Avondmaal op Goede Vrijdag?

In vele Hervormde gemeenten — blijkens de kerkbodes ook in gemeenten van Gereformeerde signatuur — wordt in de dienst van Goede Vrijdag het Heilig Avondmaal gevierd. Wie dat niet gewend is, kijkt daar wat vreemd tegenaan. In gemeenten waar men wèl de viering op Goede Vrijdag kent, vindt men dat bijna vanzelfsprekend en toont men zich verwonderd dat er blijkbaar ook nog gemeenten zijn waar men die gewoonte niet kent.
Op het eerste gezicht is er véél te zeggen vóór de viering van het Avondmaal op de Goede Vrijdag. Het Avondmaalsbevel luidt immers: „Verkondigt de dood des Heeren totdat Hij komt"! Welnu, welke datum zou men beter kunnen kiezen om de dood des Heeren te gedenken dan Zijn sterfdag, de Goede Vrijdag? Bovendien, aan de Goede Vrijdag gaat de Palmzondag vooraf: de dag waarop in vele gemeenten de nieuwe lidmaten belijdenis van hun geloof plegen af te leggen. Deze nieuwe lidmaten worden dan op de eerstvolgende zondag al met het Avondmaal geconfronteerd en krijgen meteen de gelegenheid hun beleden geloof in praktijk te brengen......

Hoe was het vroeger?
De viering van het Heilig Avondmaal op de Goede Vrijdag is niet een oud kerkelijk gebruik. Onze vaderen in de tijd van de Reformatie en de Nadere Reformatie kenden het niet, om de eenvoudige reden dat er lange tijd op de Goede Vrijdag niet eens diensten gehouden werden. Daar horen wij misschien van op: geen kerk op Goede Vrijdag! De vele passie-boekjes uit de 17de en 18de eeuw, die teksten aanwijzen voor de lijdenstijd, schrijven meestal voor dat er op de woensdag vóór Palmzondag moest worden gepreekt over de dood van Christus en op de woensdag vóór Pasen over de begrafenis. Daarna was er tot de Paasmorgen toe geen dienst meer. In enkele gemeenten in ons vaderland werd op de Goede Vrijdag wèl gepreekt en in dat geval preekte men steevast over de begrafenis van Christus. Vele bekende bundels lijdensstoffen sluiten dan ook met een preek over dat onderwerp, hetzij uit Matth. 27, hetzij uit Joh. 19. Maar Avondmaalspreken zijn dat nimmer.
Merkwaardig is dat in vele kerken de viering van het Avondmaal plaats had op de christelijke feestdagen, Kerstfeest, Paasfeest en Pinksterfeest, en dan nog één keer in de nazomer. Niet alle gemeenten volgden deze gewoonte, maar het is in ieder geval bekend dat reeds in 1574 de gemeente Dordrecht het Heilig Avondmaal vierde op de Eerste Paasdag.

Welke zijn de bezwaren?
Welke steekhoudende bezwaren kunnen er worden ingebracht tegen het voeren van het Heilig Avondmaal op de Goede Vrijdag?
In de eerste plaats is de Goede Vrijdag niet de dag waarop Christus het Avondmaal heeft ingesteld. Weliswaar gedenken we in het Avondmaal de dood van Christus, maar de viering ervan hoeft niet persé op de Goede Vrijdag te vallen. De evangelisten en ook de apostelen melden ons dat Jezus het Avondmaal heeft ingesteld „in de nacht waarin Hij verraden werd". Zou men het Avondmaal strikt willen binden aan de gang van de lijdensgeschiedenis, dan zou de gemeente daartoe moeten samenkomen op de avond voor Goede Vrijdag, dus donderdagavond.
Ten tweede bestaat het gevaar dat door de viering van het Heilig Avondmaal op Goede Vrijdag de kerkgang wordt ondermijnd. In vele gemeenten is het aantal kerkgangers op die avond toch al minder — en in sommige gemeenten zelfs beduidend minder dan op de dag des Heeren. Wanneer in deze „door-de-weekse dienst" dan ook nog het Avondmaal wordt gevierd, dan zullen verschillende kerkgangers een argument temeer hebben om hun thuisblijven te rechtvaardigen, en worden ze nóg minder bij het Avondmaal betrokken.
Een derde bezwaar is dat de tekstkeuze de predikant voor grote moeilijkheden kan plaatsen. Men moet immers een tekst hebben voor de Goede Vrijdagdienst, die tevens Avondmaalsdienst is. Nu zijn er in de lijdensgeschiedenis genoeg teksten die zich lenen voor de bediening van het Heilig Avondmaal, maar deze teksten zijn toch gemakkelijker te vinden aan het begin dan aan het einde van het lijdensverhaal. Een tekst die zich wèl uitermate leent voor de Goede Vrijdagdienst en tevens voor de bediening van het Heilig Avondmaal is Joh. 19 : 30: „Het is volbracht". Maar dit ene voorbeeld is niet met veel andere te vermeerderen, óf men moet zijn tekstkeuze niet beperken tot het lijdensevangelie, maar bijvoorbeeld gebruik maken van de apostolische brieven.
Er is nog een ander bezwaar, namelijk dat de dankzegging of nabetrachting in het gedrang komt. Wanneer we ervan uitgaan dat de nieuwe lidmaten belijdenis van hun geloof afleggen in de morgendienst van Palmzondag, zoals dat in vele gemeenten gebruikelijk is, dan kan de voorbereiding voor het Heilig Avondmaal gehouden worden dezelfde dag 's avonds. Daarna zou dan volgen de bediening op de Goede Vrijdag. Maar de volgende dienst is pas de Eerste Paasdag 's morgens. Verschuift men de dankzegging of nabetrachting naar die zondagmorgen — en er is niet veel andere keuze — dan worden bediening en dankzegging wel erg vèr uit elkaar getrokken. Bovendien zijn ook de teksten die in de morgendienst op Eerste Paasdag worden behandeld, niet de meest geschikte om dankzegging mee te houden.

Het hoofdbezwaar
Hiermee heb ik het belangrijkste tegenargument nog niet genoemd. De viering van het Heilig Avondmaal op Goede Vrijdag is opgekomen in de vorige eeuw, het eerst in gemeenten van vrijzinnige signatuur. Nu is uiteraard niet alles wat de vrijzinnigen gedaan hebben fout geweest, maar aan deze gewoonte lag toch een typisch vrijzinnige gedachte ten grondslag. Deze namelijk, dat het Heilig Avondmaal een gedachtenismaaltijd zonder meer is, wil men: een dodenmaal, of een begrafenismaal. Jezus is gestorven en te Zijner, nagedachtenis vieren we één keer per jaar een maaltijd met elkaar.
Het is ook een opvallend verschijnsel dat men lange tijd in vrijzinnige streken de gewoonte had, slechts één keer per jaar naar de kerk te gaan, op Goede Vrijdag, en dan deel te nemen aan het Heilig Avondmaal!
Het gedenken van de dood van Christus is natuurlijk wel een legitiem aspect van de Avondmaalsviering. Het is zelfs Zijn uitdrukkelijk bevel, dat we Zijn dood zullen gedenken. Maar het is niet het enige aspect. We herdenken geen dode Jezus, maar we hebben een levende Koning Die als het Hoofd van Zijn Gemeente gemeenschap met ons wil oefenen aan Zijn tafel. Het klassieke Avondmaalsformulier laat dan ook onmiddellijk aan de viering van het sacrament de vermaning voorafgaan: „Opdat we dan met het waarachtige hemelse Brood Christus gespijzigd mogen worden, zo laat ons met onze harten niet aan de uiterlijke tekenen blijven hangen, maar ze opwaarts in de hemel verheffen, waar Jezus Christus voor het aangezicht van Zijn Vader onze Voorspreker is".
Ik zou niet graag willen beweren dat in gemeenten waar het Heilig Avondmaal wordt gevierd op de Goede Vrijdag, deze vrijzinnige gedachte aan een dodenmaal het motief is. Integendeel, men is zich dat misschien helemaal niet bewust. Maar deze gedachte zou er wel door gevoed kunnen worden. Om deze reden van theologische aard en om de andere, genoemde redenen van liturgische en praktische aard, verdient het mijns inziens aanbeveling het Avondmaal te vieren op de dag des Heeren, de eerste dag der week, die de opstandingsdag van Christus is. Daardoor kan des te beter tot uitdrukking worden gebracht wat de apostel Paulus schrijft: „Christus is het Die gestorven is, ja wat meer is, Die ook opgewekt is".
Wijk (bij Heusden) W. van Gorsel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen