Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Het vijfde gebod en mishandeling

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Het vijfde gebod en mishandeling

Over jongeren die worstelen met het vijfde gebod

11 minuten leestijd Arcering uitzetten

In het nummer van Daniël dat verscheen op 22 oktober 1999 Is In de serie over de Tïen Geboden een Interview gehouden over 'Ouderroeping en kinderplicht' (het vijfde gebod). Op een positieve manier heeft ds. A. Schreuder uitgelegd wat dit gebod inhoudt en hoe jongeren dit gebod gehoorzamen moeten. Hij is daarbij ook ingegaan op de fouten die gezagsdragers maken. Concreet zijn daarbij toegeeflijkheid aan de ene kant en heerszucht aan de andere kant genoemd. Het was niet de bedoeling om in zo'n interview diep in te gaan op de wantoestanden die er helaas in sommige gezinnen heersen. Die wantoestanden zijn er ook onder ons. Dat bleek ook wei uit reacties van lezers. Jongeren worstelen in die situaties vaak met het gehoorzamen aan het vijfde gebod. De redactie heeft gevraagd in dit artikel die kant van de medaille te belichten. Dat wil ik doen met de kanttekening dat elke situatie weer anders Is en het niet mogelijk is volledig te zijn.

Voorbeelden uit de praktijk

Eerst een aantal citaten uit brieven en gesprekken. 

'Dit meisje van 17 komt uit een ogenschijnlijk keurig gezin. De vader ging aan het avondmaal. Het kind was radeloos en reddeloos, jarenlang lichamelijk en geestelijk zwaar mishandeld; een totaal gebroken en verslagen meisje met ernstige psychische problemen.'

'Regelmatig komt er bij ons een jongen van 18 over de vloer. Sinds januari zit hij op kamers. Zijn verhaal is hetzelfde: alleen maar gedrild, geen enkel positief voorbeeld thuis gehad, geen liefde, warmte, orde of structuur, en vorig jaar tussen Kerst en Oud en Nieuw op straat gezet na een ruzie.'

'Een jongen van 18 die aan den lijve heeft ervaren dat alcohol kapot maakt wat je lief is. Zijn vader sloeg in een dronken bui zijn moeder en toen kon hij het niet meer aanzien. Hij heeft zijn vader een geweldig pak slaag gegeven.'

'Nooit kon er bij haar moeder een positieve, opbeurende opmerking af. Altijd kreeg zij kritiek te verduren. Over haar uiterlijk, manier van doen, schoolprestaties, je kunt het zo gek niet bedenken of er werd op gevit. Haar vader stond erbij en keek er naar. Die was veel te slap en durfde zijn vrouw niet aan te pakken. Vindt u het vreemd dat dit meisje van 17 niet weet hoe ze haar ouders zou moeten eren?'

Het is niet moeilijk deze rij langer te maken met andere voorbeelden. Allemaal voorbeelden die betrekking hebben op gezinnen die zondag aan zondag naar de kerk gaan en de Wet horen lezen. Soms zijn er mensen bij die aan het avondmaal deelnemen of een ambt bekleden. Ik zeg er direct bij dat dit gelukkig geen schering en inslag is, maar het is triest te moeten vaststellen dat het voorkomt.

 

De geboden en ons welzijn

Het welzijn van onszelf en van onze samenleving hangt af van het onderhouden van Gods geboden. Dat dit waar is, zie je in onze tijd: ondanks de materiële welvaart, neemt het aantal mensen dat psychische problemen heeft toe en lijkt de ernst daarvan ook te verergeren. Met het over boord zetten van Gods wet verdwijnen ook de waarden en normen en komt er onzekerheid en leegte voor in de plaats. Dat doet een aanslag op onze psychische gezondheid.

Het is een groot voorrecht dat de Heere Zijn wet aan ons gegeven heeft. Tegelijkertijd weten we dat de geboden van de Heere overtreden worden. Dagelijks. Ook door jou en mij. We zijn zondaren. Dat is een kort zinnetje, maar het betekent dat we tot alles in staat zijn. Het is belangrijk om je dit allereerst eerlijk te realiseren. Te gemakkelijk wordt er gezegd dat het onvoorstelbaar is dat iemand iets gedaan heeft. Vooral daders van seksueel geweld worden geminacht. Ik zeg niet dat we onze afschuw over mishandeling, verwaarlozing en misbruik niet mogen uitspreken. Maar doe dat niet vanuit een houding alsof wij dat nooit zouden kunnen doen. Want dan sta je boven iemand en dat is zeer riskant. Hoogmoed komt voor de val. En wees eerlijk: we zouden ons toch weg schamen als al onze gedachten, fantasieën en dromen door anderen te lezen zouden zijn. Intussen blijft overeind staan dat de Heere er recht op heeft dat Hij gediend wordt en dat het heilzaam is Zijn geboden te onderhouden. Als Zijn geboden geschonden worden, ontstaat er groot onheil. Vooral in de gezinssituatie kan dat erg schrijnend zijn.

 

Ouders bij de gratie Gods

In een preek over het vijfde gebod merkt ds. A. Vergunst op: 'Want u bent vader bij de gratie Gods en u bent moeder bij de gratie Gods, dus uw macht hebt ge van de Heere ontvangen. Die macht oefent ge, moet ge oefenen in Zijn naam en naar Zijn bepaling en daarvoor bent ge de Heere ook verantwoording schuldig' (De Heidelbergse Catechismus, pagina 556).

Ouders bij de gratie Gods! Als dat steeds beseft zou worden in de opvoeding, dan zou er geen geweld in gezinnen meer voorkomen. Machtsmisbruik is dan immers niet mogelijk. 'Die macht mag niet op een heerszuchtige, liefdeloze wijze uitgeoefend worden, want een dergelijke machtsuitoefening verbiedt de Heere' (pagina 558). Machtsmisbruik mag niet.

Vader en moeder bij de gratie Gods. Het is dus geen recht maar genade om ouder te mogen zijn. Het is een gunst kinderen te mogen opvoeden en daarbij geldt een plicht tot verantwoording. Ouder zijn bij de gratie Gods ontneemt alle gelegenheid om vanuit een machtspositie op te voeden. Dreigementen passen daar helemaal niet bij; ook geen dreigementen met het Woord van God.

 

Chantage met het vijfde gebod

Het uitoefenen van gezag is iets totaal anders dan het misbruiken van macht en positie. Toch wordt helaas juist in misbruik- en geweldsituaties het vijfde gebod benut om ermee te chanteren. Een meisje krijgt dan bijvoorbeeld toegevoegd: "Denk erom dat je hierover je mond houdt, want ik ben je vader". Een jongen die mishandeld wordt, wordt het zwijgen opgelegd door de mededeling dat hij moet denken aan het eren van zijn ouders: "Als je gaat praten dan zal God je straffen".

Ook omstanders proberen soms een zaak die openbaar is gekomen in de doofpot te stoppen met een beroep op het vijfde gebod: "Het is heel erg wat er gebeurd is, maar je moet je ouders blijven eren. Maak hen niet te schande." Dit plaatst slachtoffers voor een extra probleem. Zij worstelen sowieso zelf al vaak met het gebod om ouders te eren en deze benadering door de omgeving maakt de druk groter.

 

Een gebod voor de kinderen

In de normale opvoedingssituatie mogen ouders je als kind eraan herinneren dat je aan hen gehoorzaamheid verschuldigd bent. Als jongere stel je je best wel eens op een verkeerde manier tegenover hen op. Dan is het goed daarop gewezen te worden. Want ook al heb je soms gelijk, toch kan de manier waarop je naar een opvoeder reageert niet in orde zijn. Correctie op grond van Gods Woord is altijd heilzaam. Aan het gehoorzamen van Gods gebod is een groot loon verbonden. Toch is het belangrijk om in het kader van dit artikel erop te wijzen dat het vijfde gebod een gebod is dat niet zozeer aan de ouders, als wel aan de kinderen gericht is. Het is de plicht van opvoeders om dit gebod aan de kinderen te leren. Maar het is de taak van de kinderen om het vervolgens in de praktijk te brengen. Het is geen best teken als in een gezin dit gebod regelmatig als 'opvoedingsinstrument' gebruikt wordt. Als ouders te pas en te onpas Gods Woord gebruiken om hun gezag in stand te houden, zijn zij onmachtig in hun opvoeding. Als zij op deze manier een kind kleineren, intimideren en het zwijgen opleggen, wordt Gods Woord misvormd tot knoet. Intussen gaat mishandeling soms ongewijzigd voort.

 

Klem zitten

Jongeren die mishandeld of misbruikt zijn (worden), worstelen met het vijfde gebod. Hoe is het mogelijk om hun vader of moeder te eren? Soms zouden ze het wel willen, maar het gaat gewoon niet meer. Soms ervaren ze haat (gezien de omstandigheden is dat goed te begrijpen) met daarbij schuldgevoel omdat je je ouders toch niet mag haten? Je moet respect voor hen opbrengen! Sommige teksten zijn daarover toch zo duidelijk. Ik zal er enkele noemen: 'Vervloekt zij, die zijn vader of zijn moeder veracht. En al het volk zal zeggen: Amen' (Deuteronomium 27: 16) 'Wie zijn vader of zijn moeder vloekt, diens lamp zal uitgeblust worden in zwarte duisternis' (Spreuken 20: 20). En als dan elke zondag de Wet voorgelezen wordt, dan klemt het: je moet je vader en je moeder eren en dat doe je niet. De Heere zal je daarvoor vast straffen.

Ik denk niet lichtvaardig over deze klem. We kunnen met de woorden van de Heere geen loopje nemen, ook niet als we in moeilijke omstandigheden verkeren. Het is dus goed om je in alle ernst af te vragen of je als jongere voldoende doet of gedaan hebt om een normale ouder-kind verhouding te krijgen. Dat weegt meer dan de vraag of het ook gelukt is. Voor het laatste heb je twee partijen nodig en moeten beide willen praten. Dat is helaas niet altijd het geval.

 

Grenzen rondom het gebod

Maar er is nog iets. Het is belangrijk om altijd de Bijbel in zijn geheel te lezen. Aan de ene kant zegt de Heere duidelijk dat het de plicht van kinderen is hun ouders te gehoorzamen. En dat gaat ver. Aan de andere kant eist de Heere dat ouders hun kinderen goed opvoeden. Ik noem enkele voorbeelden: 'Gij kinderen, zijt uw ouderen gehoorzaam in den Heere; want dat is recht. Eer uw vader en moeder (hetwelk het eerste gebod is met een belofte), opdat het u welga en dat gij lang leeft op de aarde. En gij vaders, verwekt uw kinderen niet tot toorn, maar voedt hen op in de lering en vermaning des Heeren' (Efeze 6: 1-4). De schuingedrukte gedeelten geven aan dat er zowel aan het gehoorzamen als aan het opvoeden bepaalde eisen gesteld worden door de Heere. Kinderen zijn verplicht hun ouders te gehoorzamen, maar mogen dit niet doen als iets strijdt tegen Gods geopenbaarde wil. Jonathan weigerde zijn vader Saul te gehoorzamen toen die hem beval David in de val te lokken (1 Samuël 19: 1, 2). Daarmee achtte Hij God hoger dan zijn vader. (Lees ook Mattheüs 10: 37).

Ouders dienen hun kinderen op te voeden overeenkomstig Gods Woord. Daarbij is er beslist geen plaats voor mishandeling of misbruik. Het kan niet zo zijn dat een ouder de hoofdsom van de wet (God liefhebben boven alles en de naaste als jezelf) ernstig schendt en vervolgens met het vijfde gebod gehoorzaamheid en stilzwijgen afdwingt.

Ouders hebben van de Heere gezag gekregen over hun kinderen. Dat mogen en dat moeten zij gebruiken om je op te voeden overeenkomstig Zijn Woord. Dat zal dan met liefde gebeuren. Daar komt het bij de gehele Wet op aan. Door de gebrokenheid in deze wereld verwordt gezag nog al eens tot misbruik van macht. Kinderen worden dan niet meer gezien als panden die de Heere aan de zorgen van ouders heeft toevertrouwd, maar als objecten waarover je beschikt. Dan is de gedachte aan de Heere en Zijn wet ver naar de achtergrond verdwenen. Het vijfde gebod heeft niets te maken met 'onder de duim houden', 'klein maken' en 'beschikken over'.

 

Altijd eren?

Moet je je ouders altijd eren? Ook als je veel schade is berokkend? Ook als je moeder je als meisje zo vaak vernederd heeft? Ook als je vader weigert te erkennen dat hij je misbruikt heeft?

De geboden van de Heere zijn niet bedoeld om die blind te gehoorzamen. Als Jonathan zijn vader Saul gehoorzaamd had, zou David gedood zijn. En zo kunnen er ook omstandigheden zijn die het gehoorzamen aan het vijfde gebod in de weg staan. Een ouder kan het respect voor hem (haar) verspeeld hebben. Dan zal zo'n vader of moeder moeten proberen de gemaakte ernstige fouten te erkennen tegenover de kinderen. Dat is een moeilijke weg die veel tijd kost. In ieder geval kan een ouder niet zondermeer eer en respect van een kind verlangen.

Iets anders is het of je er als kind niet naar moet streven om toch zover te komen een ouder weer als ouder te zien en te behandelen. Dit is een tere kwestie. Er is soms lichamelijk en/of geestelijk geweld tegen je gebruikt.

Het kost tijd voordat je erover kunt gaan denken of er misschien toch een weg is waarlangs je iets van een relatie kunt herstellen. Het is niet nodig om dat zo snel mogelijk te proberen. Gun jezelf eerst een poos rust om op orde te komen. Maar houd als het kan toch in gedachten dat het altijd goed is om te proberen te vergeven en om herstel na te streven. Dat gaat niet buiten het benoemen van wat er gebeurd is om.

 

Altijd erkenning krijgen?

Moet iemand die zijn ouderlijke macht misbruikt heeft altijd erkennen dat hij fout geweest is voordat er weer contact opgebouwd kan worden? Moet iemand altijd vergeving vragen? Het is wel erg gewenst, want anders blijven de gebeurtenissen uit het verleden boven je leven hangen en blijf je als slachtoffer terughoudend in het contact. Toch zou je je opstelling niet helemaal afhankelijk moeten maken van de stappen die de dader zet. Veel plegers van geweld, mishandeling en vernedering weigeren vergeving te vragen of het komt gewoonweg niet bij hen op. Er zijn zo heel wat slachtoffers van geweld die als het ware gevangen blijven zitten in hun slachtofferschap. Erkenning door de dader blijft uit, terwijl zij erop blijven hopen. In zo'n situatie kun je als mishandelde partij in ieder geval wel duidelijk maken aan de schuldige(n) wat er aangericht is.

Het valt niet mee om, als slachtoffer van mishandeling door ouders, het vijfde gebod in praktijk te brengen. Zeker niet als ontkenning en onbegrip je deel zijn. Maar blijf niet steken in de zonde van wrevel en haat. Hoe moeilijk dat ook mag zijn: gebed voor degenen die mishandelden is nodig. In Gods Woord geeft Stefanus daarvan een duidelijk voorbeeld. Stervende vergat hij zijn moordenaars niet: "Heere, reken hun deze zonde niet toe." (Handelingen 7: 60). Hij drukte daarmee de voetstappen van Zijn Borg en Koning (Lukas 23: 34).

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 april 2000

Daniel | 32 Pagina's

Het vijfde gebod en mishandeling

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 april 2000

Daniel | 32 Pagina's