Witte zwanen, zwarte zwanen

In het stille winterlandschap dwarrelt plots gekwebbel uit de lucht. Onsamenhangende tonen klinken als een orkest dat ergens ver weg de instrumenten stemt. Tegen een strakblauwe hemel nadert een konvooi zwanen. Ze zijn op weg naar onze wetlands. Vanuit hun hoge positie "timen" ze de landing. In snel tempo zoeven ze naar beneden, strekken de platte poten en breken met een pets de waterspiegel, 'n Potsierlijk schouwspel.
Het is moeilijk te zien of het om wilde of kleine zwanen gaat. De verschillen zijn miniem. Kleine zwanen zijn weliswaar iets kleiner dan de wilde, maar dat kun je pas echt goed zien als je ze naast elkaar zet. De geoefende vogelaar weet dat het gele gedeelte van de zwarte snavels en de vorm van de hals herkenningspunten zijn.
Beide soorten hebben duizenden kilometers achter de vleugels voor ze in onze natte natuurgebieden landen. Vooral wilde zwanen zijn echte hoogvliegers. Tijdens de trek zitten ze op 8320 meter hoogte. Omstreeks oktober komen de eerste groepen in het noorden van Rusland en Scandinavië, kleine zwanen in de Siberische toendra's. We zullen in onze contreien dus nooit hun donzige jongen zien. Het zijn al pubers als ze met hun ouders de trek naar het zuiden wagen. Kleine zwanen moeten het hebben van de zoetwatergebieden waarin fonteinkruid groeit. Dit wordt helaas steeds schaarser, waardoor de vogels zich massaal op de graslanden storten naarmate de winter vordert. Wilde zwanen zijn ook vegetariërs. Uit ondiep water vissen ze zeegras en ruppia, terwijl ze op de akkers wintergraan, restjes bieten en aardappelen eten. Alleen de jongen van beide soorten eten in het eerste jaar waterinsecten en larven. Daarna gaan ze over op vegetarische voeding.

Ruiende vogels
Van de pakweg 16.000 kleine zwanen doet ongeveer de helft ons land aan. 't Is heel leuk en spannend om op een vrije dag met het gezin zwanen te kijken. De Arkemheense polder staat bekend om grote groepen zwanen die er 's winters verblijven. Net als de IJsseldelta, Lauwersmeer, Eemspolder, Texel en langs de uiterwaarden tussen het wilde gezelschap. Steevast zitten er tientallen knobbelzwanen tussen het wilde gezelschap. Ze zijn makkelijk te herkennen aan de knobbel op de oranje-rode snavel. In de lente is die knobbel bij de heren aanmerkelijk groter dan bij de dames. De huidige populatie van "onze" knobbels stamt af van een aantal wilde exemplaren die vanaf 1948 in de kop van Overijssel broedden. Momenteel leven er tussen de drie- en vierduizend broedparen in ons land. Tellingen wijzen uit dat jaarlijks zo'n kleine 14.000 knobbelzwanen in ons land overwinteren. Vanaf juni tot in september zijn grote concentraties ruiende vogels te zien langs het Ketelmeer, in Zeeland en langs de IJsselmeerdijken.

Tomaat-rode ogen
Zwarte zwanen zijn een klasse apart. Ze zijn getooid met een prachtig verenkleed dat eruitziet alsof het zojuist onder de krultang vandaan komt. En wie ooit een blik geworpen heeft in de schitterende tomaatrode ogen vergeet de kleur en de enigszins melancholieke blikken niet snel. Hun wieg stond in Australië. Ooit kwam iemand op het idee om deze zwarte schoonheid als siervogel naar Europa te verschepen. Sindsdien struinen ze met hun sneeuwwitte collega's langs de grote rivieren of vermaken ze zich in vijvers van dierentuinen en kinderboerderijen. Hartje winter worden ze verliefd. Vorst, sneeuw en kou vormen geen beletsel om te broeden en zelfs de jongen groot te brengen.

Wapperende manen
Het paar bouwt samen aan het nest: een fort van takken en planten. Vader sleept het materiaal aan en moeder ordent de kraamkamer. Ook nadat de eieren gelegd zijn, wordt het nest regelmatig onderhouden en aangevuld. Vader deponeert takken en strootjes zo dat moeder alleen haar hals hoeft te strekken om het te pakken. Ze blijft dus op het nest zitten. Terwijl zij broedt houdt haar echtgenoot de omgeving scherp in de gaten. In die periode is het verstandig niet bij de broedende vogel te komen, want dan krijgt u het met vader zwaan aan de stok. De verdedigingsdrift bij zwanen is niet mis. Vorig jaar broedde een knobbel aan de rand van een sloot in een weiland waar ook een pony graasde. Steeds bleef het dier op veilige afstand. Tot er op de landweg aan de overkant van de sloot een ruiter naderde.
Nieuwsgierig huppelde de jonge pony ernaartoe. Vader zwaan zag dat als een bedreiging en kwam onmiddellijk in actie. Met opgeheven vleugels en gestrekte nek achtervolgde hij sissend de verbouwereerde pony die met platte oren en wapperende manen in een snelle galop het hazenpad koos.

Wonder op het water
Alle zwanen maken van hun verliefdheid nogal wat "werk". Aan de paring gaat een bijzonder ritueel vooraf: de zwanendans. De verliefden zwemmen dicht naar elkaar toe, strijken de sierlijke lange halzen liefkozend tegen elkaar, waarna ze de snavels onder water steken, alsof ze eten zoeken. Volkomen symmetrisch rijzen ze op uit het water, bijna majestueus door de wijduitstaande enorme vleugels, en weer vinden de halzen elkaar in een innige omstrengeling. Heel teder. En vertederend om te zien. Een wonder op het water.
De kleine zwanenkuikens -overdekt met een grijs of wit donskleedje en een grappig zwart snaveltje- zijn schattig om te zien. Veilig gezeten op de rug van moeder blikken ze naïef de wereld in. Het donzige verenkleed verandert in het eerste jaar in allerlei kleurvariaties tot ze hetzelfde kleed als hun ouders krijgen. De kuikens worden door hun ouders begeleid op weg naar de volwassenheid. Een gedegen opvoeding zorgt ervoor dat ze na een jaar van wanten weten. Ook in huwelijkstrouw krijgen de jongen een goed voorbeeld. Zwanen die eenmaal voor elkaar gekozen hebben blijven elkaar altijd trouw. Tot de dood hen scheidt. Het wonder van de schepping is in heel de natuur om ons heen. Elke dag. En overal.

Gele halsband
Om meer te weten te komen over gedrag, trek en leeftijd van wilde zwanen wordt momenteel een aantal wilde zwanen voorzien van een gele halsband. Vindt u zo'n halsband of ziet u een dode wilde zwaan met gele band, stuur de band dan op naar het Vogeltrekstation Arnhem-Holland, Boterhoeksestraat 22, 6666 GA, Heteren (026-4791234).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen