BOEKBESPREKING

De uitgever Ton Bolland in Amsterdam beijvert zich belangrijke kerkhistorische werken, die reeds geruime tijd niet meer verkrijgbaar zijn, opnieuw uit te geven. Zo verscheen in 1972 de heruitgave van het werk van A. F. Krull over Jacobus Koelman. Eind 1973 zag het proefschrift van Dr. W. J. M. Engelberts over Willem Teellinck het licht. Dit werk verscheen in 1898. Het is het enige, tot dusver, dat zo uitvoerig over Willem Teellinck heeft geschreven. Daarom voorziet deze vernieuwde uitgave in een bijzondere behoefte. Willem Teellinck is één van de mannen geweest, die in de tijd van de Nadere Reformatie zich zeer krachtig voor persoonlijke godsvrucht heeft ingezet en daartoe vele geschriften het licht heeft doen zien; maar niet slechts tot een godsvrucht in het persoonlijke en huiselijke leven wilde Teellinck het christelijk leven beperkt zien, maar ook op het brede terrein van de staat en de maatschappij. Het program van de Nadere Reformatie, de heiliging van het leven, was Teellinck uit het hart gegrepen. Hij heeft reeds in zijn leven grote invloed uitgeoefend.

Engelberts verschaft ons een duidelijk overzicht over het leven van Teellinck. Ook esn lijst van de door Teellinck geschreven werken. Niet minder dan 127 werken en werkjes van zijn hand zijn bekend; al zijn'deze niet alle in druk verschenen.

De Teellinck-familie behoorde tot de aanzienlijke Zeeuwse families. In het staatkundige leven van Zeeland speelde het een voorname rol. Ook Willem scheen voor een plaats daarin voorbestemd. Zijn opleiding (een studie in de rechten) was althans daarop gericht. Gods weg met hem was een andere. Een verblijf in Engeland in de kringen van de praktische, Engelse Puriteinen werd beslissend voor de verdere loop van zijn leven. Daar werd ook het besluit genomen zich aan de predikdienst te wijden, waarop hij zich in Leiden voorbereidde. Zijn eerste gemeente werd Burgh en Haamstede (toen één kerkelijke gemeente), waar hij de opvolger werd van Godefridus Cornelisz. Udemans. Na een verblijf van zeven jaar in deze gemeente werd hij naar de Zeeuwse hoofdstad Middelburg beroepen, waar hij werkzaam bleef tot aan zijn dood op nog maar 50-jarige leeftijd in 1629, welk sterven een grote rouw in Middelburg teweegbracht.

In de dissertatie van Engelberts komt zijn leven en werken duidelijk aan de orde. Diepe indruk moet wel op ons maken de heilige ernst, waarvan dit leven en werken blijk gegeven heeft. Zo heeft hij geijverd voor een christelijke orde in het huiselijk leven, die de praktijk der godzaligheid zou moeten dienen; hij streefde krachtig naar de afschaffing van allerlei misbruiken, die op de rust- en heiliging van de Dag des Heeren inbreuk maken; juist over het laatste is hij nogal scherp veroordeeld; hij zou de herinvoering van de Joodse sabbat hebben nagejaagd. Teellinck zelf was over deze veroordeling van zijn streven diep geschokt en verdedigde zich in een later geschrift tegen de beschuldigingen, die zijns inziens voor een deel uit wanbegrip voortkwamen. Hij gaf enige voorbeelden over hoe z.i: op de dag des Heeren moest en mocht worden geleefd; dan blijkt, dat zelfs deze krachtige voorstander van de heiliging van Gods dag en deze onvervaarde prediker van de „praecisitas" (de nauwgezetheid) beslist niet Joods-farizeïstisch over de betekenis van het vierde gebod voor de christelijke gemeente dacht.

Opmerkelijk is dat Teellinck gelijksoortige moeilijkheden heeft gekend als Van Lodensteyn. Ook Teellinck werd verdacht niet zuiver te zijn ten aanzien van de verdorvenheid van de menselijke wil. Juist in zijn nadruk op de heiliging komt dan ook een bijzonder accent op de wil te liggen. Ook is omniskenbaar de invloed van Amesius, die in zijn theologie, welke voor de mannen van de Nadere Reformatie van zo grote betekenis was, aan de wil de voorrang gaf. Toch behoeven we in dit opzicht Teellinck niet te verdenken. Niemand minder dan Voetius verdedigt met kracht de voor hem onverdachte rechtzinnigheid van de zeer godvrezende Willem Teellinck.

Het boek van Dr. Engelberts is uitermate goed leesbaar, ook voor een breder publiek. Het woord proefschrift of dissertatie kan ons doen afschrikken. We denken dan soms aan een boek, dat slechts voor een wat meer op zulke specialistische studies ingesteld lezerspubliek bestemd is. Nu dit is ook dikwijls het geval; niet echter dit boek over Teellinck. Het is zelfs wat populair geschreven. Dat is een verdienste van het boek als we aan de breedte van de lezerskring denken; het kan ook eenvoudigen ter lezing van harte worden aanbevolen.

Toch stuiten we hier ook op een manco. Had Teellinck niet een wat dieper gaande bestudering verdiend? Het blijft in dit werk zo bij een opsomming van levensbijzonderheden en citaten uit zijn boeken. Waar ligt de bron van de ongetwijfeld opmerkelijke vroomheid van Teellinck? Welke relaties onderhield hij? Had niet een wat bredere evaluatie van geheel de beweging, die de Nadere Reformatie genoemd wordt, zij het dan summier hier ook op zijn plaats geweest en zou de eigen plaats van Teellinck in dat geheel niet wat diepgaander moeten zijn nagegaan? Dat zijn vragen, die na de lezing van dit boek overblijven. Vragen, die nog op een antwoord wachten van iemand, die dit werk van Engelberts zal willen voortzetten. Want hoe waardevol dit boek, toch verdient Teellinck een dieper-borende behandeling dan in dit werk geboden wordt. Hier ligt nog een taak, die moet worden afgemaakt. 

Ondanks deze laatste wat kritische opmerking zou ik toch dit werk van Engelberts als een waardevolle bijdrage voor onze kermis van de Nadere Reformatie en Teellinck in het bijzonder willen beschouwen. Als zodanig beveel ik het gaarne bij onze lezers aan. Zoals we van Ton Bolland gewoon zijn is ook dit boek op uitnemende wijze uitgegeven. We zien de volgende uitgaven in deze reeks tegemoet. De prijs is ƒ 24, 50. Verkrijgbaar bij de uitgever: Ton Bolland, Prinsengracht 493, Amsterdam, Telefoon 020 - 221921, en bij de boekhandel.

Veen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen