Verschroeide aarde

“Wij hadden nog niet het fl auwste vermoeden van oorlog,” schreef de Joodse schrijver Joseph Roth over het voorjaar van 1914. In de grote Europese steden heerste er optimisme. Toch was de vrede wankel. Het machtsevenwicht in Europa was niet stevig. Na 1870 waren Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije, Groot-Brittannië en Rusland de overgebleven grote mogendheden in Europa. Tussen 1870 en 1914 was de machtsbalans aan het veranderen, door de onderlinge rivaliteit en door de opkomst van nieuwe machten als de Verenigde Staten en Japan. Duitsland maakte zich zorgen om de groeiende macht van Rusland. Bedenk dat veel Europese naties, waaronder Nederland, nog steeds koloniën hadden en je begrijpt hoe groot de belangen waren. Ondanks de ogenschijnlijke rust van het dagelijks leven, broeide er iets. De lange negentiende eeuw naderde zijn onafwendbare einde in een explosie van geweld. Met uitzondering van Spanje, de Scandinavische landen, Zwitserland en Nederland, zouden uiteindelijk alle Europese landen bij de Eerste Wereldoorlog betrokken raken.

Kettingreactie
Op 28 juni 1914 klonken er schoten in Sarajevo. Een vonkje dat de wereld in brand zette. Een Bosnisch-Servische student, Gavrilo Princip schoot de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand op 28 juni dood. Precies een maand later brak de oorlog uit. Oostenrijk-Hongarije viel op 28 juli 1914 Servië binnen. Er volgde een kettingreactie aan gebeurtenissen. Het is onmogelijk om hierbij alle feiten te noemen. Rusland koos de zijde van Servië. In de eerste week van augustus verklaarde Duitsland de oorlog aan Rusland, waarop Frankrijk, als bondgenoot, mobiliseerde. Vervolgens viel Duitsland België, Luxemburg en Frankrijk binnen. Voor Groot- Brittannië was de neutraliteit van België onopgeefbaar. Nog op dezelfde dag dat Duitsland België binnenviel, verklaarden de Britten de oorlog aan de Duitsers. De Britten twijfelden lang. Dat kan zelfs gezien worden als een van de oorzaken van de oorlog. Als Keizer Wilhelm II vooraf had geweten dat Engeland deel zou nemen aan de oorlog, was hij misschien niet zo lichtzinnig de oorlog ingestapt. Nu alle landen in de oorlog betrokken waren begon er een ongekend mechanisme op gang te komen. De nauwkeurige oorlogsplannen die al jaren op de plank lagen werden uitgevoerd. Als een donkere schaduw viel de oorlog over Europa.
van Servië. In de eerste week van augustus verklaarde Duitsland de oorlog aan Rusland, waarop Frankrijk, als bondgenoot, mobiliseerde. Vervolgens viel Duitsland België, Luxemburg en Frankrijk binnen. Voor Groot- Brittannië was de neutraliteit van België onopgeefbaar. Nog op dezelfde dag dat Duitsland België binnenviel, verklaarden de Britten de oorlog aan de Duitsers. De Britten twijfelden lang. Dat kan zelfs gezien worden als een van de oorzaken van de oorlog. Als Keizer Wilhelm II vooraf had geweten dat Engeland deel zou nemen aan de oorlog, was hij misschien niet zo lichtzinnig de oorlog ingestapt. Nu alle landen in de oorlog betrokken waren begon er een ongekend mechanisme op gang te komen. De nauwkeurige oorlogsplannen die al jaren op de plank lagen werden uitgevoerd. Als een donkere schaduw viel de oorlog over Europa.

Im Westen nichts neues
In de zomer van 1914 was het optimisme nog niet over. De oorlog zou maar kort duren. De Duitse keizer voorspelde dat de soldaten voor het ‘vallen van de bladeren’ terug zouden zijn. Het liep anders. Het Duitse leger stoomde in grote snelheid op naar de Franse hoofdstad, Parijs, maar de opmars stokte. Binnen anderhalve maand ontstond er een star, bewegingloos front. Wat volgde was een jarenlange, bloedige strijd in de loopgraven tussen de geallieerden en de Duitsers. Gedurende drie jaar verplaatste het westelijke front in Vlaanderen en langs de grens met Frankrijk, zich slechts enkele honderden meters. De strijd was buitengewoon wreed en uitzichtloos. Ontelbaar veel soldaten vonden in deze strijd de dood. Opperbevelhebbers overzagen de gevolgen van hun strijdplannen niet en hielden veel te lang vast aan hun verouderde ideeën over oorlogvoering.

Het einde van de strijd
Na de vrede met Rusland in 1918 probeerde Duitsland aan het Westfront het nog één keer te proberen. Op drie punten vielen de Duitsers, onder leiding van de generaals Hindenburg en Ludendorff de geallieerden aan: bij de Marne, de Somme en bij Ieper. Eerst was dit succesvol. De Duitsers naderden Parijs tot op vijftig kilometer. Ook in de Alpen hadden Duitsland en Oostenrijk succes tegen Italië. Uiteindelijk kwam de boel opnieuw tot stilstand en namen de geallieerden, die inmiddels versterking hadden gekregen van de Amerikanen, het weer over. Daarna ging het snel. Oostenrijk-Hongarije viel en de moraal in het Duitse leger zakte naar een dieptepunt. De wanhoop en woede sloeg over op heel de Duitse samenleving. Keizer Wilhelm II vluchtte naar Nederland. Op 11 november 1918 werd de wapenstilstand getekend door de Duitse delegatie. Dit gebeurde om vijf uur in de morgen, maar het ging in om elf uur. In die laatste uren vielen er aan beide zijden nog veel slachtoffers.

Vrede die oorlog oproept
In 1919 tekenden de betrokkenen in Versailles de vrede. Het was een onbevredigende vrede, die van meet af aan de voedingsbodem legde voor een nieuwe strijd. Duitsland werd in Versailles diep vernederd. De trots van de Duitse natie was gekrenkt. Duitsland mocht geen leger meer hebben en moest enorme herstelbetalingen doen aan Frankrijk. Uiteindelijk kun je zeggen dat de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog eerder een groot conflict zijn, dan twee afzonderlijke oorlogen
Adolf Hitler bleek uiteindelijk in staat om de volkswoede om te zetten in een krachtige beweging. Duitsland bleef instabiel tussen de twee oorlogen. De roep om de grote leider die orde op zaken zou stellen mondde uit in de verkiezing van Hitler.

Betekenis
In België noemen ze de Eerste Wereldoorlog de ‘Grote Oorlog’. In Nederland staat deze oorlog altijd in de schaduw van de Tweede Wereldoorlog. De Tweede Wereldoorlog leeft voort in de verhalen en herdenkingen, maar het is ook belangrijk om de Eerste Wereldoorlog, met zijn alles verschroeiende gelaat en enorme nasleep, aandacht te geven. De Eerste Wereldoorlog vormt namelijk een keerpunt in de geschiedenis. De Eerste Wereldoorlog was een oorlog waarin veel techniek werd gebruikt die in de jaren ervoor uitgevonden was. Het varieerde van de inzet van de tank tot het gebruik van gifgas. Niemand voorzag de ellendige gevolgen. Het is het eerste voorbeeld van een totale oorlog. Bij het begin van de twintigste eeuw was het optimisme groot. Het vertrouwen in de mensheid groeide en ideologieën als het socialisme en liberalisme voorzagen het heil op aarde. En toen kwam de oorlog, waarin de mens liet zien waartoe hij in staat is: totale vernietiging van mensen en natuur. Verschroeide aarde bleef na de strijd achter. De Eerste Wereldoorlog voltrok zich als een oordeel over Europa. Een strijd met een apocalyptisch gelaat. Europa is na deze oorlog voorgoed veranderd. Het effect op de cultuur is heel erg groot. Veel mensen verloren hun geloof in God en zo werd de twintigste eeuw de eeuw van de secularisatie van Europa.

Feiten en cijfers
over de Eerste Wereldoorlog Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Ottomaanse Rijk, Bulgarije Geallieerden: Frankrijk, Groot-Brittannië, België, Rusland, Italië, Verenigde Staten Aanleiding (Casus Belli): moord op Frans Ferdinand in 1914 Slachtoffers: Naar schatting vielen er aan beide zijden twintig miljoen militaire slachtoffers. De Nederlandse historicus Johan Huizinga noemde in 1945 de twintigste eeuw al de ‘bitterste aller eeuwen’, vanwege het ontelbaar aantal mensen dat in twee wereldoorlogen de dood vond.

Nederland
Nederland bleef neutraal, maar mobiliseerde wel en was daarmee in staat van oorlog. De gevolgen waren wel merkbaar:
• Veel Belgische vluchtelingen stroomden Nederland binnen
• Veel levensmiddelen waren schaars en gingen op de bon
• In 1918 vroeg de Duitse keizer politiek asiel aan in Nederland en kreeg dit. Zijn verblijfplaats, Huis Doorn, is nog steeds te bezoeken. Nu is er een tentoonstelling over de Eerste Wereldoorlog.

Loopgraven
Nog steeds zijn er in het landschap in België en Noord-Frankrijk duidelijke sporen te zien van de strijd die daar honderd jaar geleden plaatsvond. Het leven in de loopgraven was verschrikkelijk en mensonterend. Alleen de verdedigende partij had echt voordeel, maar legerleiders kozen toch steeds de aanval. Miljoenen soldaten gingen uit de loopgraven en vormden levende schietschijven voor hun tegenstanders. Dit maakt de Eerste Wereldoorlog tot de meest gruwelijke oorlogvoering uit de geschiedenis, want uiteindelijk leverde het allemaal niets op.

Klaproos
De klaproos is het symbool geworden van de Eerste Wereldoorlog. Dit komt door het gedicht ‘In Flanders fields’ van John McCrae, die zelf sneuvelde in 1918. De eerste regels van dit gedicht luiden in het Nederlands: “In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen Tussen de kruisen, rij aan rij.”

Von Schlieffenplan
In 1914 gebruikten alle grote landen voor het eerst uiterst gedetailleerde aanvalsplannen, waar niets aan het toeval overgelaten werd. Von Schlieffen, de voormalige chef van het Duitse leger had een oorlogsscenario op de plank gelegd, waar tot in het laatste detail aan werd gewerkt. In het kort kwam dit plan hierop neer: Duitsland was niet sterk genoeg voor een oorlog op twee fronten. Daarom moest er een soort cirkelbeweging gemaakt worden. Duitsland zou via België (en in eerste instantie ook Nederland) Frankrijk aanvallen en naar Parijs optrekken. Vervolgens zou het Franse leger klem worden gezet in de Elzas en zich moeten overgeven. Daarna konden de soldaten op de trein worden gezet naar het oosten, om het Russische leger te verslaan. Het plan werd uiteindelijk uitgevoerd, maar kende grote zwaktes, waardoor het mislukte en er uiteindelijk geen oorlog met veel beweging ontstond, maar een oorlog met een ongekend star front in het westen, dat jarenlang nauwelijks verschoof.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen