Kun je leren omgaan met rouw en verlies?

Zou je kunnen zeggen dat verliezen bij het leven hoort? Ik denk dat we er allemaal mee in aanraking komen. Verlies van geliefde mensen door de dood. Maar ook verlies van een baan of functie waaraan we gehecht waren. Verlies van een verkering. Verlies van een vertrouwde omgeving, van gezondheid. Een eenmalig verlies door bijvoorbeeld een overlijden, een gebeuren dat een onherroepelijke breuk geeft. Of een voortdurend moeten leven met een ernstig tekort, leven tussen hoop en vrees, met een zeurend, chronisch, problematisch gebeuren.

Een serieus verlies doet een even serieuze aanslag op onze krachten. Het schokt ons, we zijn aangeslagen, uit het lood geslagen. Alles is anders geworden. We voelen verdriet, we lijden er onder. Dit hadden we niet gewild, niet gedacht, nooit gehoopt. We hebben heel onze psychische draagkracht nodig om op de been te blijven.

Een ernstig verlies raakt ook het geloof. De wereld is eindig, de dingen zijn eindig, de mensen zijn eindig. Hier beneden is het niet. Een ernstig verlies brengt als vanzelf de vraag mee wat dit leven waard is, wie we zijn, waar we naar toe gaan. Wat is de zin van dit alles?

Leveashouding

Een van onze grootste behoeften is houvast, grond onder de voeten. Moet je dan maar niet meer denken aan trouwen als je elkaar toch weer eens moet verliezen? Niet meer van mensen en dingen gaan houden, zodat het verlies je niet zo kan ontredderen? Het zijn wezenlijke vragen. Wat we nodig hebben is een levenshouding waarin we niet onverschillig worden, maar wel rekening houden met de mogelijkheid van het verlies. We mogen blij zijn met de mensen van wie we houden, met ontvangen zegeningen. Laten we leven met de betrokkenheid van een eigenaar, een herder en geen huurling; maar toch in een afhankelijkheid als van een rentmeester. Dan ben je kwetsbaar.

Als je liefhebt kun je daarin getroffen worden. We mogen en moeten elkaar naar het gebod liefhebben als onszelf. Met de erkenning dat dit leven van God is, dat Hij aanspraak op ons maakt. Juist het nadenken over verlies en rouw wijst naar iets anders: de Heere heeft er ons iets mee te zeggen: we blijven hier niet, ons leven heeft een andere bestemming. Als we die vinden, zijn we rijk, ook in het verlies. En: Hij wil de wonden helen, Hij heelt de gebrokenen van hart, en Hij verbindt hen in hun smarten (Psalml47),

Verlies geeft onvermijdelijk verdriet en pijn. Ook als we onze zorgen in het gebed aan de Heere kwijt kunnen. Het maakt daarbij wel uit hoe onze

levensinstelling daaronder is. De pijn van het verlies kan er aan meewerken dat we er dichter door bij de Heere komen. Maar het kan ook zo gaan dat we er verbitterd door worden en er verder door van God af gaan.

Een vrouw, moeder van vier kinderen, belt op met de directe vraag: kun je me helpen bij de verwerking van het verdriet over de dood van ons zoontje. Hij is twee jaar geleden overleden en behalve met mijn man kan ik er met niemand over praten en ik heb het gevoel dat het er uit moet!

Verwerking

Met de term verwerking, rouwverwerking, wordt vaak bedoeld dat er in een bepaalde periode na het verlies een proces plaatsheeft waardoor je langzamerhand leert er zo mee om te gaan datje er mee kunt leven. Het verlies heeft een zekere plaats gekregen en er is een zekere aanvaarding. Bij de omstanders is er soms de verwachting datje het verdriet min of meer vergeet. Meestal is dat onterecht, want een echt verdriet, ook een doorleefd en verwerkt verdriet, kan wel minder worden maar houdt meestal niet meer helemaal op.

Op grond van ervaring en onderzoek is er een aantal elementen gevonden

Susan is een jonge vrouw van 27 jaar. Drie jaar geleden zijn haar ouders verongelukt. Na de eerste moeilijke weken is Susan min of meer weer overgegaan tot de orde van de dag. Ze heeft zich op haar drukke baan en haar relatie gestort. Sinds enkele weken voelt ze echter een diepe, knagende pijn van binnen. Ze is nu een aantal maanden zwanger. Naarmate de band met haar ongeboren kindje sterker wordt, is het gemis van haar ouders intenser. Het duurt dan ook niet lang of de diep weggestopte gevoelens van pijn, verdriet, boosheid en een grote leegte lijken haar te die samen iets weergeven van het verloop van het verwerkingsproces. Zo bestaan er theorieën over verschillende fasen in het rouwproces, zoals ontkennen, bewust worden, opstandigheid, acceptatie en integratie. Daarbij moet deze fasering niet al te strikt in een bepaalde volgorde worden gezien. Soms duurt een bepaalde fase bij iemand maar tien minuten, bij een ander een heel aantal jaren. Er zijn er geen twee hetzelfde. Dat geldt van mensen en dus ook van verwerkingsprocessen.

Overleven "

Onze geest is vindingrijk in het vinden van manieren om te overleven. Dat begint vaak al meteen na het verlies als zodanig. We sluiten ons vaak heel snel innerlijk af voor het erge wat gebeurt, filteren de bewuste waarneming door een roes. De werkelijkheid dringt nog niet goed door. Soms is er een sterke, flinke houding. Er wordt verstandig gehandeld. We stoppen het leed tijdelijk weg. Het is in deze periode vaak niet verkeerd om enigszins geleefd te worden. Het voortdurend scherp ons bewust zijn van het verse verlies kan teveel zijn.

P i j n

In normale omstandigheden dringt na kortere of langere tijd de werkelijkheid zich weer openlijker aan ons op. Je wordt geconfronteerd met de werkelijkheid van het verlies. Allerlei dingen zijn anders geworden. De pijn wordt voelbaarder. Pijn, verdriet, depressieve gevoelens en herbelevingen zijn eigen aan het verlies. Die pijn wil beleefd worden. Voor een "goed" verwerkingsproces is het nodig dat de pijn niet wordt ontkend. Vaak is het de angst voor de pijn die ons te lang doet verdringen en een goede verwerking in de weg staat. Een moeder die haar dodelijk zieke zoon maandenlang verzorgde schoof de bewustwording van de onvermijdelijke ajloop steeds van zich af. Uiteindelijk overviel het overlijden haar als iets onverwachts. Voor een goede verwerking is moed nodig. Als die er niet is of niet terugkomt kan het verdriet bevriezen. Een jongen van 19 jaar vertelde dat hij en zijn broertjes en zusjes, na de dood van hun vader acht jaar geleden, allemaal hun mond hadden gehouden. De een na de ander kreeg klachten, waarvoor hulp ingeroepen moest worden. Dan stagneert het rouwproces. Verliezen doet pijn, en het is belangrijk dat we dit eerlijk onder ogen zien. Dit kan iemand niet voor je overnemen, daar moetje zelf doorheen.

Boosheid.

Min of meer hetzelfde geldt voor het gevoel van boosheid. Het eerste verdriet gaat heel vaak gepaard met gevoelens van boosheid, protest, opstand. We willen niet verliezen, we willen behouden, vasthouden. Het mag niet misgaan. Boosheid die ongericht is. Soms op de overledene gericht, de omstanders, de dader, op

Een echtpaar komt in moeilijkheden doordat de man te horen heeft gekregen aan een ongeneeslijke spierziekte te lijden.

jezelf, maar ook op God, denk maar eens aan Asaf. Deze boosheid kan veel schuldgevoel oproepen en wordt vaak onderdrukt of verzwegen. Een jonge man kon lange tijd niet aanvaarden dat hij zijn vrouw had moeten verliezen. Hij vocht tegen zijn gevoel van opstand en probeerde zichzelf krampachtig voor te houden dat onderwerping rust geeft. Minstens zo belangrijk als bij verdriet is het dat bestaande boosheid wordt erkend en soms geuit. Alleen dan kan de boosheid oplossen. Bevroren boosheid leidt tot verbittering. Het kan iemand tot een hard en onbenaderbaar mens maken.

Ondersteuning

Als we ons verlies en onze pijn en het onherroepelijke daarvan onder ogen zien, en stil kunnen staan bij de pijn en mogelijk de boosheid die dat geeft, kan er hopelijk ruimte ontstaan voor een zekere acceptatie van de nieuwe

situatie die door het verlies ontstaan is. In dit alles is een betrokken houding van onze omgeving erg belangrijk. Je zult een verlies weliswaar zelf moeten doormaken, maar kunt daar meestal wel steun bij gebruiken. Aanwezigheid van betrokken anderen, meeleven op gepaste wijze en in gepaste mate, de mogelijkheid om jezelf te zijn, je te kunnen uiten, of juist stil te kunnen zijn, kan een hele steun betekenen. Vergeet ook niet de materiële kanten van het verlies, financiële voorwaarden om verder te kunnen leven, allerlei dingen die geregeld moeten worden. Belangrijk is in dit verband gevoelig te zijn voor de behoeften van degene die verliest. Daar kunnen we vaak maar het beste gewoon naar vragen: hoe is het nu met je? Kan ik iets voor je doen? We moeten ons realiseren dat verdriet lange tijd dicht onder de oppervlakte kan blijven liggen en dat eromheen draaien vaak pijnlijker en meer isolerend voor iemand is dan openlijk getoonde betrokkenheid.

Tot slot

De meeste mensen komen op een normale, natuurlijke manier verder met hun situatie na een verlies. Of dat lukt hangt af van de ernst van het verlies en de sterkte van de persoon, samen met de mogelijkheden om door anderen te worden gesteund. De ernst van het verdriet wordt mede bepaald door de betekenis die het onderwerp van het verlies voor ons heeft, de erkenning van het verlies dat is geleden en de mogelijkheid om gevoelens te uiten. In de eerste jaren na de oorlog kregen mensen met oorlogstrauma's bijvoorbeeld vaak weinig begrip voor hun problemen, hetgeen hun lijden verzwaard heeft. Denk ook aan het tot nog maar zo'n vijftien jaar geleden bestaande maatschappelijk stilzwijgen over seksueel misbruik van kinderen binnen gezinnen.

Leren omgaan met een geleden verlies is geen eenvoudige opgave. Op het gebied van verwerkingsproblemen liggen geestelijke en psychosociale vragen veelal verweven. Vragen over de eeuwige bestemming van een overledene, naar het waarom van Gods weg, schuldgevoelens over opstandigheid die naar boven komt, al dit soort thema's komen ook in de hulpverlening aan de orde. In de titel is de vraag gesteld of we kunnen leren omgaan met verlies en rouw. Daar is geen mooi en afgepast antwoord op. Verlies en rouw horen bij de gebrokenheid van het leven. Ook al kunnen we mogelijk na een verlies weer komen tot een zekere verwerking dan nog blijven de littekens en lege plaatsen doorgaans zichtbaar en voelbaar.

Een boer vroeg hulp. Hij had gedwongen zijn land moeten afstaan voor stadsuitbreiding en kon zich hier niet bij neerleggen. De gemeente had hem een aanbod gedaan elders verder te boeren maar dat had hij geweigerd. Jarenlang vocht hij tegen deze situatie, zich ondertussen steeds meer het slachtoffer voelend van duistere complotten.

Frits, 22 jaar. Hij zit overspannen thuis. Vol enthousiasme was hij twee maanden gleden aan zijn nieuwe baan begonnen. Maar o, wat viel dat tegen. Het lukte hem niet, alles was anders dan hij had gedacht. De collega's het werk... Steeds vaker ging hij met lood in zijn schoenen naar zijn werk. Op een dag brak het in hem. Hij begon te huilen en het leek of het niet op zou houden. En nu zat hij thuis..., Geen werk meer.... Kon zijn vriendin dit aan? Zou hij dan straks alles verliezen? Boosheid, verdriet, schuldgevoel, faalangst, al deze gevoelens streden om de voorrang in hem.

M. Adams, maatschappelijk werker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen