LANGS OUDE KERKEN

De oude kerken beheersen reeds eeuwen het beeld van het landschap in ons vaderland. In de meeste provincies is dian ook bijna geen dorp te vinden zonder kerk.

De oude kerken zijn er 1 de sprekende: bewijzen van, dat wij eens een christelijk volk waren. Ze "zijn eeuwen geleden gebouwd door onze vrome voorouders en vormen tot op de dag van heden een levende band met het verleden. Vooral in Friesland is het aantal oude kerken bijzonder groot.

Betekenis van de kerk

Elk gebouw verrijst omdat er een bepaalde behoefte aan is. Zo zijn kerken verrezen omdat er behoefte was aan een plaats voor de eredienst. Onze' tot het christendom bekeerde voorouders zochten een plaats waar zij samen konden komen om God te dienen in gebed, in woord en in sa kram enten. Zo zijn in de loop van enkele eeuwen vele kerken, „monumenten van vroomheid in hout en steen", verrezen. Helaas moeten we opmerken, dat er een groot verschil is tussen de tijd waarin zij werden gebouwd en onze tijd. De mens van tegenwoordig heeft geen behoefte meer aan een plaats om de eredienst, te onderhouden. De diensten in veel van deze oude kerken worden nauwelijks meer bezocht, als er tenminste nog kerkdiensten gehouden worden. Ons volk zinkt weer terug in het heidendom.

Bouwstijl

Tot de oude kerken zou ik willen rekenen de kerken die voor 1800 zijn gebouwd. De oudste dateren uit de 11e en 12e eeuw, zoals de kerkjes in Lemiers (Limburg) en Anloo (Drente). Al gauw ontwikkelde zich een bepaalde bouwstijl, die men de romaanse is gaan noemen. Kenmerken van de romaanse bouwstijl zijn onder meer de zware muren met kleine rondbogige vensters.

Kerken volgens deze stijl gebouwd zijn tamelijk donker. Een duidelijk voorbeeld van een romaanse kerk is de St. Pieterskerk in Utrecht.

In de 13e eeuw werden in ons land de eerste gotische kerken gebouwd. Deze bouwstijl was afkomstig uit Frankrijk. De gotische kerken worden gekenmerkt door enorm hoge ruimten, waarin de grote vensters veel licht doorlaten. Een voorbeeld hiervan is de Domkerk in Utrecht.

Hoe rijker een stad of dorp was, hoe groter en mooier kerk er werd gebouwd. Met de bouw waren soms tientallen jaren gemoeid. We moeten respekt hebben voor hetgeen door onze voorouders op dit gebied is verricht. Aan de grootte van oude kerken is nog te merken welke plaatsen vroeger heel welvarend waren. Soms kon een kerk of toren niet helemaal worden afgebouwd omdat het geld opraakte. Een voorbeeld daarvan is de St. Lievens Monstertoren in Zierikzee.

Kerkbouw na de Reformatie

Oorspronkelijk waren alle romaanse en gothische kerken in gebruik voor de roomskatholieke eredienst. Vandaar diat we in de meeste oude kerken een „koor" vinden. Het koor is het verhoogde gedeelte in de kerk waar d; e sekramentsbediening plaats had.

Na de Reformatie, toen veel kerken overgingen in protestantse handen,

werd: het koor afgesloten en niet meer gebruikt.

In de I7e eeuw werden de belangrijkste protestantse kerken gebouwd. In deze kerken staat de verkondiging van het Woord centraal, wat tot uitdrukking komt in de inrichting van het kerkgebouw. Er is geen koor en het aanzien is over het algemeen sober. Het interieur wordt beheerst door afbeeldingen van bijbelteksten. Grote, soms prachtig versierde tekstborden vullen samen met rouwborden de verder meestal witgepleisterde kerk. De zitplaatsen zijn zo gegroepeerd, dat ieder het gezicht op d: e preekstoel heeft, die omgeven is door de „döoptuin". Voorbeelden van de eerste protestantse kerken zijn de Noorderkerk in Amsterdam, en de Oostkerk in Middelburg.

In de 18e eeuw werden vrijwel geen kerken gebouwd; protestantse waren er genoeg en aan rooms-katholieken was het niet toegestaan kerken te bouwen. Na de franse revolutie was de bevoorrechte positie van de Hervormde Kerk voorbij en zo werden er in de 19e eeuw veel roomskatholieke kerken gebouwd in neo-klassieke en neo-gotische stijl.

Een Hervormde kerk uit deze tijd is het in neo-gotische stijl opgetrokken kerkje van Neerijnen in de Betuwe.

Bezienswaardigheden

Wat maakt onze oude kerken zo bezienswaardig? Wel, dat kan het orgel zijn, dat zich de laatste tijd in een steeds grotere belangstelling mag verheugen. Er zijn beroemde orgels in grote kerken, maar ook in kleinere vinden we instrumenten van bekende orgelbouwers als Schnitger, Hinsch en Van Dam.

Dat kan een prachtig gesneden preekstoel zijn met symbolische en figuratieve voorstellingen. Deze vinden we vooral in Friesland, o.a. in Kimswerd. Verder kunnen we in veel middeleeuwse kerken nog muurschilderingen en beeldhouwwerken tegenkomen. Daartoe behoren ook d: e grafmonumenten. Een voorbeeld daarvan vinden we in het prachtig gerestaureerde dorpskerkje van Ileumen, dat ten zuiden van Nijmegen aan de Maas ligt. In 1891 werd in dit kerkje het monument voor de graven Lodewijk en Hendrik van Nassau geplaatst, die in 1574 sneuvelden in de slag op de Mookerheide.

Aanvankelijk was het de bedoeling, om een gedenkteken op te richten in de openlucht op de plaats waar de slag geleverd werd. Maar omdat de kosten van onderhoud in verband met de inwerking van weer en wind te hoog zouden worden en men ook bang was voor baldadigheid van de jeugd, werd besloten het in een kerk te plaatsen. Daarvoor zocht men de oude kerk van Heumen uit als „de meest naburige trouw bezochte protestantse kerk". Koningin Wilhelmina heeft tijdens haar regeringsperiode twee maal een bezoek aan deze kerk gebracht. Ook ons bezoek zal zeker op prijs worden gesteld!

In Midwolde staat in de kerk een prachtige marmeren door Rombout Verhulst vervaardigde graftombe voor Carel Hieronymus van In-en Kniphuizen, heer van Nienoord. Midwolde ligt dicht bij Roden en Leek.

In de kerk van Workun zijn de negen gildelijkbaren uniek; de meeste zijn beschilderd met voorstellingen die betrekking hebben op de werkzaamheden van de gilden, bijvoorbeeld van de chirurgijns, landbouwers en schippers. Er staan ook passende bijbelteksten op.

In de oorspronkelijk protestantse kerken kunnen we soms heel mooie herebanken vinden met fraai geschilderde familiewapens. Ook zijn er in enkele kerken zg. rouwborden van adellijke families te bezichtigen, zoals in het. op een terp gelegen kerkje van Hoogebein-

tum in het noorden van Friesland,

In veel kerken zijn er nog de vaak grijszwarte grafstenen met min of meer leesbare namen en data van geboorten en sterven. Ook hebben veel kerken borden met naamlijsten van predikanten die de kerk sinds de Reformatie hebben gediend. Hierop komen we soms de namen tegen van onder ons bekende oude schrijvers.

Wat de exterieuren van de kerken betreft, deze trekken in de allereerste plaats de aandacht door de vorm van de torens. In Friesland en ook in Groningen zijn dat de typische zadeldaktorens.

Restauratie van oude kerken

Veel oude kerken hebben gelukkig hun bestemming als bedehuis nog behouden, maar voor talrijke kerkelijke gemeenten is het een te zware taak om deze monumenten te restaureren en in stand te houden. Ze zien geen kans meer om de oude en vaak bouwvallige kerkgebouwen op peil te houden. Moeten ze dan maar voor het nageslacht verloren gaan? Of kunnen we er wat aan doen? Ja, dat kan! Er bestaan in ons land al vijf stiehtingen tot behoud van onze oude kerken. De oudste is de Stichting Oude Groninger Kerken, die zojuist haar tweede lustrum heeft gevierd. Zij heeft in haar tienjarig bestaan al meer dan dertig oude kerken overgenomen. Twaalf ervan werden geheel gerestaureerd.

Deze kerken konden alleen behouden worden dankzij de hulp van velen die de Stichting als donateur steunen. Dat kan al met een bijdrage van. twintig gulden per jaar. Daarvoor ontvang je een prachtige ringband met twee maal per jaar interessante publikaties over de oude kerken en hun geschiedenis en tevens een uitnodiging voor een kerkentocht onder deskundige leiding.

Graag geef ik de adressen van bovengenoemde stichtingen: Stichting Oude Groninger Kerken, Praediniussingel 47, Groningen; Stichting Alde Fryske Tsjerken, Schoenmakersperk 2, Leeuwarden; Stichting Oude Gelderse Kerken, Postbus 19, Dieren; Stichting Oude Hollandse Kerken, Postbus 165, Leiden; Stichting Oude Zeeuwse Kerken, Singelstraat 17, Middelburg.

Maak eens een kerkentoclit!

Wie op eigen gelegenheid — hartelijk aanbevolen! — een tocht gaat maken langs oude kerken kan daarbij gebruik maken van een prachtige serie gidsen onder de titel: „Langs oiu.de... kerken" (Groninger, Overijselse, Zeeuwse, enz. kerken). Ze kosten ƒ 12, 90 per stuk en zijn uitgegeven bij Bosch en Keuning. Er worden routes in aangegeven en er staan ook veel foto's in. Heel bruikbaar zijn ook de toeristische routekaarten van de ANWB.

Bij de koster van d: e kerk is meestal wel een sleutel te krijgen, zodat het interieur bezichtigd kan worden. Een mooie hobby is het verzamelen van kaarten van kerken en orgels!

Uiteraard laat de omvang van dit artikel niet toe om alles van oude kerken te bespreken. Het wil alleen vast een voorproefje geven van wat je allemaal op een kerkentocht zult kunnen ontmoeten.

Onderga de sfeer in onze oude vaderlandse kerken: je zult er de rust vinden die buiten niet meer gevonden wordt. Laat de kerk ook in je persoonlijk leven van grote betekenis mogen zijn. Kom daartoe in de vakantie ook op zondag naar een oude of nieuwe kerk om. het oude en altijd nieuwe Woord van God te horen. Gezegend kerkbezoek toegewenst!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen