Pastoraat rond echtscheiding

Als beginnend predikant ontdekte ds. Silfhout, voorzitter van de synodale commissie Huwelijk en echtscheiding van de Gereformeerde Gemeenten, al snel dat zijn gemeente buiten het paradijs lag. In Hendrik Ido Ambacht kreeg de voormalige jurist in korte tijd met drie echtscheidingszaken te maken. Het zouden er in bijna acht jaar zeven worden. In Capelle a/d IJssel, zijn tweede gemeente, werd hij de achterliggende vier jaar twee keer met de verbreking van een huwelijk geconfronteerd. „Problemen in huwelijken kom je nog veel vaker tegen. Je probeert mensen daarin te begeleiden, maar in die gevallen mocht dat niet baten.

Negen in twaalf jaar, dat is bijna elk jaar een echtscheiding.
„Dat klopt, al moet ik daarbij aantekenen dat het vlaagsgewijs ging. In Ambacht had ik op een gegeven moment het gevoel: Straks is hier niemand meer getrouwd. Dat brengt een geweldige spanning met zich mee. Vaak word je bij huwelijksproblemen pas ingeschakeld als het eigenlijk al te laat is.

Vanwaar de toename van het aantal echtscheidingen in reformatorische kring?
„Het egocentrisme dat onze maatschappij kenmerkt, gaat onze gezindte niet voorbij. Het gaat erom dat je jezelf goed voelt. Dat weegt zwaarder dan de trouw die wordt beloofd bij het aangaan van een huwelijk. Tegen aanstaande echtparen zeg ik altijd: Het huwelijk steunt niet alleen op liefde maar ook op trouw, en die laatste pijler is zeker zo belangrijk als de eerste. In onze samenleving wordt het huwelijk gezien als een contract dat je met elkaar sluit, en dat je in goed overleg of eenzijdig ook weer kunt verbreken. De Bijbel spreekt niet over een contract, maar over een verbond. Dat is onverbreekbaar. Het verbondskarakter van het huwelijk moet veel meer benadrukt worden, ook naar onze jonge mensen toe.
Door de ervaringen in Hendrik Ido Ambacht ben ik begonnen met huwelijkscatechese voor aanstaande echtparen en pasgehuwden: drie volle avonden, waarop allerlei zaken aan de orde komen. De spits van de catechese ligt bij de betekenis van het huwelijk als verbond en afschaduwing van het huwelijk tussen Christus en Zijn gemeente. Dat kán, dat mág je niet verbreken.

Gaat het doorsnee stel te ondoordacht het huwelijk in?
„Er zijn er waarbij je meteen het gevoel hebt: Dit zal wel goed gaan. Je krijgt ook stellen in de studeerkamer waarbij je vanaf het begin je zorgen hebt. Vaak niet ten onrechte. Vandaar dat ik steeds meer nadruk ben gaan leggen op de betekenis van een goede basis. Daaraan moeten we in de praktijk van het pastoraat veel meer aandacht besteden.
Voordat je trouwt, moet je zeker weten dat je met deze man of deze vrouw voor het leven door het leven wilt gaan. Met zijn of haar onaangename karaktertrekken. Je moet er niet van uitgaan dat die in het huwelijk minder sterk worden. Je zult elkaar ook in de gebreken moeten verdragen. Dat vraagt een stevig fundament

Hebt u mensen wel eens ontraden om in het huwelijk te treden?
„Eén keer. De kaarten waren al gedrukt. Dat stel lag zo ver uit elkaar, zowel geestelijk als in karakter, dat ik de vader van de bruid heb gebeld, en tegenover hem mijn zorgen heb geuit. Die man pakte dat goed op en heeft met zijn dochter gepraat, met gevolg dat de verloving is verbroken. Ik weet niet of ik dat ooit nog zal doen, maar in dat geval bleek het een juiste beslissing te zijn.

Zou het volgen van huwelijkscatechese voorwaarde moeten zijn om het huwelijk kerkelijk te kunnen laten bevestigen?
„Daar heb ik mn aarzelingen bij. In Ambacht heb ik de huwelijkscatechese in de kerkbode een keer zodanig aangekondigd, dat het een verplichting leek. Dat bleek averechts te werken. Wel vind ik het zinvol dat het volgen van huwelijkscatechese breder wordt gepropageerd. In onze classis gebeurt dat inmiddels al. Een verplichting gaat me net iets te ver. Zeker bij zon onderwerp is het belangrijk dat mensen komen omdat ze innerlijk gemotiveerd zijn, niet omdat ze moeten.

Wat is in uw ervaring de belangrijkste oorzaak van huwelijksproblemen?
„Gebrek aan communicatie. De betekenis van het onderlinge gesprek kunnen we niet voldoende benadrukken. Als er wat zit, praat het dan uit, al wordt het midden in de nacht. Een huwelijk is de moeite waard om ervoor te vechten. Kom je er samen niet uit, roep dan hulp in.

Als een echtscheiding niet meer valt af te wenden, hoe staat u daar dan als predikant in?
„Vaak geeft het een dubbel gevoel. Je moet de norm van Gods Woord aanhouden. Er is maar één grond voor echtscheiding, en dat is overspel. Tegelijk denk je in sommige situaties: Als het nou mijn eigen zoon eens was... We moeten de problemen die er kunnen zijn niet bagatelliseren. Wat dat betreft kan ik me voorstellen dat mensen proberen om de grond voor echtscheiding op te rekken. Toch ben ik ervan overtuigd dat dat een heilloze weg is. Als je allerlei eigen overwegingen mee laat wegen, ga je steeds meer sjoemelen met de bijbelse gegevens en moet je je geweten steeds meer geweld aandoen. Bovendien word je voor het desbetreffende echtpaar een soort legitimatie om toch maar uit elkaar te gaan. De dominee vindt ook dat het zo niet langer kan.

Ervaart u in deze situaties een spanningsveld tussen pastoraat en tuchtoefening?
„In de consistorie kun je heel makkelijk met elkaar redeneren over de kerkrechtelijke kant van zon zaak. Ben je met de desbetreffende mensen in gesprek, dan is dat minder eenvoudig. Belangrijk is dat je kerkrechtelijke maatregelen op het juiste moment neemt, en dat je mensen op een goede manier uitlegt waarom je ze neemt. Dan hebben ze er heel vaak begrip voor.

Wordt de betekenis van een echtscheiding voor kinderen voldoende onderkend in het pastoraat?
„Ik denk dat het meer dan eens ontbreekt aan aandacht voor de kinderen. Dat reken ik ook mezelf toe. Vaak ben je zo gespitst op het zo mogelijk redden van een huwelijk, dat je de kinderen vergeet. Dat is niet goed. Een echtscheiding is ook voor hen geweldig ingrijpend.

Vraagt dat verwijzing naar de hulpverlening vanuit het pastoraat?
„Dat doe ik zelf heel snel. Een ambtsdrager is geen specialist op het gebied van de psychosociale hulpverlening. Daar hebben we gelukkig specifieke deskundigheid voor, en daar moeten we zo nodig gebruik van maken. Belangrijk is dat je als ambtsdrager je grenzen kent. Wij zijn geen psycholoog en moeten dat ook niet wíllen zijn. We zijn pastor, en geven herderlijke zorg. Stuiten we op problemen waar we geen verstand van hebben, dan moeten we de desbetreffende gemeenteleden naar de hulpverlening verwijzen. Omgekeerd zou ik het prettig vinden als de hulpverlening wat meer contact zou zoeken met het pastoraat. Voor mijn gevoel is het nu vaak eenrichtingsverkeer.

Een hulpverlener heeft zn beroepsgeheim, u uw ambtsgeheim. Kun je dat zomaar opheffen?
„Niet zonder meer, wel als de betrokkene er toestemming voor geeft. In het algemeen bepleit ik samenwerking en afstemming tussen pastoraat en professionele hulpverlening. Nu zie je vaak dat de hulpverlening zelfstandig verder gaat en de ambtsdrager die mensen heeft verwezen niet meer informeert. Dat vind ik jammer. Voorkomen moet worden dat de pastor en de hulpverlener op een principieel verschillend spoor zitten.

Laten hulpverleners, ook vanuit reformatorische hulporganisaties, meer ruimte voor echtscheiding dan de kerken waartoe ze behoren?
„In het algemeen wel. Ik kan me daar ook wel iets bij voorstellen, door de praktijk waarmee ze te maken krijgen. Ook onder ambtsdragers leeft meer dan eens de gedachte: Is het toch maar niet beter dat deze mensen uit elkaar gaan, hoewel er geen bijbelse grond voor echtscheiding is? Vanuit de praktijk te begrijpen, maar ga je dat honoreren, dan zit je binnen de kortst mogelijke tijd op het spoor van onze burgerlijke wetgeving: Echtscheiding is geoorloofd wanneer sprake is van duurzame ontwrichting. Dat begrip kan vervolgens iedereen op eigen wijze invullen.

Wat adviseert u in situaties waarin sprake is van ernstig huiselijk geweld?
„Het kan nodig zijn dat mensen voor een tijd uit elkaar gaan, soms zelfs voor jaren. Maar dan met de bedoeling om, met hulp van anderen, weer tot een normale situatie te komen. In de gebrokenheid van deze samenleving kan het voorkomen dat de problematiek dermate ernstig is dat mensen nooit meer bij elkaar komen, maar dat mag geen reden zijn om de norm bij te stellen. Dan begeef je je op een hellend vlak, daar ben ik heilig van overtuigd.
In Amerika zie je een trend, onder zowel baptisten als reformatorische christenen, dat
zelfs overspel niet meer als grond voor echtscheiding wordt geaccepteerd. Je vindt deze visie onder meer in het boek Samengevoegd van dr. D.J. Engelsma, hoogleraar dogmatiek en Oude Testament aan het seminarie van de Protestant Reformed Churches in Amerika. Wat mij in dit boek aanspreekt, is de sterke nadruk op het verbondskarakter van het huwelijk. De exegese van dat wat de Heere Jezus in Mattheüs 19 over echtscheiding zegt, heeft me echter niet overtuigd. De Commissie huwelijk en echtscheiding heeft dit gedeelte intensief bestudeerd en onze slotconclusie was dat de Heere Jezus het scheiden wegens overspel niet verbiedt.

Hoe moet het pastoraat na echtscheiding gestalte te krijgen?
„Dat verschilt per situatie. Veel pastorale aandacht kan ook als belastend worden ervaren. Belangrijk is wel dat je eenoudergezinnen in de gaten houdt, zowel pastoraal als diaconaal. Vaak zijn er door de echtscheiding ook financiële zorgen.

Een deel van de gescheidenen trouwt weer, soms na jaren. Hoe gaat u daarmee om?
„Dat vind ik een heel lastig punt. Als het vorige huwelijk door overspel van de echtgenoot is ontbonden, heb ik er geen moeite mee om een nieuw huwelijk kerkelijk te bevestigen. In andere gevallen zal ik het niet meer zo gemakkelijk doen. In het verleden heb ik het een keer gedaan na een scheiding om religieuze redenen, maar daar liep ik voor mezelf toch mee vast. De situatie die Paulus beschrijft, heeft betrekking op de situatie waarin man en vrouw als heiden zijn getrouwd, en een van beiden tijdens het huwelijk tot bekering komt. Als de ander dat niet accepteert en weggaat, is het volgens Paulus geoorloofd om te scheiden. Zon situatie kom je bij ons vrijwel nooit tegen.

Is het aangaan van een tweede huwelijk zonder dat daarvoor een bijbelse grond is, reden voor kerkelijke tuchtoefening?
„Zo ver willen wij niet gaan. Dat zou betekenen dat je beweert dat dit tweede huwelijk weer ontbonden moet worden. Dan ga je de ene zonde met de andere bestrijden. Op een gegeven moment houdt het kerkrecht op. Wel moeten we duidelijk zijn. Als we vinden dat er geen bijbelse grond is voor een tweede huwelijk en daarom geen ruimte bieden voor kerkelijke bevestiging, moeten we er vervolgens niet een soort kerkelijk sausje overheen gieten. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van predikant of ambtsdragers. Dan maak je jezelf ongeloofwaardig.

De ChristenUnie van Veendam is van mening dat scheiding pas mogelijk zou moeten zijn na verplichte relatietherapie. Een goed idee?
„Een prachtig idee! Mensen met huwelijksproblemen zijn het zicht op de werkelijkheid vaak kwijtgeraakt. Ze hebben zichzelf ingegraven in het eigen standpunt, waardoor geen communicatie met de ander meer mogelijk is. Als je door relatietherapie het gesprek weer op gang weet te brengen, kan dat wellicht een echtscheiding voorkomen. Elk middel dat daartoe dienstbaar kan zijn, moeten we omarmen. Vanwege de heiligheid van het huwelijk. We zeggen zo makkelijk dat het een nagelaten bloem uit het paradijs is, laten we daar dan ook de consequenties aan verbinden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen