ZIEKENZALVING IN DE PRAKTIJK

WEL OF NIET

Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw was het verschijnsel van de ziekenzalving onbekend in de breedte van de gereformeerde kerken. In mijn jeugd hoorde je er nooit over. Je wist dat de Rooms Katholieke Kerk het sacrament voor de stervenden kende. lets met olie. Het werd toegediend, naar men zei, door een priester aan zieke mensen vlak voor hun sterven om het effect ervan - de afwassing van zonden - zo groot mogelijk te laten zijn. Maar wij Protestanten hadden van dit sacrament al afstand genomen in de tijd van de reformatie.

Eind vorige eeuw verschenen er in de protestantse tijdschriften artikelen waarin het pleit werd gevoerd om ernst te maken met de woorden over de ziekenzalving uit Jakobus 5. Het kon toch niet zo zijn dat het in protestantse ogen verkeerde gebruik in de Rooms Katholieke Kerk het goede gebruik zou opheffen. De discussie die ontstond, is ook aan de Christelijke Gereformeerde Kerken niet voorbij gegaan. Wie de kerkelijke bladen in ons kerkverband leest, merkt dat de discussie nog steeds gaande is. We zijn er in gezamenlijkheid nog niet uit of de ziekenzalving wel of niet gewenst dan wel geboden is. Wel is vast te stellen dat in de publicaties meer wordt ingegaan op de vraag naar de noodzaak van de ziekenzalving dan op de vraag of het geoorloofd is.

In verschillende gemeenten van ons kerkverband wordt aan zieken de mogelijkheid gegeven ziekenzalving aan te vragen. Dat is ook in de gemeente van Arnhem het geval. In het midden van de jaren negentig is er gemeentebreed over dit onderwerp gesproken. De bezinning heeft erin geresulteerd dat de kerkenraad de mogelijkheid tot ziekenzalving heeft open gesteld. In dit artikel wil ik ingaan op de praktijk. Hoe functioneert het in onze gemeente?

BEKENDHEID

Nadat de knoop was doorgehakt en de kerkenraad groen licht gaf voor de ziekenzalving zijn er twee besluiten genomen. Eén: ieder gemeentelid moet kunnen weten dat het mogelijk is ziekenzalving aan te vragen. Om dit te bereiken werd (en wordt) gebruik gemaakt van de publicatiekanalen die we in de gemeente kennen (gemeentegids, website e.d.). Twee: er is een ‘orde voor de ziekenzalving’ gemaakt, die op te vragen is door gemeenteleden. Ieder kan zich op deze wijze een beeld vormen waar het in de zalving om gaat en hoe zij plaatsvindt.

Het blijkt in de praktijk dat de gemeenteleden op de hoogte zijn van de mogelijkheid tot ziekenzalving. Voordat iemand tot aanvragen overgaat, heeft de aanvrager er dikwijls al iets over gelezen. Ook is er in veel gevallen al over gepraat met anderen die een ziekenzalving hebben meegemaakt in de gemeente. Dat kunnen zowel zieken zijn bij wie een degelijke zalving is verricht als ook gemeenteleden die bij een zalving in de gemeente aanwezig zijn geweest.

AANVRAAG EN GESPREK

Om ziekenzalving te ontvangen, moet deze worden aangevraagd. In de praktijk komt het een paar keer per jaar voor. In de regel is er al meerdere keren contact geweest tussen de zieke die de aanvraag doet en de predikant. Wanneer het onderwerp ziekenzalving door de zieke ter sprake wordt gebracht, vindt er een apart gesprek plaats waarin verschallende zaken aan de orde komen.

Allereerst het waarom. Wat is de reden dat de zieke bij het al bestaande pastoraat ook nog de zalving wenst? Welke verwachtingen leven er? Vaak blijkt dat de zieke zich door middel van het gesprek nader wil oriënteren. Er is een zekere terughoudendheid om van de zalving gebruik te maken. Wanneer er dan toch om gevraagd wordt, is het een stap in een proces. Daarbij komt uitdrukkelijk aan de orde de relatie gebed - zalving. Omdat in het reguliere pastoraat ook gebeden wordt met en voor de zieke, is dit een aangelegen punt. Er mag immers geen sprake zijn van enige vorm van magie, alsof de handeling van het zalven een eigenmachtige uitwerking heeft in het leven van de zieke. Tot nu toe ben ik de gedachte aan magie ook nog nooit tegengekomen. Wei is er bij de zieke het verlangen om in een speciale setting, waarbij niet alleen woorden klinken maar ook een handeling wordt verricht, het zieke leven (of beter: het leven als zieke) in de handen van God te leggen in de verwachting van heelheid van leven. Het is een gebed met daaraan verbonden een handeling gericht op het ontvangen van de kracht van Gods Geest in het proces van ziek zijn. De gesprekken over het waarom van de zalving zijn vaak heel diepgaand.

Ook komt het element van de belijdenis van zonden aan de orde. In Jakobus 5 wordt dit punt uitdrukkelijk genoemd. In het gesprek vooraf mag het niet ontbreken, omdat het ook bij de zalving zelf ter sprake komt. Als er in het lever. van de zieke zonden zijn die beleden moeten worden, is de intimiteit van het voorgesprek het moment om het te bespreken. Het gebed en de zalving zullen krachteloos zijn, als er zonden zijn die in de weg staan tussen de zieke en God. Is er inderdaad sprake van zonden die beleden worden, dan zal dit element bij het uitvoeren van de ziekenzalving in meer algemene zin benoemd worden.

Een derde punt in het voorgesprek is het doornemen van de ‘orde van de zalving’. Het is goed dat de zieke nauwkeurig weet hoe één en ander in z’n werk zal gaan. Bij de zalving wordt de zieke ook aangeraakt; dit moet niet iets zijn dat de zieke niet had bedacht. Ook hoe het zalven plaatsvindt (eventueel met knielen) is van belang om door te spreken. Verder geeft de orde de elementen van de viering aan: hoe er wordt begonnen, op welk moment er uit de Bijbel wordt gelezen, wanneer de korte overdenking wordt gehouden, welke gebeden op welk moment worden gezegd, wanneer de zalving zelf plaatsvindt, en hoe het geheel wordt afgerond.

Nog een ander punt is de aanwezigheid van derden. Omdat de ziekenzalving gezien wordt als een gebeuren vanuit de gemeente, spreken we af wie er bij zullen zijn. Naast de predikant die de zalving leidt, is er in ieder geval een ouderling aanwezig en een pastoraal medewerker uit de wijk waarin de zieke woont. Vaak nodigt de zieke ook enkele gemeenteleden uit, familieleden en ook vrienden.

Ten slotte wordt nog gesproken over de bekendmaking in de gemeente. Dit gebeurt indien mogelijk op de zondag voorafgaande aan de bijeenkomst. Ook door dit element drukken we uit dat het in de ziekenzalving gaat om een gemeentelijke activiteit. De zieke kan dan wel niet in de samenkomsten van de gemeente komen, maar hij hoort er wel bij. Het gaat in de zalving niet om een privégebeuren. Het roepen van de oudsten, zoals Jakobus het aangeeft, duidt op een gebeuren dat de gemeente raakt.

DE UITVOERING

In het bovenstaande is al veel duidelijk geworden over het hoe en wat van de zalving zelf. Tijdens de bijeenkomst wordt de ‘orde van de ziekenzalving’ gevolgd. Er wordt ook gezongen - soms liederen die zijn opgegeven door de zieke. Er wordt uit de Bijbel gelezen, waarbij aanwezigen worden ingeschakeld.

Wanneer de zalving zelf plaatsvindt, wordt uit een kleine karaf olijfolie genomen. De predikant neemt de olie op zijn duim en brengt deze (meestal) op het voorhoofd van de zieke aan in de vorm van een kruisteken. Hij doet dit drie keer en spreekt de woorden:

‘NN.…, ik zalf u met olie

als een beeld van de genezing,

die we verwachten van onze God en Vader,

die gezegd heeft: Ik ben uw geneesheer;

ik zalf u met olie in de naam van Jezus Christus,

in wiens kruis en opstanding ons heil ligt,

die alle macht heeft in hemel en op aarde;

ik zalf u met olie in de naam van de Heilige Geest,

die ons herschept tot een nieuw leven;

moge de drie-enige God

u heel maken naar lichaam, ziel en geest,

u licht en vrede geven,

en u bewaren bij het eeuwig leven. Amen’

ERVARINGEN

De ziekenzalving wordt 1 à 2 keer per jaar aangevraagd. In de gesprekken na afloop blijkt grote dankbaarheid. Van de intieme setting van een ‘huisgemeente’, waarin heel geconcentreerd voor de zieke wordt gebeden met daarbij de specifieke handeling van de zalving gaat een sterke bemoediging uit. Zij die de zalving hebben ontvangen, spreken van een versterking van hun geloof.

Bij een echtpaar op zeer hoge leeftijd had de zuster om de ziekenzalving gevraagd. Alles was voorbereid zoals hierboven aangegeven.Toen we allemaal samen waren en de viering zou beginnen vroeg de oude broeder het woord en gaf aan dat ook hij ziekenzalving wilde ontvangen. Omdat alles met zijn vrouw was doorgepraat, kende hij de elementen van de viering. Ook die van het belijden van zonden. In die bijeenkomst beleed hij zijn zonden en gaf hij zich opnieuw over aan de Here. Het was een gelovige broeder. Maar een broeder met veel lichamelijke Machten en ook een levenslange strijd op psychisch gebied. De zalving heeft heel veel voor hem en zijn vrouw betekend in de korte tijd die zij nog hebben geleefd. En ook voor hun aanwezige kinderen ging er door Gods genade een heilzame werking van uit.

Ds. M.W. Vrijhof (1950) is predikant van de CG-NG samenwerkingsgemeente te Arnhem.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen