BUITEN ONZE GRENZEN

Balkan opnieuw als „Kruitvat”?

De vakanties staan voor de deur en de belangstelling van veel mensen voor zaken buiten de grenzen neemt toe. Helaas vaak een oppervlakkige belangstelling waarbij men bijvoorbeeld bezorgd is dat door de blokkades in Frankrijk de eigen vakantie in gevaar komt. Helaas, want er zijn ontwikkelingen buiten onze grenzen die alle aandacht vragen en ook ons op den duur direkt zullen raken. In Israël zal na jaren de arbeiderspartij weer aan de macht komen. De kansen voor het vredesproces in het Midden-Oosten lijken daardoor iets groter te worden. Maar tegelijk is de situatie daar met de vele historisch gegroeide tegenstellingen zo complex dat voor optimisme geen enkele reden aanwezig lijkt. Zeer zorgelijk, en veel dichter bij huis, is nog altijd de situatie op de Balkan. Ondanks veel vredespogingen, diverse bestanden en bemoeienis van zowel de EG als de Verenigde Naties lijkt ook daar vrede en politieke stabiliteit een onhaalbare zaak. Dat is des te meer beklemmend, omdat voor veel deskundigen de situatie in het voormalige Joegoslavië te vergelijken is met de situatie in de voormalige Sovjet-Unie. Wat zich dus nu op de Balkan „in het klein" voordoet, kan in Oost-Europa in het groot onstaan. Wat daarvan de gevolgen zullen zijn voor de politieke stabiliteit in Europa Iaat zich makkelijk raden.

Optreden Servië

Het begon enkele jaren geleden op de Balkan van twee zijden te rommelen. Aan de ene kant werd door de Servische leider Milosevic bewust het Servische nationalisme aangewakkerd tegen de overige volken in deze deelrepubliek, zoals de Albanezen. Aan de andere kant streefden de meer op het Westen georiënteerde en meer welvarende republieken, zols Kroatië, naar zelfstandigheid. Met het in ontbinding raken van het door Tito na de oorlog gecreëerde Joegoslavië kwam ook allerlei historisch oud zeer boven water

De rivaliteit tussen de Serviërs en de ÏCroaten is historisch bepaald. Waar Servië eeuwenlang deel uitmaakte van het Turkse rijk, werd Kroatië eeuwenlang als onderdeel van het Habsburgse rijk vanuit Boedapest geregeerd. Servië is orthodox, Kroatië katholiek; Servië gebruikt het cyrillische schrift, Kroatië het Latijnse en Servië heeft traditioneel altijd naar het zuidoosten gekeken, terwijl Kroatië op Midden-Europa is georiënteerd.

In de oorlog maakten de Duitsers van de felle Kroatische sentimenten tegen de Serviërs gebruik door een Kroatische marionetten-staat te stichten.

Verder geldt al sinds jaar en dag als het belangrijkste doel van een Servische nationale politiek het binnen de grenzen van één staat krijgen en houden van alle Serven. In het vooroorlogse Joegoslavië was dit ideaal min of meer verwezenlijkt. Aan deze traditionele eis is het probleem verbonden wat te doen met de miljoenen niet-Serven die tussen de Serven inwonen. Een samenhangende visie op het geheel ontbreekt echter! Wat men voor zich zelf, in dit geval Servië, eist, is men niet bereid toe te staan aan de ander, in dit geval o.a. Kroatië. Zoals al opgemerkt werden het nationalisme en de etnische tegenstellingen sterk aangewakkerd door het optreden van de Servische communisten leider Milosevic. Hij begon in 1987 met zijn demagogische campagne voor het herstel van de Servische zeggenschap over de autonome provincies Vojvodina en Kosovo. Daarbij speelde hij handig in op de in Servië levende frustraties. Volgens de Serviërs is de bevrijding van het land door hun optreden begonnen en bovendien maken zij „ongeveer" de helft van de bevolking uit. De voormalige Joegoslavische staatsinrichting zorgde er echter voor dal zij nooit meer dan een achtste van de macht bezaten via de presidentiële raad. Daar komt bij dat de Senders zich al jaren ergeren aan de economische voorspoed van Slovenen en Kroaten en hun onwil om deze welvaart te delen met de „andere Joegoslaven".

Spanning rond Bosnië- Hercegovina

Ondertussen zijn we vele bestanden en bemiddelingspogingen verder en is de situatie alleen maar complexer geworden. Speelde het conflict zich in eerste instantie vooral af tussen Servië en Kroatië, vanaf de tweede helft van 1991 steeg de spanning ook in de deelrepubliek Bosnië-Hercegovina.

Vanwege de gemenge bevolking is deze deelrepubliek een Joegoslavië in het klein te noemen. De grootste bevolkingsgroep vormen hier de moslims, die echter geen meerderheid vormen. De status van apart volk hebben de moslims te danken aan Tito die een evenwichtig Joegoslavië wilde en daarvoor tussen Servië en Kroatië een bufferzone creëerde. In Bosnië-Hercegovina heeft de vrees voor het Servische nationalisme geleid tot een samenwerking tussen moslims en Kroaten. Maar de Kroaten lopen feitelijk aan de leiband van hun „stamgenoten" in Kroatië. En in Kroatië hangen velen het idee aan dat Bosnië-Hercegovina als gekunstelde door Tito in het leven geroepen deelrepubliek het best kan worden opgedeeld tussen Kroatië en Servië. Alleen dit gegeven al maakt duidelijk hoe complex de situatie op de Balkan is.

Macedonië als voorbeeld

Deze complexheid kunnen we ook goed illustreren aan de hand van de deelrepubliek Macedonië.' Omstreeks 1900 werd het historische gebied Macedonië overwegend bewoond door Zuidslaven, met daarnaast vooral Grieken en Turken. De Bulgaren zagen in deze Zuidslaven volksgenoten met een ander dialect. In 1903 ontstond een Revolutionair-Macedonische Beweging die een eigen staat nastreefde. Na de Balkanoorlogen werd het gebied echter verdeeld tussen Griekenland, Servië en Bulgarije. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kon Bulgarije het grootste deel van historisch Macedonië annexeren. Na de oorlog creëerde Tito in Joegoslavië een aparte republiek Macedonië en riep de Macedoniërs tot een apart volk uit met een eigen taal. De Bulgaren zijn dat laatste altijd blijven bestrijden en Griekenland heeft nog in januari van dit jaar verklaard geen onafhankelijke staat te zullen erkennen onder de naam „Macedonië". Daarnaast speelt voor Macedonië nog het probleem van de Albanezen. Deze groep van op z'n minst 400.000 mensen is altijd zeer kort gehouden en van enige autonomie was nooif sprake. We kunnen hier dus spreken over een politieke tijdbom in Macedonië.

Op de spits...

De constateren dus dat er in het voormalige Joegoslavië veel conflicthaarden zijn en dat politieke oplossingen eigenlijk niet voor handen lijken. Vandaar dat op de Balkan de gewoonte groeide om problemen met geweld „op te lossen", of zoals een deskundige het eens omschreef: „In Joegoslavië zijn standpunten er om te laten horen, liefst zo vaak, zo hard en zo intimiderend mogelijk. .. Het is ongebruikelijk wisselgeld in te bouwen of afwijkende standpunten te verwerken tot compromissen. Compromissen gelden als ongewenst en ik geloof dat er in Joegoslavië nog nooit een politiek probleem is opgelost. . . . Normaal drijft men de zaak zo krachtig mogelijk op de spits, totdat één van de partijen zijn standpunt kan doordrukken door dreiging met toepassing van geweld. ..".

Als lichtpuntje op korte termijn kan gelden dat de Senische leider Milosevic in Serv'ië zelf meer onder druk komt te staan om de oorlog te beëindigen. De vele oproepen dienst te nemen in het leger, de groeiende stroom vluchtelingen en de voelbare economische achteruitgang doen het verzet van de burgerbevolking tegen de burgeroorlog toenemen. Anderzijds zijn er zo veel conflicthaarden rond etnische tegenstellingen dat elk afgesproken bestand op diverse plaatsen bijvoorbaat al als mislukt moet worden aangemerkt.

Als we tegelijk beseffen dat de situatie in de voormalige Sovjet-Unie minstens zo complex is, minstens zo veel potentiële conflicthaarden telt en ook minstens zo veel etnische tegenstellingen in zich bergt, dan is grote zorg over de toekomstige politieke stabiliteit in Europa op z'n plaats.

Martin van den Heuvel, „Internationale Spectator" maart '92 p. 155.

Drs. H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen