Langs de resten van oud Katwijk

Gedrieën zitten ze in het huisje van Kees Barnhoorn (58) aan de Bestevaerweg. De bewoner is in het dagelijks leven buurtbeheerder bij woningcorporatie Dunavi. Zijn vriend Maarten van Rooijen (60) doceert wis-, natuur- en scheikunde. Wim van der Plas (71), het wandelend historisch geheugen van Katwijk, begon zijn loopbaan op zee, waarna hij de overstap maakte naar een ingenieursbureau. Ze delen met elkaar een innige liefde voor Katwijk.
Van de Bestevaerweg wandelen we naar de Voorstraat, waar ooit de reders woonden. De Nieuwe Kerk torent boven alle omringende bebouwing uit. Voor de hersteld hervormde Barnhoorn en Van Rooijen blijft het schrijnen dat ze er op zondag nooit meer zitten. „Mijn moeder heeft er belijdenis gedaan, is er gedoopt en heeft er alle vier de kinderen ten doop gehouden”, vertelt Barnhoorn.
Het kolossale gebouw werd ontworpen door de toen 23-jarige Hendrik Johannes Jesse uit Leiden. In 1890 trouwde de begaafde architect met Anna Adriana Meerburg, dochter van de grootste reder van Katwijk. Dankzij de bekende Katwijker kreeg hij tal van opdrachten in het dorp. Voor zijn schoonvader ontwierp hij een kast van een huis aan de Voorstraat, waarin nu het Katwijks museum is gehuisvest.

Boerderij van Verdoes
Voor mijn drie gidsen is alleen Katwijk aan Zee het echte Katwijk. Het gebied over de Oude Rijn noemen ze het overjordaanse. De ouders van Wim van der Plas raakten in de oorlog ontheemd, door de aanleg van de Atlantikwall. Het gezin verhuisde noodgedwongen naar Tranendal, de Katwijkse benaming voor de nieuwbouwwijk in Katwijk aan de Rijn, waar de verdrevenen een nieuw onderdak vonden. „We bleven in Katwijk aan Zee naar school en naar de kerk gaan en boodschappen doen.”
Van de oude vissershuisjes is er bijna geen een meer over. Geen Katwijker zag de cultuurhistorische betekenis van de oude pandjes. De 18e-eeuwse boerderij van Verdoes aan de Louwestraat leek na het verscheiden van de laatste bewoner een zelfde lot beschoren. Vader en moeder Verdoes hadden hun zeven kinderen geadviseerd om niet te trouwen, omdat het bezit daardoor versnipperd zou raken. Het kroost hield zich gehoorzaam aan de opdracht, zodat er uiteindelijk niet één erfgenaam was. De laatste Verdoes zat in het zwaar vervallen pand te verkleumen en verkommeren, terwijl hij een vermogen op de bank had staan.
Aannemer Daan van Duijvenbode, bedeeld met historisch besef, kocht de bouwval op. Zoon Niek bikte steen voor steen af, metselde de muren weer op en ging na het driejarige project in de boerderij wonen. Het deel van de hoeve dat als melkwinkel dienst deed, bewaarde hij in oorspronkelijke staat. In de ‘donkere kamer’ ernaast, met hoekkasten uit een koopvaardijschip, zaten de vrijgezellen Verdoes alleen op zondag. Nu wordt de ruimte verhuurd aan vakantiegasten. Boven kunnen er veertien slapen.

Mascotte
De mascotte van Katwijk blijft de witte Andreaskerk aan de boulevard. De deur zit op slot, maar daar is iets voor te regelen. Barnhoorn loopt naar een van de belendende huisjes en keert terug met Anneke van der Plas. „De schoonmaakster”, lacht ze, terwijl ze de zijdeur van het Godshuis opent. Na de opening van de Nieuwe Kerk, in 1885, werd de oude verkocht. Tot 1921 was hij in gebruik als opslagruimte en werkplaats van Rederij Katwijk. Met de verdwijning van de bomschuiten verloor het pand z’n nut. De sloop van de totaal vervallen kerk werd voorkomen door het ‘kunstenaarslegioen’. „In de loop der jaren hebben hier zo’n 1400 schilders gewoond en gewerkt”, weet Van der Plas. „De visserij vanaf het strand, met bomschuiten, was een eindeloze bron van inspiratie.”
De markante kerk werd voor 45.000 gulden teruggekocht en na restauratie weer in gebruik genomen door de hervormde gemeente. „Als kind zat ik daar”, wijst Barnhoorn. „De oudjes op de stoelen voor de preekstoel zie ik nóg voor me. Zo’n vijftien vrouwen liepen toen nog in de dracht.” Het gebrandschilderde raam dat een klassieke visloopster toont, werd vervaardigd door B.J. Blommers, een schilder uit de Haagse School. Jarenlang woonde hij in een door Jesse ontworpen pand naast de kerk. Ook de beroemde schilder Jan Toorop had zich aan de Katwijkse boulevard gevestigd. Beide kunstenaars verloren hun woning door de aanleg van de Atlantikwall.
Het beeld van een vissersvrouw met haar kind, pal voor de kerk, werd in 1932 onthuld door prinses Juliana. Vanwege haar studie in Leiden woonde ze twee jaar in Katwijk. Het monument herinnert aan alle Katwijkers die tijdens de Eerste Wereldoorlog op zee omkwamen.

Zondagsrust
Voor de kust liggen zeeschepen te wachten tot ze in de haven van Rotterdam geladen kunnen worden. „Om liggeld te besparen. Dat zie je de laatste jaren steeds vaker.” Voor de strandgasten geeft het extra charme aan de boulevard. De drie geboren Katwijkers ervaren het toerisme niet als belastend. „De vakantiegangers die voor Katwijk kiezen, doen dat voor de sfeer en de rust. We zijn echt een familiebadplaats en dat willen we zo houden.”
Het overgrote deel van de Katwijkers hecht aan het bewaren van de oude gebruiken. Vooral de zondagsrust wordt gekoesterd. Typerend is voor Maarten van Rooijen, die 21 jaar in de lokale politiek actief was, dat zelf PvdA’ers van eigen bodem niet voor koopzondagen zijn.
„Dat vind je bijna nergens anders.”
De bussen vol Duitsers zijn verleden tijd, net als de verhuur van elk beschikbaar kamertje. „In mijn jeugd deed bijna iedereen dat”, zegt Van der Plas. „Wij sliepen in de zomer met z’n zevenen op één kamer. De rest werd aan de badgasten verhuurd, om wat bij te verdienen. Toen Katwijk het na de oorlog beter kreeg, was dat niet meer nodig.”

Visserijschool
Aan het einde van de boulevard verrees in 2005 een monument voor alle Katwijkers die tussen 1919 en 2000 op zee bleven. Van der Plas kent van vrijwel allen de achtergrond, door het boek dat hij over hen schreef. Hun namen zijn uitgesneden in roestkleurige metalen platen. Ze verbeelden zowel bladzijden in de wind als de platen van een scheepsromp, die op de bodem van de zee geleidelijk uiteenvallen. Het jongste slachtoffer was 13 toen hij omkwam, de oudste bijna 70. „Kijk, in 1926 verdronken er in één nacht 26”, wijst van der Plas. „Door alle verliezen verdween de kleur uit de Katwijkse klederdracht. De vrouwen kwamen niet meer uit de rouw.”
Aan het prins Hendrikkanaal, eens centrum van visverwerkers en kuipers, verrezen woontorens en luxe woningen in de vorm van Amsterdamse grachtenpanden. De oude visserijschool staat tot verdriet van Van Rooijen en Van der Plas te verpauperen. Ze willen het pand bewaren voor het nageslacht. Hoewel de zee voor Katwijk allang niet meer de belangrijkste bron van inkomsten is, werken nog altijd enkele honderden dorpelingen in de koopvaardij en de visserij. „Al is die niet te vergelijken met vroeger”, benadrukt Van der Plas. „De vissersschepen van nu zijn groter dan de koopvaardijschepen waarop ik voer.”
In de door Jesse ontworpen rooie buurt achter de visserijschool, genoemd naar de rode daken, is geen tuintje te bekennen. „Hier woonden de zeelui”, verklaart Barnhorn. „Aan de andere kant van Katwijk woonden de boeren. Die wilden wel een tuin, maar groot was die meestal niet. Alles is volgebouwd. Omdat bijna elke Katwijker hier wil blijven wonen.”

Katwijk
Aantal inwoners: 17.300
Oppervlakte: 31 vierkante kilometer (totale gemeente)
Kerken: Hervormd-PKN (20.000), HHK (1.800), CGK (450), (GG (200), GGiN (175)
Typisch Katwijk: chauvinisme, reformatorische badgasten, Kattukse knip (Jan Hagel)
Landschap: Duinen, zee, strand

Atlantikwall
Vanaf 1942 werd langs de boulevard en het strand van Katwijk een deel van de Atlantikwall gebouwd. De 5000 kilometer lange Duitse verdedigingslinie moest een geallieerde invasie vanuit zee voorkomen. Bijna 600 huizen vielen onder de slopershamer. Na de oorlog verrezen op de plek van de sfeervolle panden van weleer karakterloze blokkendozen. Een maquette in het Katwijks museum geeft bezoekers een beeld van de oorspronkelijke bebouwing aan de boulevard.

Ds. W.L. Tukker
Vanouds was Katwijk een confessioneel hervormd dorp met een bevindelijke inslag. De verschuivingen binnen confessionele kring dreven een toenemend aantal hervormden richting de Gereformeerde Bond. Door de komst van ds. W. L. Tukker (1909-1988) kwam er na een periode van felle kerkstrijd tussen de confessionelen en de bonders weer rust in het dorp. De voorman van de Gereformeerde Bond wist door zijn irenische houding de gemoederen te bedaren. Dankzij hem kon de afspraak worden gemaakt dat de helft van de hervormde gemeenten in het vissersdorp confessioneel zou blijven, de andere helft kreeg een gereformeerde-bondssignatuur.
Ook na zijn vertrek naar Zwolle bleef de goede band tussen Tukker en Katwijk bestaan. De erudiete predikant dacht meer dan eens met heimwee terug aan zijn jaren onder de ‘Kattukers’, getuige zijn ontboezeming in latere jaren: „Koud en winderig was het wonen aan de Boulevard, met het prachtige zicht op zee, deze zee groot en wijd van ruimte. Warm en hartelijk was het wonen en werken onder deze vissersbevolking.”

Museum
Liefhebbers van de schilderkunst kunnen uren doorbrengen in het Katwijks Museum. In de voormalige woning van reder F.E. Meerburg, waarin later het politiebureau van Katwijk aan Zee was ondergebracht, is een imposante collectie schilderijen te zien. Ze herinneren aan de Katwijkse kunstenaarskolonie, verenigd in de ‘Kunstvereeniging Katwijk’, die in een gebouw aan de boulevard gezamenlijke tentoonstellingen organiseerde.

Soefitempel
Tijdens een zomerschool in 1922 kreeg de stichter van de Internationale Soefi Beweging, Hazrat Inayat Khan, naar eigen zeggen in de duinen bij Katwijk een bijzondere geestelijke ervaring. De soefibeweging wist het gebied na enige tijd te verwerven en bouwde er in 1969 de tempel Murad Hassil. De gerenommeerde architect prof. ir. S.J. van Embden vond het gebouw een van zijn beste ontwerpen. In het internationale centrum worden universele diensten, broederschapsdagen, de jaarlijkse zomerscholen en andere bijeenkomsten gehouden. Ook vinden in de tempel allerlei culturele activiteiten plaats.

Katwijkse gezegden

Al ut nòdùgùh.
De beste wensen.

Je eavezeerd iet.
Je presteert niks.

Voor skavega staan.
Voor schut staan.

Heb stuidie.
Wees voorzichtig.

Op een kocheltje lopen.
Op een drafje lopen.

Hij zit as ’n elzenaer onder de maeuwe.
Hij zit niet op z’n gemak.

Is ut iet ârrug.
Gaat het niet goed?

Het komt van Warmond.
Het eten is heet.

De meeuwen vlieguh iet hoog.
Het wordt zwaar weer.

Katwijkse visserijdagen
Hoewel nog maar een kleine minderheid van Katwijk direct of indirect de kost verdient in de visserij, staat de plaats aan de Noordzee nog altijd bekend als een vissersdorp. Niet zonder reden. Ondanks het ontbreken van een eigen haven had Katwijk begin 1900 en rond 1960 de grootste vissersvloot van Nederland. Tot de twintigste eeuw was daarvoor geen haven nodig. De bomschuiten waarmee werd gevist, konden vanaf het strand in zee worden gesleept. Na terugkeer werd de vangst op het strand uitgeladen en ter plekke verkocht. De komst van loggers en kotters noodzaakte de Kattukse vissers om een deel van de haven van IJmuiden te gaan huren. De kuiperijen, taanderijen, droogzolders en boet- en breizolders bleven in Katwijk gevestigd. De herinnering aan het visserijverleden wordt levend gehouden door de jaarlijkse visserijdagen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen