De gereformeerde gezindte op reis

Amicitia biedt een wereld van verschil. Kreijkes garandeert meer plezier dan uw vakantie lang is. Bij Beter-Uit kun je iets beleven van het samen christen-zijn. Met Avanta kun je verdwalen in Wit-Rusland, avonturieren in de Himalaya of hond eten in China. En dat allemaal in eigen sfeer. Het kan verkeren. Het is nog niet zo heel lang terug dat de gereformeerde gezindte genoeg had aan een huisje in Elspeet of Ouddorp. De enkelingen die naar Oostenrijk of Zwitserland trokken, werden als pioniers beschouwd. Een vliegvakantie naar Mallorca lag totaal buiten beeld. Was het niet financieel, dan wel principieel. Anno 1995 is de situatie radicaal anders. De reisgidsen van de bekende reisbureaus in reformatorische kring bieden een gevarieerd menu. Algemene reizen, themareizen en sportieve reizen naar dichtbij en ver weg. Waarbij ver weg in populariteit toeneemt. Op de reisgids van Avanta prijkt zelfs de intrigerende ondertitel: Reformatorische Wereldreizen.

Concurrentie
Amicitia zetelt in Zwijndrecht. Directeur Cees van Pelt stapte in 1978 totaal onvoorbereid in het bedrijf, om na het onverwachte overlijden van zijn vader zijn moeder bij te staan in het leiden van het reisbureau. De enige reële concurrent was in die jaren States-Express. Toen die kort daarop van het toneel verdween, verkreeg Amicitia binnen de gereformeerde gezindte min of meer een monopoliepositie. Vandaag zijn er meer christelijke reisbureaus die in de reformatorische vijver vissen. Een deel heeft een ander aanbod dan Amicitia of richt zich op een ander publiek. Zo beperkt Otium zich tot het verhuren van vakantiewoningen in Tsjechië en Slowakije en trekt Avanta uitsluitend avonturiers, die bewust kiezen voor het ploeterend pionieren. Anders ligt dat voor Beter-Uit en Kreijkes Vakantie Idee. Die hebben een produkt in de aanbieding dat nagenoeg identiek is aan dat van Amicitia. De nieuwe situatie heeft volgens Van Pelt nog niet tot "angsthazenpolitiek" geleid. „Ook voor ons is er ieder jaar nog groei. Dat neemt niet weg dat er reële concurrentie is gekomen."

Principieel
Waar het produkt weinig verschilt, moet het onderscheid op andere punten worden gezocht. Zo richt Kreijkes zich duidelijk op de rechterflank van de gereformeerde gezindte. „Als het gaat om reizen met een principieel karakter hoeft u niet verder te zoeken", het hij dit jaar in de vakantiebij lage van het Reformatorisch Dagblad weten. De in de reisgids afgebeelde dames dragen ook in besneeuwd bergland een rok. De jongerenreis wordt welbewust niet als sportief maar als actief gepresenteerd. En onderaan het voorwoord in de vakantiegids is het vignet van de Vereniging van Reformatorische Ondernemers (VRO) afgebeeld. Uit enquêtes die Amicitia jaarlijks onder haar cliënten houdt, blijkt dat er weinig grensverkeer is tussen de achterban van Amicitia en die van Kreijkes. Bij Amicitia komt krap vijftig procent van de cliënten uit hervormd-gereformeerde kring, veertig procent uit de Gereformeerde Gemeenten, tien procent uit de Christelijke Gereformeerde Kerken, en ruim één procent uit de overige kerkverbanden binnen de gereformeerde gezindte.
„Wij hebben altijd weinig mensen uit de uiterste rechterflank gehad", zegt Van Pelt. „Waarschijnlijk vanwege het feit dat die op een bepaalde manier tegen op vakantie gaan aankijken. Zeker als daar een zondag mee gemoeid is. Voor Beter-Uit ligt het verhaal anders. Dat is gewoon een concurrent. Fors geschreven."

Grenzen verleggen
Johan Kreijkes, directeur van Kreijkes Vakantie Idee, houdt kantoor in zijn achtertuin. De zaken floreren. Het bescheiden tuinhuisje waarin hij zich jaren moest behelpen is vervangen door een exemplaar van aanmerkelijk ruimer formaat. Negen jaar geleden begon hij vanuit de woonkamer enkele huisjes in Duitsland te verhuren. Al snel volgden pensions in het Ederbergland en Sauerland, die voorheen in het seizoen voor Terdegelezers waren gereserveerd. Een volgende stap was de organisatie van reizen. Die zijn inmiddels goed voor de helft van zijn inkomsten. De ondernemer bevestigt dat hij vooral klanten trekt uit de (Oud) Gereformeerde Gemeenten in Nederland, het behoudende deel van de Gereformeerde Gemeenten en hervormden uit de kring van "Het Gekrookte Riet". Een fors deel kwam via het reisbureau in Rijssen voor het eerst over de landsgrenzen en vond de rit naar het Sauerland al een wereldreis.
Na bijna tien jaar begint dat te veranderen. „Mensen die een aantal keren naar Oostenrijk of Zwitserland zijn geweest, willen weleens wat anders. Ik krijg nu vragen om reizen naar landen als Tunesië te organiseren. Zeker jongeren leggen hun grenzen steeds verder. Ik hoef maar naar m'n eigen dochter te kijken. Die ging vorig jaar naar Thailand en het jaar ervoor naar Amerika. Toen ik zo oud was vond ik het al heel wat om met m'n fietsje naar Nunspeet te gaan en te overnachten in een jeugdherberg."

Broek
Bindende regels legt Kreijkes z'n gasten niet op. Wel geeft hij in een schrijven aan wat van de deelnemers aan een reis wordt verwacht. „Als dames thuis gewend zijn in de kerk een hoed te dragen, gaan we ervan uit dat dat ook in het buitenland gebeurt. Ook wanneer het een dienst is in een hotelzaal." De praktijk is dat zij die er anders over denken, zich aanpassen aan de meerderheid. „Vorig jaar hadden we een meisje dat altijd een lange broek draagt. Ze had alleen een rok voor de zondag bij zich. Toch heeft ze maar één keer de broek aan gehad. Dat is toch een stukje boodschap. Bij skiën of langlaufen ligt dat voor mij anders. Ik heb ze in een rok over de kop zien gaan. Dan denk ik ook: Moet dat nou? Dan moet je gewoon niet op de latten gaan." Met name de zondagsheiliging is voor de Rijssense touroperator, lid van de VRO, een aangelegen punt. „We hebben op zondag beslist geen programma en we verzorgen twee diensten, waar iedereen verwacht wordt. Willen mensen 's middags een eindje gaan wandelen, dan zal ik ze niet tegenhouden. Maar als er een zwembad is, verwacht ik van mijn mensen dat dat niet gebruikt wordt."

Diensten
Het lidmaatschap van de VRO maakt niet ongedaan dat ook de gasten van Kreijkes op zondag eten, slapen en het toilet bezoeken. Merkwaardig genoeg wordt de daaraan verbonden zondagsarbeid door hotelpersoneel klakkeloos door de reizigers geaccepteerd. Zolang de betaling voor geleverde goederen en diensten maar op maandag kan plaatsvinden. Kreijkes heeft dat nimmer als inconsequent ervaren. „Thuis moet je ook eten. Wel zou ik er moeite mee hebben als de groep op het grote terras ging zitten, tussen alle anderen in, om zich daar prinsheerlijk te laten bedienen en de ene consumptie na de andere te bestellen." Het zondagsprobleem van de Rijssense ondernemer ligt op een ander terrein: de organisatie van kerkdiensten voor de huisjeshuurders in Duisland. „Toen we negen jaar geleden met diensten in het Sauerland begonnen, had je zomaar tweehonderd mensen in de kerk. Nu mag je blij zijn als je er dertig hebt. Dat maakt het voor ons moeilijk om het vol te houden, want je moet wel die kerk huren. En de predikant betalen. Het is maar een enkeling die zegt: Ik heb het om niet gekregen en ik geef het om niet. Trouwens, je krijgt ze gewoon niet meer. Ik kan honderd brieven wegsturen en er komen er nog geen vijftien terug. De meeste dominees hebben Duitsland wel gezien."

Prijspolitiek
Moet Kreijkes het hebben van zijn degelijke stempel. Beter Uit profileert zich vooral door een scherpe-prijspolitiek. "Duurder hoeft niet", is een van de slogans die het reisbureau in Alphen aan de Rijn hanteert. Een tweede trekker is de breedheid. „In hoofdzaken eenheid, in bijzaken vrijheid en in alles de liefde", zo luidt het credo van bedrijfsleider Jan Willem Herweijer. De organisatie ontstond uit de Ronduit-Reizen van de Evangelische Omroep. Toen deze omroep op de vingers werd getikt vanwege de ongeoorloofde nevenactiviteiten, besloot Jan van den Bosch ze in een zelfstandig reisbureau onder te brengen. Inmiddels is een holding ontstaan, waaronder naast Beter-Uit ook het aandeel van Van den Bosch in het Duitse Anders Reisen en het Amerikaanse Preferred Tours vallen. De actieve holdingdirecteur is tevens directeur van The Company Media Produkties, die in opdracht van de EO met name de getuigende programma's produceert. Door deze combinatie kan de ene hand de andere ondersteunen. Zo wordt het programma "Een wereld van verschil" van Henk Binnendijk door The Company Media Produkties vervaardigd, terwijl de eraan verbonden reizen met een groep actieve EO-jongeren door Beter-Uit worden georganiseerd. De scherpe prijzen zijn mogelijk dankzij een stuk vrijwilligerswerk en de gezamenlijke inkoop van reizen door de drie reisbureaus.

Uitdaging
Sinds '90 geeft Herweijer leiding aan Beter-Uit. Door zijn brede ervaring in de reiswereld was hij in staat het bureau in enkele jaren te professionaliseren. Beter-Uit mag zich de snelst groeiende christelijke reisorganisatie noemen. Tegenover nog geen tien reizen in '87 staan dit jaar 250 reizen naar bijna zestig bestemmingen. Het irriteert de touroperator dat zijn bureau nog steeds als een EO-zaak wordt gezien. Formeel is die binding er inderdaad niet. In de personele sfeer zeker wel. Zo is ÉO-man Pim van der Hoff nauw betrokken bij de toerusting van de reisleiders. Ook de achterban van Beter Uit sluit naadloos aan bij die van de EO. Beide willen alle bijbelgetrouwe christenen in Nederland verenigen.
Herweijer deelt dat ideaal. „Ik ben zelf opgegroeid in de Gereformeerde Gemeenten. Binnen onze kringen zie ik zo'n ontzettende verdeeldheid, met name over uiterlijkheden, dat het voor mij een beetje een uitdaging was om die hele breedte van christelijk Nederland bij elkaar te brengen. Ik zie nog ds. Velema met zijn mensen op zondagmorgen in Königswinter van boord gaan, op weg naar de kerk. Een deel keurig in donkere kleding, een man in een spijkerbroek, een vrouw in een bloemetjesbroek... Mensen verwachten dat van Beter-Uit. Ze vallen er ook niet over. Dat gesprek is gepasseerd. Wij willen een duidelijk christelijke reisorganisatie zijn, maar zonder een bepaald stempel. Ds. Velema zei eens: Bij Beter-Uit vind je er van Maasbach tot Moerkerken."

Reisleiders
In de gids van Beter-Uit wordt duidelijk aangegeven wat een reis biedt en wat van de deelnemers verwacht wordt. Maar een vakantie staat of valt volgens de bedrijfsleider met de reisleider. „Als een Karels meegaat, hoofd van een reformatorische school in Hendrik Ido Ambacht, dan hebben wij honderd procent tevreden mensen. Doet er niet toe of ze vol-evangelisch of oudgereformeerd zijn." Het bestand van reisleiders is onder het bewind van Herweijer nogal gewijzigd. „Onze ervaring is dat mensen uit evangelische kring maar één kant uit kunnen kijken. Ze hebben er geen flauw benul van waarom bepaalde dames uitsluitend in een rok willen lopen. Terwijl reisleiders uit reformatorische kring wel begrip tonen als er zijn die enkel in een lange broek willen lopen. Ze hebben een veel breder zicht op het kerkelijk erf.
Ik denk dat momenteel zo'n negentig procent van onze reisleiders uit een van de reformatorische kerken afkomstig is. Neem mijn zusje. Die leidt zomers Daniël-kampen van de Gereformeerde Gemeenten en 's winters doet ze een reis voor ons. Ja, dat vind ik leuk. Afkomst verloochent zich niet."

Niet imiteren
Van Pelt van Amicitia verheelt niet dat hij de laatste drie jaar klanten aan Beter-Uit is kwijtgeraakt. „Om precies te zijn vijf procent. Vier procent is inmiddels teruggekeerd. Er is nog steeds grensverkeer, maar op grond van marktonderzoek kun je zeggen dat de situatie nu wat stabiliseert. Beter-Uit probeert reformatorischen en evangelischen bijeen te brengen. In de praktijk levert dat toch problemen op, waardoor een deel van de reformatorische deelnememers afhaakt." De belangrijkste oorzaak daarvan ligt in de zondagsinvulling bij Beter-Uit. Ondanks de aanpassing van het reisleidersbestand wordt de zondag in het algemeen nog steeds anders doorgebracht dan men in een groot deel van de gereformeerde gezindte gewoon is. Zo is het niet ongebruikelijk dat een fors deel van de groep na de dienst in het zwembad verdwijnt of de latten onderbindt.

„Onze reisleiders vragen wij nadrukkelijk zich te richten naar de zwakken", zegt Herweijer. „Maar we zullen deelnemers aan onze reizen niet verbieden om op zondag te zwemmen of te skiën. Dat ligt voor ons op het terrein van de persoonlijke verantwoordelijkheid van mensen. Dan heb je weer dat "in bijzaken vrijheid". Voor een aantal mensen zijn we daardoor tè breed. Die kiezen een volgende keer voor Amicitia. Dat vind ik prima. Ik denk dat we beide bestaansrecht hebben. Mits we elkaar niet proberen te imiteren."

Jongerengids
Het laatste wordt bemoeilijkt door een groeiende overeenkomst van de doelgroep. Richtte Beter-Uit zich oorspronkelijk uitsluitend op jongeren, vorig jaar was zestig procent van de reizigers die bij het bureau boekte ouder dan veertig jaar. Bij Amicitia is een tegenovergestelde tendens te zien. De toenemende verscheidenheid in de achterban heeft het Zwijndrechtse reisbureau ertoe gebracht een duidelijke splitsing in de reizen aan te brengen. Voor de brede middenmoot zijn er de algemene reizen, voornamelijk binnen Europa. Wie echt wat van z'n vakantie wil opsteken kan een themareis boeken. Voor de jongeren zijn sportieve reizen geïntroduceerd. „De wensen van ouderen en jongeren gaan steeds meer uiteen lopen", verklaart Van Pelt. „Jongeren willen iets anders dan de bekende gebieden en de begaanbare paden. Het moet actief zijn, sportief, avontuurlijk, afwijkend. Je spreekt een jongere ook anders aan." Deze filosofie resulteerde dit jaar in het uitbrengen van een aparte jongerengids, met een relatief groot aantal exotische bestemmingen. Ook de toonzetting is populairder. „Je vindt in deze gids talloze soorten vakanties. Van uiterst relaxed tot lekker intensief."

Spanningsveld
Aan de omschrijving van de identiteit van Amicitia zijn in het voorwoord van de jongerengids meer regels gewijd dan in de alle-leeftijdengids. De rest van het kleurrijke magazine zou qua uitstraling bij een algemeen reisbureau niet uit de toon vallen. Van Pelt erkent dat hier een spanningsveld ligt. „Kijk, Amicitia wil ten opzichte van de aanbieders in de markt z'n profiel duidelijk maken. Naar jongeren toe willen we niet oubollig overkomen. Daar hou je rekening mee in je tekst, je vormgeving en bij de keus van de foto's. Maar hoe ver ga je daarmee? Toen de drukproef al ingeleverd was en ik niet meer terug kon, ben ik hier intern gecorrigeerd vanwege de uitstraling van enkele foto's."
Met name bij jongerenreizen naar zonnige oorden levert ook de zondagsinvulling meer problemen op. „Een zondag in het buitenland is nooit de zondag zoals je die thuis hebt", zegt Van Pelt, „maar het blijft een rustdag, een aparte dag. Onder de gegeven omstandigheden probeer je het meest acceptabele te organiseren. Bij de ouderen is het dan vanzelfsprekend op welke wijze de zondag wordt doorgebracht. Bij de jongeren moet je dat op zaterdagavond expliciet aan de orde stellen. Vast staat dat de zondag niet moet ontaarden in een wachten op maandag. Tegelijk moet ik zeggen dat het zeker geen allesoverheersend probleem is. Maar het heeft zeker onze aandacht."

Aanscherpen
Inmiddels heeft Amicitia besloten de regels aan te scherpen. Mede om zich scherper te onderscheiden van Beter-Uit. Het eigen gezicht moet weer duidelijker worden. „We gaan nog meer aandacht besteden aan de toerusting van reisleiders", laat Van Pelt weten. „Op onze reisleiders-instructiedagen hebben we pas heel concreet besproken: Waar zetten wij nou de piketpalen neer? Maar het begint bij mij. Bij mijn inkoop. Als ik de verkeerde selectie maak, heeft de reisleider een probleem. Mijn probleem is dat ik voortdurend te maken heb met het spanningsveld tussen identiteit en commercie. Natuurlijk kan ik bij een reis naar Portugal voor de zondag een hotel ergens in de heuvels uitkiezen, kilometers van de kust. Maar dan weet ik vooraf dat ik die reis kan annuleren. Het is wel onze boterham.
Daarnaast zit je met een aantal onvoorziene zaken. Vorig jaar hadden we een overboeking op een jongerenreis naar Kreta. Toen is een aantal mensen ondergebracht in een appartementencomplex. Naar later bleek midden in het uitgaansleven. Dan heb je een gigantisch probleem."

Adviesraad
Jan-Willem Herweijer van Beter Uit heeft de reiswereld nimmer als een riskant terrein voor een christen ervaren. „Tenminste, niet meer dan enig ander terrein. Ik vind het juist een grote zegen dat je als christelijke reisorganisatie mensen de mogelijkheid kunt bieden om dat wat ze thuis beleven op vakantie door te beleven en tegelijk hun horizon te verbreden." Bij de directie van Amicitia is de laatste maanden een verdergaande bezinning op gang gekomen over principiële aspecten rond de invulling van vakantiereizen. De ontwikkelingen van de markt vragen volgens Van Pelt om een nadere doordenking. Om te voorkomen dat de identiteit van Amicitia afhankelijk wordt van de wensen van het publiek, zal de Zwijndrechtse reisorganisatie op korte termijn een adviesraad vormen. De bedoeling is dat die een aantal uitgangspunten formuleert, waaraan de organisatie zich bindt. „We zullen explicieter gaan aangeven hoe wij over de dingen denken", verklaart Van Pelt. „Zonder dat het ontaardt in gebod op gebod, regel op regel. Daarnaast willen we onszelf een spiegel voorhouden.
Als reisbureau breng je mensen soms in contact met een omgeving die anders is dan thuis en soms confronterend kan zijn. De vraag is hoe je daarmee moet omgaan. Aan de andere kant moeten we goed beseffen dat dat net zo goed speelt als je thuis blijft. Op de Veluwe heb je vandaag ook de wereld in huis. En het Noordzeestrand is zeker niet netter dan het strand op Kreta."

Volgende keer: Op kamp met de kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen