Tweede Kamer · Rots in de branding (III)

Dot de verzuiling, die zo lang kenmerkend was voor de Nederlandse partijverhoudingen, op haar retour v/as, werd voor het eerst goed zichtbaar bij de verkiezingen van 1967. Het politieke landschap werd drastisch herverkaveld. Vrijwel alle traditionele partijen moesten (fors) inleveren, ten gunste van uit het niets komende nieuwkomers. Het aantal zwevende kiezers zou vanaf nu ieder jaar groter worden, met op termijn verstrekkende gevolgen.

Geweld

Temidden van dit electorale geweld was en bleef de SGP een rots in de branding. Als een van de weinige gevestigde partijen bleef de partij overeind. Datzelfde beeld werd neergezet in 1971. Sterker nog: de geringe acliteruitgang in '67 werd omgezet in winst: ruim 10 duizend stemmen erbij (10.183) en een procentuele vooruitgang van 2, 01 naar 2, 35 - op 1948 na het hoogste na-oorlogse percentage. De vierde zetel leek even onder handbereik.

Ongetwijfeld speelde bij deze mooie uitslag mee dat in 1970 de opkomstplicht was afgeschaft. De SGP spinde daar, gezien haar bijna spreekwoordelijk trouwe achterban, garen bij. Bovendien was ook de SGP vernieuwd en verjongd. Naast de betrekkelijk nieuwe lijsttrekker ds.Abma, had in 1967 ir.Van Rossum al in de Kamerbankjes plaatsgenomen, en daar kwam in 1971 'Van Dis junior' (senior was overgestapt naar de Senaat) nog eens bij. Al een jaar later moest Nederland opnieuw naar de stembus. Het kabinet van 'sterke man' Blesheuvel (ARP) was bij de begrotingsbesprekingen aan interne tegenstellingen bezweken. Ds. Abma trok de SGP-kar opnieuw, andermaal met succes. Weliswaar zakte het stemmenpercentage (van 2, 35 naar 2, 21), in absolute aantallen ging de partij er weer op vooruit: met 14.922 stemmen klom het aantal SGP'ers naar 163.114. De derde SGP-zetel was ruimschoots behouden.

Slachting

De verkiezingscampagne 1977 stond in het teken van de vraag: voor of tegen Neêrlands meest linkse premier. Joop den Uyl. Onder de kleine partijen ter rechter- en ter linkerzijde werd een ware slachting aangericht. Om in de buurt van de SGP te blijven: het GPV verloor een van haar twee zetels, terwijl beginneling RPF er niet in slaagde tot de Kamer door te dringen. De SGP bleef echter gespaard. Door de hoge opkomst kromp het SGP-percentage weliswaar van 2, 21 naar 2, 13, maar ab­ soluut klom de SGP naar het grootste aantal stemmers ooit: 177.010 - en dat ondanks het nu voor het eerst aan de kiezers gepresenteerde CDA onder leiding Den Uyls tegenvoeter Van Agt.

In 1981 waren er reguliere verkiezingen, één jaar later gevolgd door een nieuwe stembusgang als gevolg van de val het tweede kabinet-Van Agt. Lijsttrekker bij deze twee rondes was ir H. van Rossum, de opvolger van de naar de Senaat verhuisde ds. Abma.Van Rossum trof het niet, want er was een kaper op de kiezerskust: de RPF, weliswaar bedoeld voor ontevreden (behoudende) CDA'ers die niet welkom waren bij het GPV, maar ook SGP'ers waren vatbaar voor de lokroep van Meindert Leerling. De SGP-aanhang liep dan ook terug: in 1981 met 5.686 stemmen, en in '82 kwamen daar nog eens bijna 15.000 weglopers bij, een enorm aantal. Over bleven 156.633 kiezers. Procentueel ging het van 2, 13 ('77) via 1, 97 naar 1, 90. Ook al bleef het zetelaantal drie, de achteruitgang was onmiskenbaar

In 1986 was het wel ietsje beter, maar echt moedgevend was het resultaat niet. Mooi was de lichte stemmengroei (+ 4.107), maar procentueel ging het onder de nieuwe lijsttrekkerVan der Vlies verder in de min. De 1, 74% was het laagste percentage sinds 1922! Een van de oorzaken was ongetwijfeld het Lubbers-effect. De voorman van het CDA kon bogen op een succesvolle kabinetsperiode, hetgeen het CDA voor het eerst in tijden weer wind in de zeilen gaf.

Omgebogen

Beter verging het de SGP in 1989. Zowel absoluut als procentueel mocht de partij winst bijschrijven. Het aantal kiezers steeg van 159.740 naar 166.082, terwijl er procentueel een vooruitgang was te noteren van 1, 74 naar 1, 97. Vooral dat laatste gaf de SGP-burgers moed, omdat de dalende trend die in 1971 was ingezet nu voor het eerst weer werd omgebogen. De derde (rest)zetel, sinds '86 bezet door mr J.T. van den Berg, was weer een stukje steviger geworden.

En toen werd het 1994. Wat velen voorzagen en vreesden werd bewaarheid. De heftige discussies over het vrouwenlidmaatschap hadden hun uitwerking niet gemist. Onderlinge verdeeldheid en brokken zijn al slecht, en als dit ook nog eens breed in de media wordt uitgemeten, worden kiezers kopschuw. Gevoegd bij een vernieuwde RPF liet het resultaat zich raden. De rekening zag er als volgt uit: min 10.905 stemmen (totaal: 155.177) en min 0, 17%. De bijna 40 jaren gekoesterde derde zetel was weg.

Wie hoopte op een herstel in 1998, kwam bedrogen uit. Een terugslag van nog eens 1.594 stemmen en een percentage van 1, 8% wees uit dat er van een terugkeer van teleurgestelde kiezers geen sprake was. Desondanks was de blijdschap en dankbaarheid in de SGP groter dan ooit in de na-oorlogse geschiedenis. Nog niet op de avond van de verkiezingen, toen de teller nog op 2 Kamerzetels stond, maar des te meer de andere ochtend, toen 'het nieuws' meldde dat de SGP niet twee, maar drie Kamerzetels mocht gaan bezetten. Foutje in de tellingen! Velen ervoeren deze wonderlijke gang van zaken als een bemoedigend teken. De nog jonge mr C.G. van der Staaij mocht deze derde zetel gaan bezetten.

Ook de verkiezingen van 2002 waren voor de SGP gedenkwaardig. Maar dan in omgekeerd opzicht. Het SGP-percentage zakte weer (naar 1, 7%), hetgeen vooral te wijten was aan de hogere opkomst die werd veroorzaakt door het optreden van de vlak voor de verkiezingen vermoorde Pim Fortuyn. Naar de mens gesproken greep de SGP als gevolg daarvan net naast de derde zetel, waar nog bijkwam dat het CDA na acht jaar paars beleid en met een degelijk ogende 'gereformeerde' lijsttrekker aantrekkingskracht uitoefende op SGP-, maar meer nog op Christen- Unie-kiezers. De pil werd enigszins verguld door het feit dat er bijna 10.000 stemmen meer op de SGP werden uitgebracht: 163.582. Zo'n plus kende de SGP niet meer sinds 1977. LijsttrekkerVan der Vlies putte er dan ook hoop uit voor de toekomst.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen