Het Woord in beeld (1477 - De Delftse Bijbel - 1977 IV, slot)

„Het boek van de maand"
Op 10 januari 1477 verscheen in Delft de „Bible in duytsche". In diezelfde stad is een bakkerszaak, „In den beslagen bijbel" geheten.
Na 1477 is de Heilige Schrift telkens weer vertaald en altijd opnieuw uitgelegd. Maar welke invloed heeft de Bijbel nu op het dagelijks leven in Nederland gehad tijdens de laatste vijfhonderd jaar en hoe is het gelezene en gehoorde verbeeld in hout en gevelstenen?
Prof. dr. C.W. Mönnich en Michel van der Plas hebben in „Het Woord in beeld. Vijf eeuwen Bijbel in het dagelijkse leven" ¹) -vanaf 7 april het boek van de maand - op hun manier laten zien „hoe de bijbel, en zijn inspirerende inhoud, het dagelijks leven in ons land heeft doortrokken; welke sporen hij heeft achtergelaten in onze openbare gebouwen (van kerken tot bejaardentehuizen) èn in onze eigen woningen; hoe hij vaak mede het straatbeeld bepaald heeft, maar ook ons taalgebruik".
Uit dit rijk geïllustreerde en van goede bijschriften, maar tendentieuze kommentaar voorziene boek wil ik graag een greep doen om u er kennis mee te laten maken.

Het Woord in hout, steen en wapen
Waar werd de Bijbel al niet op aangebracht. Alledaagse voorwerpen ontkwamen niet aan de invloed van de Heilige Schrift. Koekplanken werd „versierd" met bijbelse motieven als Christus aan het kruis, de aanbidding van de drie koningen, Elia gevoed door de raven, Absalom blijft met zijn haren aan een boomtak hangen en koning David met de harp.
Een Friese kerkstoof is voorzien van de afbeeldingen van de vier evangelisten.
De spiegel van een prikslee heeft een bijbelse geschiedenis: de „zondares" wast de voeten van Christus bij de maaltijd in het huis van de Farizeeër.
Een kaptafel heeft een voorstelling van de uitdrijving van de wisselaars uit de tempel, die een merkwaardig mengsel is van klassieke bogen en gotische gewelven (wat de bouwtrant betreft)
Op een schamel van een wagen is het offer van Abraham aangebracht.
Op een hakkebord (versierd bovendeel van de spiegel van een schip) zie je de verheerlijking op de berg.
In Haarlem is de Jan Gijzenkade versierd met beeldhouwwerk van Mari Andriessen.
Aan de gevels van de huizen ziet de voorbijganger apostelen, heiligen en de vier evangelisten in steen gebeeldhouwd.
En hoevele uithangborden, straten, winkels, huizen en kroegen dragen niet een naam, die zij op een of andere wijze te danken hebben aan de Bijbel: Bethaniëndwarsstraat, Gebed zonder end (Amsterdam) en Café-restaurant „In de oude Goliath".
In een aantal wapens van onze Nederlandse gemeenten hebben ook bijbelse motieven een plaats gekregen. De profeet Nehemia verschijnt in het gemeentewapen van Scheemda met in zijn linkerhand een zwaard en in zijn rechterhand een troffel.
Johannes de Doper komt voor in de wapens van Vlijmen en Ottersum, terwijl zijn hoofd te zien is op een schotel in het wapen van Goirle.

Kommentaar en toepassing
Wat zijn er niet een verklaringen in de loop der eeuwen verschenen op de Bijbel. En misschien nog wel veel meer (on)geschreven toepassingen.
Uit het boek „Het Woord in beeld" twee voorbeelden.
Paulus schreef aan Titus één brief. Twee bladzijden in de Bijbel.
G. Oudhof publiceerde in 1704 er zijn kommentaar over, bestaande uit 986 bladzijden. Het titelblad van zijn boek is waard om er even aandachtig naar te kijken: „De prent, geheel gehouden in klassicistische stijl, vertoont in zijn architectuur de vormen van het representatieve bouwen uit die tijd. De gewaden wilden nadrukkelijk herinneren aan de afbeeldingen met filosofenscholen uit de klassieke Oudheid. Het boek zelf vertoont ook alle trekken van geleerdheid die deze eenvoudige predikant (hij stond in Emden) aan de dag legt. Vaak hebben pastorieën gelegenheid geboden tot wetenschappelijke studies".
In psalm 74:13 staat: „Gij zijt het, die de zee hebt gekliefd door uw kracht, de koppen der draken in het water verbrijzeld".
In olieverf heeft een Noordnederlandse Meester zijn kommentaar hierover aan het doek toevertrouwd. In 1570 schilderde hij zijn „Het schip der kerk".
,,Op die katholieke schilderij vaart dat schip onder kruisvlag over een zee vol monsters. De ketters vallen in het water en de duivel geeft tegenwind met een blaasbalg, maar het schip houdt koers.
Ook in dit schilderij komen talrijke motieven voor die aan de bijbel zijn ontleend.
Op de zeilen de drie goddelijke deugden: de Hoop met het anker, de Liefde en het Geloof (met het kruis). In de mast en het kraaienest de vier evangelisten. Door de geopende luiken kijken vier kerkvaders naar buiten. Mozes met de Tien Geboden behoort tot de opvarenden. Op de voorsteven Adam en Eva met een engel. En in de zee de ten dode gedoemde ketters: Mohammed, Calvijn (met geweer), Nestorius, Luther, Donatus, Menno Simons, Jan Hus, Arius en Simon de tovenaar".
Al deze kunstexpressies naar aanleiding van psalm 74: 13: „Ghij hebt in uw macht versterckt die zee. Ghij hebt t'samengebroocken die hoofden der draecken in de wateren".

De Bijbel als inspiratiebron?
De samenstellers van het „Woord in beeld" hebben in hun uitgebreide kommentaar de Bijbel gezien als inspiratiebron.
De gelovigen „stralen" al of niet „een door de Schrift geïnspireerde geest uit". In de strijd tegen Spanje hebben „de opstandelingen in onze gewesten met grote aandacht de bijbel gelezen en er zich door laten inspireren".
De Bijbel roept op tot verzet. De Bijbel moet op de ontleedtafel van de wetenschap om de hand van de gelovige te kunnen reiken aan de onderdrukten en uitgebuiten. Maar is de Bijbel inspiratiebron? Hetzelfde kan met hetzelfde recht gezegd worden van de boeken van Marx en Lenin; ook die inspireren „Opstandelingen".
Moet de Bijbel eerst wetenschappelijk benaderd worden om armen en verdrukten te helpen?
Hebben onze vaderen in hun strijd tegen Spanje zich laten inspireren door de Bijbel? Neen, zij hebben zich gebogen onder het Woord en hebben bidstonden gehouden. Dat was hun kracht en daarvoor was de vijand bang. De Spanjaarden spraken dan: „Pas op voor uwen hals, de Geuzen hebben een bidstond gehouden".

Wat hebben wij met het Woord gedaan?
In de geschiedenis word je telkens weer geboeid door de machtige uitwerking die het Woord des Heren heeft gehad.
Maar tevens word je voor de vraag geplaatst: wat heeft de kerk gedaan voor de „mindere man en vrouw".
Uit het boek van de maand geef ik enkele citaten „ter overdenking" door. „Om één fabrikantenfamilie in welstand te doen leven hebben soms honderden mannen, vrouwen en kinderen werkdagen van zestien uur moeten maken, iedere dag in de week, ook zondags".
Op pag. 147/8 lees ik: „Waar waren de arbeiders? Daarmee raken wij aan de zwakke stee in het negentiende-eeuwse christendom; misschien moeten wij wel zeggen: aan de zwakke stee van de meeste reformatorische kerken sinds hun ontstaan. De mensen van de onderlagen der samenleving verschijnen niet in ons beeld als markante lezers van de bijbel".
Tegen de „wetenschappelijke" beschouwing van de samenstellers van het boek van de maand, moeten wij, dacht ik, neen zeggen, maar wat doen wij met bovengenoemde aantekeningen? En wat zegt ons deze opmerking: „Waar klonk de vraag, of de wetenschap niet mensen vernietigde, in de fabrieken, op de slagvelden, overal waar mensen bereid waren, hun soortgenoten te offeren op de altaren van Moloch en Mammon?"
Worden wij ook onrustig als wij deze gegevens lezen bij het lezen van de Bijbel?

Rijk geïllustreerd, arm bekommentariëerd
„Het Woord in beeld" is prachtig en rijk(elijk) geïllustreerd. Wie een overzicht wil hebben hoe de Bijbel in de afgelopen 500 jaar ons volksleven heeft doortrokken, kan in dit boek uitstekend terecht.
Het uitgebreid kommentaar geeft helaas blijk van een eenzijdige bijbelvisie. De Bijbel is geen inspiratiebron. Het is het Woord des geloofs en het Woord des levens, door God zelf aan zijn volk gegeven.
Dit woord in Zijn stralende schoonheid en opperste wijsheid heeft God ons geschonken tot een levende troost.
De manier waarop de samenstellers hun visie geven op da Costa en de „tragische dominee uit Ulrum" (ds. Hendrik de Cock) is aanvechtbaar.
Op pag. 24 wordt prof. Oosterhoff (niet Oosterhof) geciteerd toen hij in „De Wekker" van 1963 zich bezighield met het „Onheilig spel met cijfers en met de Bijbel".

Een preek van ds. J.P. Geels
Het boek van Mönnich en van der Plas heeft mij, wat het commentaar betreft, teleurgesteld. Het eenzijdig benadrukken van de Bijbel als inspiratiebron, dient wellicht om de lezer een bepaalde beschouwing op te dringen. Zo heb ik het ervaren.
Maar er is veel meer over het Boek der Eeuwen te zeggen. Tijdens het lezen van „Het Woord in beeld" moest ik opeens denken aan de preek van ds. Geels, die hij in 1963 in Leiden gehouden heeft.
Zijn tekst was uit Efeze 2:8 - 9: „Want uit genade zijt gij zalig geworden door het geloof, en dat niet uit u, het is Gods gave: niet uit de werken, opdat niemand roeme".

Ds. Geels wees in die preek op de gejaagdheid van de mens, die geen tijd meer over heeft voor God. Om eenzaam en met God gemeenzaam te zijn. Om persoonlijk de Bijbel te onderzoeken.
Onze vaders hadden daar wel de tijd voor en dat kwam tot uitdrukking in hun geschriften. „Zij waren beter in de Bijbel thuis dan in de krant. Ik herinner mij nog", aldus ds. Geels, „mijn grootvader, een godzalig mens, die 's morgens in zijn huisje gevonden werd, koud en verkleumd over zijn Bijbel gebogen. En als men hem dan vroeg: „Vader, wat hebt u nu weer gedaan", dan zei hij: „'k Had er zo'n zin in vannacht. Ik kon het niet laten om mijn bed uit te gaan en om die bijbel op te slaan". Hij had die nacht net zo lang gelezen tot hij in slaap viel.
Die mensen wisten wat God aan hun ziel gedaan had. Zij hadden zich in de weg der middelen gesteld en zo kon de Heilige Geest werken".
Ook die mensen hebben een invloed op de maatschappij gehad. Misschien wel meer dan wij denken. En dat aspekt heb ik gemist in het boek van dr. Mönnich en van der Plas.

Leiden, J. Boelema

¹) Uitgave van Ten Have, Baarn. Prijs ƒ 18,50. Na 8 mei 1977 wordt de prijs ƒ 29,75.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen