Voorzorg en Voorzienigheid (3)

De berichtgeving over polio heeft nog altijd de bijzondere belangstelling van ds. L.H. Oosten, hervormd predikant te St. Anthoniepolder. Het was de bejegening van niet-gevaccineerden door de pers, die in de jaren zestig leidde tot samensprekingen over de oprichting van een krant voor het bevindelijke volksdeel. Samensprekingen waarin Oosten een belangrijke rol vervulde. Als hij de berichtgeving rond de laatste polio-epidemie vergelijkt met de persuitlatingen van destijds, heeft de mede-oprichter van het RD niet de indruk dat de intolerantie van de media ten aanzien van niet-gevaccineerden is toegenomen. „Het was toen ook niet mals. In Elspeet werden borden geplaatst met het opschrift: "Hier woont Herodes". Dat kon allemaal. Je ziet wel een verscherping in het geheel van de samenleving. Onbegrip en intolerantie. Denk aan het feit dat nietgevaccineerde predikanten de toegang tot ziekenhuizen is ontzegd en niet-gevaccineerde verpleegkundigen op non-actief zijn gesteld. De beschuldiging die geneeskundig hoofdinspecteur drs. Van Wijngaarden in het RD uitte, dat de niet-gevaccineerden verantwoordelijk zijn voor de instandhouding van polio, is bepaald kwetsend. Alsof het hier gaat om een stel roekeloze, liefdeloze, onverantwoordelijke lieden, die niet om een ander denken. Terwijl hij zelfde triomfalistische opvatting huldigt dat men polio wereldwijd wel even uit zal roeien. Alsof hier Gods hand niet in het geding is. En dan zegt hij nog: men voelt zich aangevallen. Inderdaad, aangevallen in het diepst van ons geloof in God en Zijn voorzienig bestel."

Schotland
Hoe verklaart u dat de afwijzing van vaccinatie wel onder reformatorische christenen in Nederland wordt gevonden, maar niet onder geestverwanten in het buitenland zoals de leden van de Free Presbyterian Church in Schotland? „Dat is niet zo verwonderlijk, gezien het feit dat de hele godsdienstige situatie in Nederland uniek in de wereld is. Waar vind je nog zo'n brede gereformeerde gezindte? Dat verklaart waarom het calvinistische voorzienigheidsgeloof hier nog het sterkst gevonden wordt. Vroeger werd de afwijzing van vaccinatie ook in het buitenland wel gevonden. Ik denk aan een brief uit 1777 van de Engelse calvinistische theoloog John Newton, waarin hij zijn bezwaren uitspreekt tegen vaccinatie. Het anti-standpunt is in het buitenland geleidelijk verdwenen, maar heeft in Nederland een nieuwe impuls gekregen door het Reveil. Daar komt bij dat in de door u genoemde Free Presbyterian Church grote aandacht bestaat voor het leerstellige en het bevindelijke, maar weinig oog is voor de ethiek. Dat is een factor waardoor de secularisatie daar veel sterker doordringt dan hier in de reformatorische gezindte. Geestelijk voel ik me er erg thuis, maar in het ontbreken van de ethiek ligt een zwak punt. De situatie van de Schotse kerk wordt wel eens wat geïdealiseerd."

Stempel
Toch valt op dat in Engeland en Schotland ook in bloeitijden van het gereformeerde protestantisme de afwijzing van vaccinatie nauwelijks is gehoord.
„Ik denk dat het standpunt van vooraanstaande mannen op het kerkelijk erf daarin een belangrijke rol speelde. In Nederland verkeren we in de historische omstandigheid dat een aantal zeer invloedrijke geestelijke leiders tegen vaccinatie was. Bilderdijk, Capadose en aanvankelijk ook Da Costa hebben een zwaar stempel gedrukt op de beoordeling van vaccinatie." Is hun standpunt wat klakkeloos overgenomen?
„Ik weet niet of klakkeloos het juiste woord is. Wel vrees ik dat momenteel de afwijzing van vaccinatie bij een groot deel van de tegenstanders weinig doordacht en gemotiveerd is."
U hebt de indruk dat dat vroeger anders lag?
„Ik dacht van wel. In het algemeen was de betrokkenheid bij dergelijke zaken groter. Er werd meer gelezen, onderzocht, gesproken. Dat neemt sterk af Je ziet dat ook bij een onderwerp als de vrouw in het ambt. We hebben in onze kringen nog wel het gevoel dat dat niet kan, maar de mensen die dit standpunt vanuit de Schrift kunnen onderbouwen moet je met een lamp zoeken."

Medische bezwaren
Wat is voor u persoonlijk het bezwaar tegen vaccinatie?
„Ik geloof dat vaccinatie strijdig is met de leer van Gods voorzienigheid. Het is vooruitlopen op Gods handelen. Daar komt bij dat er nog altijd medische bezwaren zijn. Ik vind dat Douma en Velema zich daar in hun boekje over polio te makkelijk vanaf maken. De huisarts van Opheusden heeft terecht in Terdege gesteld dat vaccinatie medisch gezien niet onomstreden is. Bij een vorige epidemie heeft het ministerie van volksgezondheid toegegeven dat aan vaccinatie allerlei risico's kleven. Zo werd gesteld dat sommige bestanddelen van de vaccine op langere termijn kankerverwekkend zijn en werd gewezen op neveneffecten van neurologische aard. Ook werd toegegeven dat het Sabin-klontje meerdere gevallen van polio heeft veroorzaakt. De polio-explosie in Staphorst deed zich voor na massale vaccinatie met klontjes. Genoeg aanwijzingen om niet al te klakkeloos aan de medische bezwaren van de poliovaccinatie voorbij te gaan. Daar komt bij dat door massale vaccinatie de natuurlijke immuniteit wordt afgebroken. Dat wreekt zich nu in het Oostblok, waar door de terugval in vaccinatie allerlei infectieziekten de kop op steken."
Hoe zwaar wegen voor u de medische bezwaren?
„Het medische bezwaar heeft een duidelijk principiële kant. Mag je welbewust deze risico's nemen? Maar het theologische bezwaar is voor mij primair. Ook als vaccinatie gegarandeerd veilig was, zou ik er moeite mee hebben."

Ongelooflijke gerustheid
Welke betekenis heeft Zondag 10 van de Heidelberger Catechismus voor u? „Zondag 10 is geen pleidooi voor absolute lijdelijkheid. De catechismus is voluit calvinistisch. Juist Calvijn spreekt meer dan eens over het gebruik van de middelen. Ook Ursinus spreekt over de middelen. waarbij hij een onderscheid maakt tussen geoorloofde en ongeoorloofde middelen. In ieder geval sluit de catechismus de menselijke verantwoordelijkheid niet uit, als het gaat om de zorg voor ons leven en onze gezondheid. Waar het de toekomst betreft, leert Calvijn dat men zich door het geloof in Gods voorzienigheid gerust aan God durft overgeven. Hij verwoordt dat in zijn Institutie bijzonder mooi. 'Het geloof in Gods voorzienigheid brengt dankbaarheid in voorspoed, geduld in tegenspoed en een ongelooflijke gerustheid voor het toekomende.' Dat is een uitdrukking die me altijd bijzonder getroffen heeft."

Parallellen
Hoe beoordeelt u in dat licht de moderne natuurwetenschap, die inzicht heeft gegeven in bepaalde processen die ook van betekenis zijn voor de toekomst?
Denk aan de klimatologie, de meteorologie en de milieuwetenschap. „Als die duidelijk maken dat in de toekomst een bepaald gevaar reëel zal zijn, dan mag je gebruik maken van die wetenschap om maatregelen te treffen. Maar bij vaccinatie praat je over bescherming tegen iets waarvan je niet weet of het komen zal."
De moderne epidemiologie kan toch vrij concreet aangeven hoe een infectieziekte zich zal verspreiden?
„Dan zou ik het meer zoeken in de zorg voor een goede hygiëne dan in een preventieve ingreep. Voor mijn gevoel gaat het laatste een stap te ver. Erkenning van het nut van de op preventie gerichte wetenschap neemt mijn bezwaren tegen voorbehoedmiddelen in de uitgesproken betekenis van het woord niet weg. Ik zie wat dat betreft een verschil tussen de preventieve verhoging van dijken, in verband met een toekomstige stijging van de zeespiegel, en het actief vooruitgrijpen zoals dat bij vaccinatie gebeurt. Al erken ik dat dat wat gevoelsmatig ligt. Er zijn parallellen met het gebruik van de verschillende takken van wetenschap die u noemde. Dat geeft op z'n minst aan dat je ontzettend moet oppassen voor een wettisch standpunt, door bij voorbaat te stellen dat vaccinatie te allen tijde verboden is en blijft."

Anti-tetanusprik
Hoe verklaart u dat in onze gezindte de moderne, preventief gerichte gezondheidszorg wel is geaccepteerd, maar de vaccinatie als onderdeel ervan niet?
„Dat heeft zeker te maken met het feit dat geestelijke leiders in het verleden vaccinatie hebben afgewezen, terwijl modernere ontwikkelingen wat buiten de beoordeling zijn gebleven. Men heeft veel ontwikkelingen gewoon niet doordacht. Voor zover ze wel zijn doordacht, zag men ze soms op een ander vlak liggen. Bij periodieke doorlichting bij voorbeeld pleegt men alleen maar onderzoek en niet, zoals bij vaccinatie, een preventieve ingreep. Daar ligt voor mij wel een verschil. Al kan ook bevolkingsonderzoek door de frequentie ervan het gevoel opleveren dat je bezig bent je toekomst in eigen hand te nemen. Omgekeerd zal ik de toediening van een anti-tetanusprik na een ongeluk op straat niet zonder meer afwijzen. We zijn er niet als we als een farizeeër allerlei regeltjes opstellen, om aan te geven wat precies wel en wat precies niet kan. Het gaat om een levenshoudmg."
Geeft dit niet het wat subjectieve van uw standpunt weer?
„Beslist. Daarom kunnen we deze dingen een ander ook niet opleggen. Destijds moest ik voor verschillende doeleinden een keer of vijf achter elkaar doorgelicht worden. Toen kreeg ik een onprettig gevoel en heb ik geweigerd. Terwijl een ander zei: ik ga nog maar een keer."

Meningsvorming
Hoe moet de meningsvorming rond vaccinatie naar uw mening gestalte krijgen?.
„Door zowel voorstanders als tegenstanders hun argumenten naar voren te laten brengen. Dat moet op een waardige wijze gebeuren. Het mag geen hetze worden. Met gebekvecht is niemand gebaat. Maar aan een eerlijke doordenking en meningsvorming heeft onze gezindte grote behoefte. Velen verkeren in grote onzekerheid. Ik zie zeker een taak voor de media in de gereformeerde gezindte. Die moeten zich niet beperken tot het publiceren van feiten, maar ook leiding geven. Je hoeft geen standpunt voor te schrijven, maar je moet wel zo veel aandragen dat men tot een verantwoorde meningsvorming kan komen. Een moeilijkheid daarbij is wel dat de voorstanders in het algemeen veel gefundeerder naar voren komen dan de tegenstanders. In het verleden hebben mensen als ds. G. Boer en ds. Van Sliedregt op overtuigende wijze hun prostandpunt vertolkt, terwijl een heldere uiteenzetting van het anti-standpunt vrij zeldzaam is. De onderbouwing is vaak zwak."

Institutie
Een probleem blijft dat tegenstanders zich kunnen beroepen op godzalige mensen die vaccinatie hebben afgewezen en voorstanders op niet minder godzalige mensen die geen bezwaar hadden tegen vaccinatie.
„Het verraadt al een zwakte als je je op godzalige mensen moet gaan beroepen. Het maakt op mij weinig indruk als iemand tegen vaccinatie is omdat Capadose ook tegen was. Iets anders is dat je van hun argumentatie kunt leren."
Net viel de naam van ds. G. Boer. U komt ten aanzien van vaccinatie tot een andere conclusie dan hij. Waar kunt u niet meer mee in zijn argumentatie?
„Daar waar hij stelt dat ook met het oog op toekomstige gevaren de middelen ons gegeven zijn. Terwijl ik met Calvijn zeg: we worden door duizend doden omringd. Waar is het eind als we ons daartegen willen afschermen? Moet je dan zo bang en zo angstvallig leven? Dan wil ik op de toekomst niet vooruitlopen. Waarbij ik aanteken dat je Calvijn wel kunt laten spreken op het punt van het geloofsvertrouwen, maar geen uitspraak kunt laten doen over vaccinatie. Ik heb het altijd erg zwak gevonden als mensen op grond van de Institutie meenden vast te kunnen stellen hoe Calvijn dacht over de vaccinatie, die lange tijd na hem pas uitgevonden zou worden."

Ontwikkelingslanden
Hoe beoordeelt u vaccinatie in epidemische situaties? Ook alle door ons gesteude zendingsorganisaties zijn actief betrokken bij de uitvoering van inentingsprogramma's.
„Ik vind het moeilijk om hiervandaan een oordeel te vellen. De gezondheidszorg in ontwikkelingslanden staat zo ver af van de onze. Ik kanme voorstellen dat een inentingsprogramma, gezien de wantoestanden op het terrein van de gezondheidszorg in dergelijke landen, veel minder een preventief karakter heeft dan in onze gebieden met hun perfecte medische zorg."
De preventie is dacht ik gelijk, alleen de kans om door de ziekte getroffen te worden is menselijk gesproken veel groter.
„Inderdaad, dat maakte me voorzichtig in mijn formulering. Dezelfde vraag speelt in ons land overigens ook. Er.zijn mensen die vaccinatie alleen geoorloofd vinden als een infectieziekte is uitgebroken. Sommige met mij bevriende collega's huldigen die mening. Ik kan er wel begrip voor hebben, maar het is een moeilijk te onderbouwen standpunt. Hoe nabij moet het gevaar zijn eer vaccinatie geoorloofd is? Iemand als ds. De Cock van Ulrum had vanuit zijn krachtig geloofsvertrouwen ook toen de pokziekte in huis kwam, niet de vrijmoedigheid om zichzelf en de overige gezinsleden te laten inenten. Voor deze collega's geldt bovendien het medische bezwaar niet, omdat zij uitgaan van de absolute veiligheid van de poliovaccinatie. Daarin volgen zij naar mijn mening te kritiekloos het boekje van Douma en Velema."

Zwakte
Verschillende predikanten hebben een gemeenteavond gehouden over vaccinatie. Ligt daar inderdaad een taak voor een predikant?
„Ik vind het juist dat een predikant probeert in zulke zaken leiding te geven. Dat wordt ook van je verwacht. Als mensen in principiële nood verkeren, kun je ze niet in de kou laten staan. Maar je kunt je opvatting nooit geven in de vorm van een wettisch voorschrift. Het gaat om een geloofsstandpunt. Onlangs was Zondag 10 van de Heidelberger Catechismus hier aan de orde. Toen heb ik verwezen naar die prachtige uitspraak van Calvijn over de ongelooflijke gerustheid voor het toekomende, te midden van de duizend doden die ons omringen. Want we praten nu over polio, maar er zijn nog 999 ziekten meer. Ik heb gewezen op de allerbeste waarborg voor lichaam en ziel, voor tijd en eeuwigheid. Als we door het geloof bij God geborgen zijn. Dan wordt ook verstaan dat men met een wettisch afwijzen van vaccinatie onmogelijk Gode kan behagen. Kohlbrugge, zelf een overtuigd tegenstander van vaccinatie, zegt daarvan: "Zonder geloof is het volbrengen van de wet even gruwelijk als het nalaten ervan". De zwakte van onze gereformeerde gezindte is dat afwijzing van vaccinatie vaak een wettisch voorgeschreven standpunt is. Waar blijft de boete en de bekering, de persoonlijke schuldbelijdenis voor God, waar onze vaderen in tijden van pestilentie zo schriftuurlijk op gewezen hebben? Je vreest wel eens dat onze hele gereformeerde gezindte een vermolmd gebouw is, omdat het wezen van de zaak ontbreekt. Dan stort het bouwsel vroeg of laat in elkaar. En wat houd je dan over?''

Afscheidingsgeest
Hoe beoordeelt u het feit dat staatssecretaris Simons in de gereformeerde gezindte een gesprek over vaccinatie opgang wil brengen?
„Ik waardeer zijn inzet. Ik heb ook de indruk dat deze man het goed bedoelt en de aanwezige bezwaren heel serieus neemt. Maar ik verwacht er eerlijk gezegd niet veel van. Ik vrees dat het niet verder zal komen dan een heilloze discussie. Daar staat de twistzieke geest in de gereformeerde gezindte garant voor. Je kunt in onze gezindte geen gezonde discussie meer voeren. Dat vind ik heel erg, maar het is een feit."
Prof. Van Lieburg constateerde in een interview voor dit blad dat in de vorige eeuw nog werd geargumenteerd, maar dat de discussie vandaag is onthoofd.
„Daar kan ik me wel in vinden."
Hoe verklaart u dat?
„Zou het niet te maken hebben met de hele afscheidingsgeest? Die is van die kleur en die is van die man. Daarmee ben je bij voorbaat gevierd of veroordeeld. Dat maakt een discussie bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Hete hoofden, koude harten."

Persoonlijk
Welke betekenis moet aan het standpunt over vaccinatie worden toegekend? Is het voor u een middelmatige zaak of niet?
„Het hangt er maar van af wat je met middelmatig bedoelt. We kunnen het standpunt over vaccinatie niet scharen onder de dingen die voor de zaligheid van belang zijn. Anderzijds is het voor mij geen middelmatige kwestie in die zin dat het me betrekkelijk onverschillig laat. De afwijzing van vaccinatie heb ik met veel strijd doorworsteld. Wij hebben zelf kinderen en wonen in wat genoemd wordt een risicogebied. Dan komt het sterk op je af als zo'n epidemie uitbreekt. Maar wij hebben niet de vrijmoedigheid gehad om onze kinderen in te laten enten. Op een zondagmorgen zat ik achter dat orgeltje nog even wat te spelen. Psalm 92. Daarbij viel mijn oog op de 91e psalm. Toen heb ik iets ervaren van die ongelooflijke gerustheid, waarover Calvijn spreekt. Maar daarmee kun je een ander je standpunt toch niet opleggen. Iemands standpunt over vaccinatie mag zeker geen criterium zijn voor de beoordeling van zijn geesteiijke staat. Er zijn mensen die geen bezwaar hebben tegen inenten, maar wier godsvrucht ik niet in twijfel zou willen trekken."

Vreze des Heeren
Heeft het u nooit verward als u mensen ontmoette met wie u zich geestelijk verbonden voelt, maar die geen bezwaar hebben tegen verzekering en vaccinatie?
„Nee. Op dat punt ben ik het dan niet met hen eens, maar dat is voor mij geen reden om vraagtekens te plaatsen bij hun genadestaat en godsvrucht. Ik voel me verwant met mensen als Newton en Kohlbrugge. Beiden wezen vaccinatie persoonlijk af. Maar als iemand dat middel in geloof en afhankelijkheid van de zegen des Heeren kon gebruiken, dan wilden ze daar niets van zeggen, al konden ze er zelf niet in mee. Ik noemde net het voorbeeld van ds. De Cock, die ook bij ernstige dreiging vaccinatie bleef afwijzen. Maar daar staat tegenover dat ds. G. Kuypers van de bekende opwekking in Nijkerk, een man die onder ons een grote naam heeft, een voorstander van vaccinatie was. Het feit dat je over zo'n zaak verschillend denkt, hoeft geen verwijdering te geven. Het gaat om één aspect van het leven der heiligmaking. Daar kan in alle opzichten veel aan mankeren in het leven van Gods kinderen. Nodig is dat we, hoe we ook over vaccinatie denken, leven in de vreze des Heeren en gedrenkt zijn in de geest van liefde en verdraagzaamheid."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen