catechismusprediking in de middagdiensten blijft voorgeschreven.

Mocht men nu op grond van het feit, dat er geen liturgische voorschriften bestonden. menen dat iedere predikant er een eigen liturgie op nahield, dan is er voor die mening toch geen grond. Er was in cle 17de en 18de eeuw een vrij grote eenheid ten aanzien van de „Orde van Dienst." Deze bestond voornamelijk in psalmgezang, wetslezing en schriftlezing (cloor de voorlezer) gebed, psalmgezang (niet altijd), prediking, dankgebed, psalmgezang en zegen. Hieruit blijkt clat er gewoonlijk drie maal, soms echter slechts twee maal werd gezongen. Op sommige plaatsen was het gebruikelijk de Wet des Ileeren of cle Geloofsbelijdenis te zingen. Schuldbelijdenis en Genadeverkondiging (voor of na de Wet) schijnen na de Dordtse Synode vrijwel overal verdwenen te zijn.

De gehele kerkdienst was alzo ingesteld op cle verkondiging des Woords door middel van de ambten. Een andere omschrijving voor cle liturgie dan clie van de Catechismus in Zondag 38 hebben onze vaderen niet nodig gehad. Daarin wordt immers vorm en doel van cle eredienst helder uiteengezet: „Ten eerste clat ik op de Sabbath (clat is op cle rustdag tot de Gemeente Gods naarstiglijk kome om Gods Woord te horen, Zijn Naam aan te roepen, cle Sacramenten te gebruiken en cle arme Christelijke handreiking te doen." Dat wil dus in cle liturgische taal van onze tijd zegen: dienst des Woords, dienst der gebeden, dienst der Sacramenten en dienst der offerande. (Let ook op cle Reformatorische volgorde). „En ten andere, dat ik al de da-£..m mijns levens van mijn boze werken r-ste, God door Zijn Geest in mij late werken en alzo de eeuwige Sabbath in ei. leven aanvange. Hier vinden we dus de grondbetekenis van cle „liturgie, " dienst aan God, niet alleen op cle eerste dag, maar op alle dagen van cle week.

Na de Afscheiding

Met de eenheid van cle Reformatorische Kerk is ook haar eenheid in cle liturgie verdwenen.

De „kerken der Afscheiding" hebben de oude palen nog lang laten staan. De Ger. Gem. en in zekere zin ook de Chr. Ger. Kerk kennen nog geen liturgische problemen, maar in cle Ger. Kerk is zich een geleidelijke omwenteling naar de liturgische beweging aan het voltrekken. In cle Ned. Herv. Kerk heerst een grote verwarring ten aanzien van cle eredienst, clie „het gesprek tussen cle modaliteiten" niet eenvoudiger maakt. Hij een deel van cle „middenorthodoxie" wordt cle plaats voor de bediening des Woords steeds kleiner en komt er steeds meer ruimte voor „sacramentalisme." Roomse en Lutherse tendenzen zijn hieraan niet vreemd en het z.g.n. „Hilversumse convent' (cle groep van ds. }. Loos te Hilversum, clie zich tot priester heeft laten wijden) is cle uiterste consequentie.

We willen in een volgend artikel een poging doen om dc zin en het wezen van cle Reformatorische eredienst op Bijbelse gronden te benaderen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen