DE CHARME VAN LUIKEN EN BLINDEN

Steeds vaker grijpt men terug naar vroeger. Niet alleen vanwege een hang naar het 'knusse ouderwetse', maar vooral om het praktisch nut dat in de loop der jaren bewezen is. In oude steden, op kastelen en landhuizen onderstrepen fraaie luiken de waarde van een rijke historische architectuur. Een aantal instanties, waaronder Monumentenzorg, die ons cultureel erfgoed in stand houdt, ziet erop toe dat luiken op historische panden in de originele kleuren geverfd worden. Kleur draagt in hoge mate bij tot de herkenbaarheid van een gebouw, landgoed of kasteel.

Sticker
Het Geldersch Landschap combineert traditie en techniek op een heel originele manier. De luiken van boerderijen en woningen die op zijn terreinen staan, zijn uitgedost met de Gelderse roos. De uitgesneden Gelderse roos is gewoon een plastic sticker die men op het gele wybertje geplakt heeft. Ook hier draait het om herkenbaarheid. Makkelijk om in een oogopslag te zien met welke instantie je te doen hebt.
Herkenbaarheid. Ook in Staphorst en omgeving. Veel luiken zijn er beschilderd in het zogenaamde Staphorster groen. In Langbroek zijn nogal wat luiken op boerderijen en woningen herkenbaar aan de rood/gele kleuren die landgoed Sandenburg voert. Oorspronkelijk zijn kleuren en motieven op luiken afgeleid van de familiewapens van de adellijke bewoners. Zij hadden er alle belang bij om te etaleren aan wie een bepaald landgoed of kasteel behoorde. Ook de luiken op boerderijen en arbeidershuisjes die de adel in pacht uitgaf, droegen dezelfde kleuren. Uit de motieven op luiken kon vriend en vijand opmaken welke boerderijen en woninkjes bij jonkheer of baron die en die hoorde. Meestal waren de kleurige luiken van verre al zichtbaar en gaven een goed beeld hoe uitgestrekt de landerijen van de kasteelheer wel waren. En dat vergrootte het aanzien aanzienlijk...

Zandlopermotief
„Op het platteland en in de buurt van landhuizen en kastelen zijn veel luiken nog met de mooie motieven van weleer te vinden", zegt Arie Tuinman, de luikenspecialist uit Zwolle. „Maar er is ook veel moois verdwenen. In het kader van de modernisering hebben veel luikenbezitters naar de kwast gegrepen of-erger nog- de verf ingeruild voor beits. Verandering van wat gangbaar was en ook het demonstreren van een zekere onafhankelijkheid tegenover de rijke grootgrondbezitters spelen natuurlijk een rol. Afhankelijk van regionale verschillen duiken bepaalde motieven steeds weer op. Het meest zien we het klassieke zandlopermotief Al dan niet met een rondje op het kruispunt. Op sommige luiken is dit motief verkleind uitgevoerd en wordt het twee of drie keer herhaald. Maar er zijn ook heel simpele recht-toe-recht-aan uitvoeringen in een of meer kleuren. Ook zijn er luiken waarvan de kleuren en patronen aan de fantasie van de bewoners ontsproten zijn. Soms met een hartje erin of een half maantje. Vroeger spraken luiken hun eigen taal.
Er bestonden een aantal gebruiken rond luiken. Als er iemand overleden was, werd er een luik afgenomen. Iedereen wist zodoende wat er aan de hand was. Als jochie woonde ik in Kampen en ik herinner me nog heel goed dat het daar de gewoonte was een wit laken voor de ramen te spannen als er iemand overleden was. Uit Kampen komt ook het gezegde 'Beter een loek veur de boek dan een bret veur de kop...' Dat slaat op het luik", weet Tuinman.
„Voór vensterglas gebruiksgoed was, werden lichtopeningen en luchtspleten afgesloten met een simpel houten luik. Niet alleen ter bescherming tegen het weer, maar ook tegen roversbenden die soms het platteland onveilig maakten. Overdag konden licht en lucht binnenkomen, maar 's avonds sloot men de luiken. Dan zat er niks anders op dan met de kippen op stok te gaan. Of een kaars aan te steken."

Mosterdgeel
„De ouderwetse luiken worden van buitenaf vergrendeld. Op het platteland zie je nog wel eens een bewoner die daar juist mee bezig is. Een lang stuk bladijzer met aan de uiteinden een gat gaat diagonaal over de luiken. In de gaten passen ijzeren pennen die aan de binnenkant geborgd worden. Een simpel systeem, maar bijzonder bestendig tegen vandalisme. Daar kom je zonder grof geweld niet meer binnen. Helaas nog steeds actueel.

Omdat in ons land de luiken vaker dicht dan open waren -vanwege het klimaat- werd de buitenkant van de luiken in de traditionele patronen geverfd. De binnenkant had meestal een effen kleur als mosterdgeel, ossebloedrood of vliegenblauw. Later, toen de meeste huizen vensterglas hadden, beschilderde men de luiken met de mooie motieven aan de binnenkant. Dat is de kant die je ziet als de luiken open zijn", legt de luikenspecialist uit. „Om meer van het daglicht te kunnen profiteren kwam een combinatie van luik en lamel in de mode. Er zijn ook luiken die helemaal uit lamellen bestaan: de blinden. Die blinderen het zonlicht. Dan zijn er nog luiken die alleen het onderste gedeelte van een raam afdekken. Door het bovenste venster kan er licht in huis komen. Daar komt de uitdrukking 'het bovenlicht' vandaan. Waren de luiken gesloten, dan kon het raam gewoon open geschoven worden om te luchten, zonder dat men last van inkijk had. Eigenlijk hebben luiken in honderden jaren nog niets aan functionaliteit verloren. Als het gaat om veiligheid en privacy in combinatie met decoratieve charme grijpt men tegenwoordig weer naar de ouderwetse luiken. Soms gaan mensen enthousiast op zoek naar hun familiewapen om de luiken -net als vroeger- in hun 'eigen' kleuren te schilderen. Op die manier kan men z'n stulp van een persoonlijk tintje voorzien." Informatie over luiken en blinden: Arie Tuinman 038 - 4537949.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen