SPIRITUALITEIT

Het begrip

Het tegenovergestelde van materialisme is spiritualisme. Beide woorden wijzen op een vérgaande eenzijdigheid in het aangeduide begrip.

Materialisme - het is hierboven behandeld - ziet op het alleen maar bezig zijn met en waarde hechten aan de materie. De geest en geestelijke dingen zijn van geen betekenis. Ze worden niet meegeteld. Materialisme is de vereenzijdiging van het leven onder het gezichtspunt van de materie. Deze geldt en telt.

Spiritualisme is het tegenovergestelde. Het rekent met de geest en hecht geen waarde aan de materie. Alleen geestelijke waarden hebben betekenis. De materie is onbetekenend en hangt erbij.

Het thema van dit artikel is spiritualiteit. Een woord dat in de laatste jaren ook in protestantse kringen veel wordt gebruikt. Het is van rooms-katholieke oorsprong. Daar duidde het vooral op de geestelijke oefeningen binnen de kloosters. Spiritualiteit ziet dan op de wijze waarop het geestelijk leven vorm krijgt, aldus prof.dr.S.van der Linde in de tweede druk van de Christelijke Encyclopedie (1961, 6, bladzijde 234.) Hij vervolgt met de opmerking dat men bij puriteinen en piëtisten iets ervan tegenkomt - bij Protestanten niet. Dan wordt er de praktijk van de godzaligheid mee bedoeld. Bij oude schrijvers, niet in de laatste plaats bij Voetius, komt men de term en de zaak praktijk van de godzaligheid tegen.

Zelf heb ik in 1990 aan gereformeerde spiritualiteit een boek gewijd. Ik versta er twee zaken onder: het leven met God (godzaligheid) en de oefening daarin die de bevordering van dat leven beoogt. Zowel de pietas van de praxis als de praxis van de pietas.

Spiritualiteit komt van het woord spiritus. Dat betekent geest. Het is steeds weer de vraag welke geest met het woord spiritualiteit wordt bedoeld. Gods Geest (met een hoofdletter) of de menselijke geest (met een kleine letter).

Gods Geest en onze geest

Het geheim van bijbelse, confessioneel-gereformeerd bepaalde spiritualiteit is dat beide woorden ermee bedoeld zijn. Vanuit de bijbel gezien is er geen spiritualiteit, waaraan de Geest van God niet te pas komt. Spiritualiteit gaat echter niet op in aandacht alleen voor de Geest van God. Neen, spiritualiteit ontstaat op het snijpunt van het werk van Gods Geest en van onze geest. Dus daar waar de Geest van God onze geest aangrijpt en er op inwerkt. Spiritualiteit is de ervaring van Gods Geest in ons leven. Het beleven en verwerken van het werk van de Geest in ons hart.

De Geest begint. Hij is de eerste. Hij neemt het initiatief. Onze geest wordt werkzaam, allereerst door te ontvangen. Onze geest is receptief bij de activiteit van de Geest. Vanuit de receptiviteit als het ontvangen van de werkzaamheid van Gods Geest, wordt onze geest ook actief gemaakt.

Deze tweevoudige activiteit, namelijk van Gods Geest in onze geest en van onze geest door Gods Geest, is kenmerkend voor spiritualiteit. Hieruit volgt dat spiritualiteit geen kwaliteit, geen hoedenigheid van onszelf is. Zij is geschenk van Gods Geest aan ons. Het geschenk maakt onze geest werkzaam. Dat betekent dat wij zelf actief betrokken zijn bij spiritualiteit. Ze is een geschenk van genade en tegelijk een kracht tot handelen. In tegenstelling tot het materialisme van onze tijd wijst spiritualiteit op het bezig zijn met geestelijke dingen. De mens is nu eenmaal stof en geest, materie en spiritus. Zonder geest gaat de mens dood. Als God de geest wegneemt, sterft de mens.

Spiritualiteit ziet op meer dan dat de mens een geestelijk wezen is. Spiritualiteit ziet op het herscheppende en vernieuwende werk van de Heilige Geest in ons, met name in onze geest.

Spiritualiteit staat daarom voor vroomheid, godzaligheid, de vreze des HEREN - in de praktijk van het leven.

Kort intermezzo: in andere godsdiensten

Er is mij gevraagd ook iets te zeggen over spiritualiteit in andere godsdiensten. Dat is niet zo eenvoudig. Elke godsdienst, ja zelfs elke wereldbeschouwing, heeft haar eigen spiritualiteit. Ik kan daarvoor verwijzen naar een recent verschenen boek van Marga Schipper: “Melodieën van de ziel. Zoektocht naar inspiratie en creativiteit.” (Kampen 1997). Het woord spiritualiteit komt in de titel van het boek niet voor. Toch gaat het boek er wel over. De schrijfster behandelt verschillende godsdiensten onder het gezichtspunt van zingeving en inspiratie. Dat is dan een omschrijving van spiritualiteit.

Elke godsdienst heeft zijn eigen spiritualiteit. Dat hangt ermee samen dat spiritualiteit bepaald wordt door het godsbeeld en het mensbeeld, en door het heil of wel de verlossing die een godsdienst predikt. Vanwege de grote verscheidenheid van godsdiensten kan ik hier moeilijk ingaan op de spiritualiteit van bijvoorbeeld het Hindoeïsme, het Boeddhisme, de Islam en Chinese wijsheid. Marga Schipper behandelt ook nog het Joodse Chassidisme. Wie van deze stromingen meer wil weten kan in dat boek terecht.

Gereformeerde spiritualiteit

Ook voor mijn onderwerp geldt dat de visie op spiritualiteit bepaald wordt door het godsbeeld, het mensbeeld en de heils- (of verlossings) boodschap. Vandaar dat ik vrijmoedig spreek over gereformeerde spiritualiteit. Dat is de benadering van het leven met God, zoals we dat leren door de genade van de Heilige Geest, met Christus in het middelpunt en gericht op de eer van God.

Zou ik hier verder over schrijven, dan zou veel ter sprake komen van wat het derde deel van de Heidelbergse Catechismus behandelt. Dat is het stuk van de dankbaarheid, waarin met name de bekering en de bespreking van het gebod en het gebed een plaats krijgen. Dankbaarheid als gestalte van het leven met God.. Dat is gereformeerde spiritualiteit.

In mijn boek heb ik de volgende woorden als karakteristiek voor bijbelse spiritualiteit behandeld: vertrouwen - verwachting - verootmoediging - schuld belijden - aanbidding - vernieuwing - strijd -volharding en voleinding. Ik ga daar nu niet dieper op in. Men zie aldaar hoofdstuk 8.

Oefeningen

Het gaat mij in dit artikel vooral om de tweede betekenis van spiritualiteit. Die wijst op de oefening van het geestelijk leven. Ik bedoel hiermee de beoefening ervan, dus de praktijk, maar ook het zich erin oefenen. Tegenwoordig gebruikt men hiervoor het woord training.

Spiritualiteit heeft voor onze geest ook een actieve kant. Die ziet op ons bezig zijn met geestelijke dingen. Daarin zoeken we bijvoorbeeld het contact met God, de persoonlijke omgang in geloof, liefde en hoop, geestelijke groei en kennis van Gods wil voor ons dagelijks leven.

Juist in deze tijd hebben we die oefening zo nodig. Ik wil er graag een paar praktische opmerkingen over maken. Ze zijn bedoeld als een correctie op een materialistische levensinstelling. Ze willen ook een handreiking zijn voor het leven met God in deze tijd.

Voor het aangezicht des Heren

Bij het lezen van Exodus 25-30 viel mij op dat daar steeds weer gezegd wordt: voor het aangezicht des HEREN. Het gaat daar over de offers en/of priesterkleding en de -wijding en over wat er zoal in de tabernakel komt te staan.

Steeds weer worden de daar genoemde offers en voorwerpen in relatie gebracht met God. Alles vindt plaats voor het angezicht des HEREN.

Deze uitdrukking is beslissnd voor onze spiritualiteit. Wij moeten ons ervan bewust zijn dat we leven voor het aangezicht des HEREN. De HERE kijkt naar ons en wij moeten oog hebben voor Zijn blik op ons. Eenvoudig gezegd: oog in oog met God.

Dat is het uitgangspunt van bijbelse spiritualiteit. Het is tegelijk een ingrijpende correctie op materialisme.

Nu sta je niet zomaar oog in oog met God. Daarvoor is nodig dat we Gods aangezicht zoeken. Dan zijn we bij de plaats van het gebed in ons leven. Je kunt niet goed beginnen als je niet eerst Gods aangezicht hebt gezocht; dat wil zeggen: oog in oog gestaan (of geknield gelegen) hebt met God!

In Israël werd minstens driemaal per dag gebeden. Spiritualiteit wordt onderhouden in het gebed. Welke plaats neemt het gebed in ons leven in? Brengen we enige ordening aan in onze gebeden? Hebben we zoiets als een gebedsagenda? ‘s Morgens komen andere zaken (noden) aan de orde dan ‘s avonds. ‘s Middags weer andere dingen. Gaan we wel eens na of we niet iemand of iets vergeten? Doorbreken we de sleur van altijd dezelfde woorden en zaken? ALs we beloven voor iemand te bidden, doen we dat ook? Het is goed om in uw bijbeltje of in uw agenda een lijstje te leggen, waarop u schrijft voor wie of wat u zich voorgenomen hebt met een een zekere regelmaat te bidden.

Woord en gebed

Ons gebed wordt gevoed door het Woord van God. Dat is de bron. Denken we door de week wel eens aan de preken van afgelopen zondag? Haken we in ons gebed daarbij aan? Of is de preek vergeten op het moment dat we het kerkgebouw verlaten - neen toch!

En dan ons persoonlijk en gezamenlijk bijbellezen. Ontlenen we daaraan ook motieven voor ons bidden? Zodat we vragen: Dat heb ik gelezen, wilt U het mij geven of leren? Hoe staat het met de dienst aan de naaste? Heeft de naaste een plaats in ons gebed? Tegenwoordig vraag ik wel eens in een preek: Bidt u wel eens vijf minuten (hoe kort) langer om de noden van land en volk aan God voor te leggen? Ik denk ook aan het zendingswerk, de evangelisatie en Israël.

Alles hoeft niet in een keer genoemd te worden. Juist daarom is een agenda, een ordening in onze gebeden zo goed.

Daarnaast het bezig zijn met de sacramenten. Wanneer hebt u het laatst met God over uw doop gesproken? Verlangt u ook midden tussen twee Avondmaalsvieringen wel eens naar het Avondmaal? Zo maar op een zondagmorgen: Wat zou het heerlijk zijn als vandaag het Avondmaal gevierd werd.

Hierbij de noden van ons gezin, de familie en het werk of de sociale omgeving.

Kan van dit alles gezegd worden dat we het brengen en beleven voor Gods aangezicht?

We kunnen soms de weg naar Boven moeilijk of helemaal niet vinden. We staan zo maar oog in oog met God. Daar moet om gevraagd worden. We moeten de blik van ons hart van zonden afwenden en met schuldbelijdenis omhoog zien.

Dit onderdeel van bijbelse spiritaliteit. Het gaat dus om het leven met God en voor Gods aangezicht.

Zo krijgen we zicht op de zin van ons leven en op de toekomst.

Geestelijke oefeningen en oefeningen in het geestelijk leven, ook oefeningen in het geloven, liefhebben van en hopen op de Here - dat moet de praktijk zijn! Eigenlijk zou iedere christen zijn eigen spiritualiteit in kaart moeten brengen. Probeer er ter vermijding van materialisme eens een tekening van te maken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen