Slangeninstituut in Brazilië

De Butanta beschikt niet alleen over een indrukwekkende verzameling slangen op sterk water (53.000), het instituut heeft in zijn negentigjarig bestaan een behoorlijke reputatie opgebouwd over de kennis van slangen. Het heeft naast een museum en een slangekuil ook een laboratorium, waar elke dag tientallen slangen worden afgeleverd voor herkenning en eventueel het aftappen van gif voor serum. Hier ontmoet ik Maria da Gracia, herpetologe (deskundige op het gebied van reptielen en amfibieën) en wetenschappelijk onderzoekster van het Instituut. Enthousiast toont ze het laboratorium waar de dode, opgerolde slangen in glazen potten zitten en de levende in kisten en manden. Ons gesprek wordt geregeld onderbroken door bezoekers die een kistje afgeven. Dat kistje wordt door een man in een witte jas voorzichtig geopend, waarna hij met een stok en een daaraan bevestigde kromme haak een slang eruit vist. Hij werpt er een blik op, mompelt wat en gooit de slang dan in een van de manden. Uit heel Brazilië komen hier de slangen aan. De man kent ze allemaal en weet dus precies welke giftig zijn. Soms schiet er eentje van de haak, kronkelt vervaarlijk in mijn richting (vermoedt daar waarschijnlijk een angstige, zwakke plek tussen de rustige laboranten), waarna de slang door de man in de witte jas verveeld (soms gewoon met de hand) weer in een van de manden geworpen wordt.

Respecteren...
Mevrouw Da Gracia, hoeveel mensen worden er in Brazilië door slangen gebeten?
„Dat weten we natuurlijk nooit precies. Uit de geïsoleerde gebieden krijgen we daarover geen gegevens. Maar de schatting is dat er elk jaar zo'n 70.000 ongelukken met slangen plaatsvinden, waarbij 35.000 mensen door giftige slangen worden gebeten."
Negentig procent van alle beten is afkomstig van de jararaca, een agressieve en giftige slang. Zitten die slangen niet voornamelijk in het regenwoud als de Amazone?
"Jararaca's komen overal voor. Een slang past zich gemakkelijk aan. Ze zitten dus niet alleen in het tropische bos, maar ook in weidegebieden en zelfs hier in Sao Paulo op verlaten plaatsen als rangeerterreinen. Ook in de tuinen van de Butanta zitten ze, in bomen, verscholen in het gras. Eergisteren belde de directrice van het instituut dat er een slang door haar kamer kroop."
Wie zijn het meest kwetsbaar voor slangenbeten?
„Mensen die op het land werken. Boeren die met een schoffel het land bewerken en rubbertappers die soms vanuit de bomen aangevallen worden. Normaal gesproken doet een slang niets, vermijdt hij liever mensen, maar als je hem plotseling betrapt of provoceert, slaat hij zeer snel terug. En dan helpt geen broek of schoen. De tanden dringen door de stof als naalden. Als je goed kijkt en de slang respecteert, gebeurt er niks. Je moet ze leren kennen en leren onderscheiden. Welke is giftig en welke niet; je moet ook weten hoe nuttig ze zijn. Een slang die je bijt kan je je leven kosten, maar hij is tegelijkertijd een belangrijk onderdeel van de natuur. Als slangen verdwijnen, komen er weer meer ratten en muizen, die de groenten opvreten."

Tegengif
Een man betreedt het laboratorium. Hij trekt een witte jas aan, opent een mand en vist er een slang uit. Hij pakt het reptiel bij de kop, spert de bek open en drukt het met de gifklieren tegen een plat glas. Hier wordt het gif van een jararaca verzamelt, om tegengif van te maken. Dit serum wordt dan over geheel Brazilië verspreid, zodat een ieder die gebeten is en niet te ver van een eerste-hulppost woont, het tegengif kan innemen.
Maar is er dan wel genoeg tijd voor als je door een zeer giftige slang bent geheten?
„Dat hangt van het type gifslang af en de plaats waar je gebeten bent. Sommige beten veroorzaken necrosis, waardoor het lichaamsdeel, bij voorbeeld de vinger of de hand, opzwelt, zwart wordt en afsterft. Dan kan er alleen nog maar geamputeerd worden. Andere gifbeten verlammen. Je kunt je ogen niet meer openhouden, al je gezichtsspieren weigeren nog dienst en ook je ademhaling kan een probleem worden. Als je door een giftige slang gebeten wordt kun je binnen twee uur sterven, maar dat kan ook binnen twee dagen gebeuren. Je moet dus altijd onmiddellijk een arts opzoeken." Dat is niet zo eenvoudig als je drie weken varen van de bewoonde wereld afzit.
„Wij verspreiden het antiserum tot diep in de Amazone. Overal zou men het moeten hebben."
Maar hoe weet je als leek nu welk serum je tegen welke slangenbeet moet innemen?
„Het hangt ervan af welk gebied je betreedt. Meestal krijg je dan een Anti-botroppico mee, een mengsel van verschillende giffen van de jararaca."

Niet uitzuigen
En dan zijn er nog tips als: wonden uitsnijden, uitzuigen, afbinden.
Da Gracia reageert verschrikt. „Oh, nee, nooit een wond uitsnijden, dat geeft gevaar voor tetanus. En uitzuigen? Tjsa, je hoeft maar een klein wondje in je mond te hebben en je krijgt het daar naar binnen. Afbinden heeft ook niet altijd zin, want stel dat het een plaatselijk gif is, dan is het juist belangrijk dat het gifmeer over het hele lichaam wordt verspreid. Als je gebeten wordt moet je proberen te weten te komen welke slang je heeft gebeten en dan onmiddellijk naar de dokter."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen