Terzijde

Luthers dwaling

Iemand stelde de vraag of het waar is, dat Luther op het laatst van zijn leven teruggekomen zou zijn van zijn dwaling in de leer van het Heilig Avondmaal.

Luther is plotseling overleden, op reis, ver van huis, na een ziekte van enkele dagen. Bij zijn sterven waren alleen zijn zoons en zijn vriend Justus Jonas tegenwoordig. Een uur nadat Luther was heengegaan, heeft Justus Jonas al hetgeen hij zich nog te binnen kon brengen van wat Luther op zijn sterfbed gezegd had, zorgvuldig opgetekend. Daar is niets bij over de Avondmaalsstrijd. Wij zouden zeggen: Er waren toen voor Luther gewichtiger zaken.

Wel is er een ander verhaal. Kort voordat Luther op reis zou gaan, heeft hij nog een gesprek gehad met Melanchthon. Daarin is het wel over de Avondmaalsstrijd gegaan. Melanchthon heeft Luther toen medegedeeld, dat de eerlijkheid hem gebood te zeggen, dat het onderzoek van de oude kerkvaders hem had geleerd, dat hun leer op dit punt dichter stond bij de „leer der Zwitsers" (zoals hij het noemde), dan bij die van Luther.

Nadat Melanchthon dit gezegd had, zweeg Luther een tijdlang. Toen antwoordde hij: , , Lieve Philippus, ik erken dat in de zaak van het sacrament te veel is gedaan."

„Laat ons dan een geschrift uitgeven, " zo zei daarop Melanchthon, „waarin de zaak gematigd wordt, opdat de waarheid blijve en de kerken weder eendrachtig worden."

Daarop was Luthers antwoord: , , Ja, lieve Philippus, ik heb dit al dikwijls en rijpelijk overdacht, maar zo zou de gehele leer in verdenking komen. Ik wil het de almachtige God bevolen hebben. Doe gij ook iets na mijn dood."

Melanchthon heeft dit na Luthers dood aan verschillende mensen verteld. Daar zijn betrouwbare getuigen van, onder wie de bekende Zacharias Ursinus, die onder Melanchthon gestudeerd heeft en nauwe omgang met hem gehad heeft, en die ook nadat hij met overtuiging gekozen had voor de richting van Calvijn, vriendschap met en achting voor zijn leermeester behield.

Een ander die dit uit Melanchthons mond vernomen heeft, is Albertus Ritzes Hardenberg, de jammergenoeg zo weinig bekende Nederlandse gereformeerde godgeleerde die voornamelijk in Duitsland gewerkt heeft en omgang gehad heeft zowel met Melanchthon als met Calvijn.

Maar ook de lutherse theoloog Alexander Alesius, die nauw bevriend was met Melanchthon, heeft bevestigd dat deze hem over dat laatste gesprek met Luther verteld heeft, en nog anderen meer. Er behoeft dus niet aan getwijfeld te worden, dat Melanchthon dit verteld heeft. Men zou er evenwel nog iets anders van kunnen denken. Melanchthon heeft namelijk geheel in de lijn van de laatste woorden van Luther tot hem gehandeld. Reeds voordien, maar met des te groter ijver erna, heeft Melanchthon zich ervoor gegeven om een toenadering te bewerkstelligen tussen de lutheranen en de gereformeerden. In vele gesprekken met gereformeerde theologen heeft hij er blijk van gegeven, de gereformeerde standpunten met betrekking tot het Avondmaal vergaand over te willen nemen. Dat is hem in eigen kring bijzonder kwalijk genomen. Men noemde hem een afvallige, een verrader van de zaak van het lutheranisme, iemand die Luthers erfgoed aan de calvinisten verkwanselde enz.

Felle lutheranen zouden dus kunnen beweren, dat Melanchthon dat verhaal van zijn laatste gesprek met Luther weleens verzonnen zou kunnen hebben om zijn eigen handelwijze te rechtvaardigen. Er waren tenslotte geen getuigen bij.

Daarvan moeten wij dan toch wel zeggen, dat het karakter van Melanchthon van dien aard is geweest, dat het niet aannemelijk is dat hij zoiets zou hebben kunnen doen.

Daarbij komt dat men ook goed moet lezen wat Luther in dat laatste gesprek gezegd heeft. Hij geeft toe dat hij te ver is gegaan. Hij weet nog niet wat hij nu doen moet. Hij gaat niet in op Melanchthons voorstel om er opnieuw over te gaan schrijven. Hij moet eerst nog licht van boven krijgen.

Het zou dus te ver gaan, wanneer men hieruit op zou maken dat hij de gereformeerde leer zou zijn toegevallen. Of hij nog tot klaarheid is gekomen, weten wij niet. Zijn plotselinge dood heeft in Gods wijze raad verhinderd, dat het nog tot een publikatie is gekomen.

Ook is bekend, dat Calvijn in diezelfde tijd een brief aan Luther heeft geschreven, waarin Calvijn zo helder mogelijk uiteenzet dat er tussen zijn leer en die van Zwingli op het punt van het avondmaal grote verschillen lagen. Calvijn had namelijk gemerkt, dat Luther die verschillen niet goed zag en eigenlijk van gedachte was dat Calvijn een zwingliaan was in de grond van de zaak. Calvijn zond deze brief evenwel niet rechtstreeks naar Luther, maar naar Melanchthon, met een briefje erbij waarin hij Melanchthon vroeg, deze brief alleen dan aan Luther ter hand te stellen, wanneer hij van oordeel was dat dit heilzaam zou zijn voor de eenheid van de Kerke Gods. Als Melanchthon zou denken dat Calvijns brief verkeerd zou vallen bij Luther, moest hij haar niet doorgeven. Na Luthers dood heeft Calvijn Melanchthon gevraagd of hij die brief nog aan Luther heeft laten lezen. Het antwoord was ontkennend. Melanchthon had het toch niet aangedurfd.

Wij kunnen dus niet zeggen, dat Luther als gereformeerde is gestorven. Maar dat hij verlost van zijn dwaling de heerlijkheid is ingegaan, daar behoeven wij niet aan te twijfelen!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen