De blijvende bekoring van emaillen borden

De Zwitsal-baby in het badje. De verpleegsters van Droste. Douwe Egberts Koffie, lekkere koffie... Ze hebben allemaal hun eigen charme. Ooit hingen ze naast de winkeldeur of boven de toonbank om klanten tot kopen te verleiden. Nu doen ze dienst als decoratie in de huizen, een stukje nationaal erfgoed. Jonge mensen associëren de nostalgische prenten met een tijd die rustiger en eenvoudiger moet zijn geweest dan de hunne. Oudere generaties vieren een feestje der herkenning bij het weerzien van vertrouwde beelden uit vervlogen dagen. De productie van de replicas –op blikken borden weliswaar– is dan ook een gouden vondst. Massaal duiken ze op in souvenir-, cadeau- en vooral museumwinkels. Toen Bestelservice van Terdege ze in het assortiment opnam, werden er zelfs enkele duizenden van verkocht.
Initiatiefnemer is Stijn van Leussen (1950). Deze Wierdense handelaar in nostalgisch speelgoed werkte aanvankelijk dertig jaar in de zwakzinnigenzorg en psychiatrie. Zijn vrije tijd gebruikte hij echter voor het importeren van blikken speelgoed.
„Daar had ik iets mee. In mijn jeugd paste al je speelgoed nog in één schoenendoos, die je onder je bed bewaarde. Dat had overigens ook voordelen. Kinderen van tegenwoordig krijgen een kant-en-klare trapauto. Wij moesten er eentje maken van een versleten kar en een autostuur. We werden gedwongen zelf dingen in elkaar te zetten en onze fantasie te gebruiken.

Ezelskarretjes
Van Leussen vond speelgoed van het soort dat destijds in zijn schoendoos zat terug in China en ging het uit pure liefhebberij inkopen. „De eenvoud van de technieken die in zon stukje speelgoed worden gecombineerd, vind ik leuk. Een bladveer die je opschroeft, een vliegwiel dat je aandrijft en dat dan zijn werk doet.
Op de Trade Mart in Utrecht had hij een stand waarin hij de blikken autootjes, beestjes en poppetjes vervolgens aan de man bracht. Inmiddels heeft Van Leussen zijn baan in de zorg opgegeven en bedient hij –indirect– fulltime mensen die op zoek zijn naar een brok jeugdsentiment. De planken van zijn magazijn in Wierden staan er vol mee. Muzikanten die gaan spelen als je ze opdraait, kikkers die gaan lopen, robots die in actie komen, treinen, oldtimers. Grote kans dat Nederlandse vijftigplussers er iets bekends tussen ontdekken. Van Leussen neemt een blikken pandabeertje van de schap: „Dit pandadrummertje wordt al vijftig jaar in precies dezelfde uitvoering gemaakt, met dezelfde vorm en in dezelfde kleuren.
Ook zonder dat je hem opdraait, wiebelt de kop van het pandabeertje vervaarlijk heen en weer. Het blikken beest ziet er kwetsbaar uit. „Kennelijk konden kinderen van een halve eeuw geleden voorzichtiger met hun spullen omgaan dan die van nu, constateert Van Leussen. „Strikt genomen mag ik dit niet eens als kinderspeelgoed verkopen. Ik heb overal waarschuwingsstickertjes op geplakt. Er zitten wel eens scherpe randjes aan en de verf is verkeerd. Wij sliepen vroeger in ledikanten waar we de verf rondom afknabbelden... Tegenwoordig wordt er goed voor de kinderen gezorgd. Te goed, vind ik. Mijn kinderen hebben tenminste volop met deze dingen gespeeld. Ze moeten toch ook leren voorzichtig te zijn? Ik haalde vroeger dingen uit elkaar om ze vervolgens weer te repareren. Nu verdwijnt het direct in de vuilnisbak. Voor verzamelaars zijn deze artikelen overigens een goede investering. Ik heb destijds ezelskarretjes uit Rusland geïmporteerd, die ik voor vier gulden verkocht. Ze worden nu niet meer gemaakt en brengen op beurzen inmiddels zeventig euro op!
De blikken beesten van Van Leussen hebben uitzicht op koopwaar van andere aard: de muur aan de overkant is gereserveerd voor vuurtorens in alle soorten, maten en materialen; houten zeilschepen; bootjes in een fles en vitrinekastjes vol scheepsknopen. In het hoogseizoen mikt Van Leussen hiermee op de kooplust van toeristen. „Ik heb bewust gekozen voor het maritieme idee, niet voor de molentjes en het Delftsblauw, want ik heb iets met scheepvaart.

Sunlicht
Dat laatste is ook terug te vinden in de collectie reclameborden van Van Leussen. Daarop staat bijvoorbeeld het grote stoomschip van de Koninklijke Paketvaart Maatschappij. Of de boeg van de Holland-Amerikalijn. Maar niet alleen reclameborden van scheepvaartmaatschappijen blies Van Leussen nieuw leven in. Ook het meisje en haar teil, waarmee Sunligt ooit adverteerde, liet hij afbeelden op blikken platen, die veel weg hebben van de historische emaillen borden uit het verleden. De nostalgische prent van Persil, voor de gezins en fijne Wasch, is terug van weg geweest. En wie wil, kan een Hofnar, van de gelijknamige sigaar, aan de wand hangen.
Het idee voor deze succesvolle serie ontstond toen de Wierdense koopman –een jaar of zestien geleden al– ansichtkaarten van blik zag. „Daar stond dan een toeristische plek op. Ik dacht: dit moet ook kunnen met nostalgische motieven. Ik ben posters gaan fotograferen uit een scheepvaartboek dat ik had. Een vriend van mij heeft altijd in de reclamewereld gezeten en kon me aan andere afbeeldingen helpen. Deze liet ik namaken.
Echt email komt aan het product echter niet meer te pas. Dat is te kostbaar en bovendien te belastend voor het milieu. Een bekende emailfabrikant, Langcat, is daar destijds aan ten onder te gaan, weet Van Leussen: „Vroeger gebruikte men cadmium, en chemisch toevoegsel, voor de emaillen reclameborden. Vanwege het milieu is dat toen verboden en daarna werden de borden in landen als Roemenië en Polen gemaakt. Ik laat de borden in Hongkong op blik drukken, omdat het daar betaalbaar is. Je hebt het dan over een vierkleurendruk, die je vergelijken kunt met boekdruk en dus niet belastend is voor het milieu.

Voorzichtig
Dat het product gretig aftrek vindt, verbaast Van Leussen niet. „Bij veel mensen komt tegenwoordig de hang naar nostalgie boven. Met deze borden kun je op een heel betaalbare manier een kinderkamer of toilet leuk decoreren. Een bord van 20 bij 30 centimeter kost in de winkel ongeveer acht euro. Hoewel er ook leuke buitenlandse borden zijn, heb ik een voorkeur voor de Nederlandse. Die herkent iedereen. Het meest populair zijn de borden van Zwitsal, Droste, Douwe Egberts, Molenaars kindermeel en KLM. De grootste exemplaren meten 30 bij 40 centimeter.
Een grappig voorbeeld uit de reeks is ook het bord van Van Rossems troost, waarop een omvangrijk heerschap gemoedelijk zijn pijpje aanbiedt aan een arme sloeber die in het schandblok staat. Van Leussen is echter voorzichtig met dit soort borden: „Ik voorzie er op termijn problemen mee, omdat de overheid reclame op rookwaren aan banden heeft gelegd.
De huidige collectie borden telt nu zon zeventig verschillende exemplaren. „Ik wil de serie eigenlijk wel uitbreiden, maar daar moet ik goede fotos van oude borden voor hebben.

IJzersterk
„De Griek Philostratus schreef in de derde eeuw na Christus: Men verhaalt dat aan de Oceaan wonende barbaren de kunst verstaan om op gloeiend metaal kleuren aan te brengen die zo hard als steen worden.

„Het emaille reclamebord had en heeft eigenlijk nog steeds één groot voordeel boven iedere andere manier van reclame voeren: zijn duurzaamheid.

„Het vervaardigen van emaille reklameplaten betreft voornamelijk het aanbrengen van een gekleurde glaslaag, het email, op metaal. Volgens de Nederlandse norm wordt onder email verstaan: een door smelten of fritten ontstane glasachtige massa met een anorganisch, in hoofdzaak oxidische samenstelling, die in één of meer lagen met verschillende toevoegingen op voorwerpen van metaal of glas bij temperaturen boven 450 gr. C. kan worden of is gesmolten.

„Tegen de zeventiger jaren raakte het emaille reklamebord uit de gratie. Goedkopere methoden van reklame voeren raakten meer in zwang (affiche, karton, plastic). Bovendien bestonden de namen van produkten vaak niet lang genoeg om er op een dergelijke manier reklame voor te voeren. De uitspraken die op de borden stonden, zijn echter niet vergeten: Oude Duys, in ieder huis.

Uit: Emaille borden. De geschiedenis van een ijzersterk reclamemedium, door Jacques Stakenborg en Jaap van Zadelhoff; uitg. De Viergang, Aarlanderveen, 1979.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen