(Anti-)christenfilosoof Nietzsche stierf honderd jaar geleden (III)

UIT DE WERELD VAN DE DENKERS

Christen / antichristen?

•'en vraag, die steeds weer tot zeer uiteenlopende antwoorden heeft geleid, is of we Nietzsches werk christehjk of antichristehjk moeten duiden. De Duitse dogmenhistoricus Adolf von Harnack heeft honderd jaar geleden al een lans voor het eerste standpunt gebroken. Het zou, volgens hem, zowel het christendom als Nietzsche gaan om de verheffing van de mens. Harnacks geestverwant Gallwitz had ook groot respect voor 'de filosoof met de hamer', maar betreurde het verbale geweld waarmee Nietzsche het christendom te Ujf was gegaan. Gallwitz dacht dat Nietzsches werk een heilzaam tegenwicht kon bieden aan de burgerhjke en brave christenheid van de negentiende eeuw. Hij ging zelfs zo ver dat hij datgene wat Nietzsche aan Dionysos toeschreef, vergeleek met de werking van de Heihge Geest.

De Duitse jurist Adelbert Düringer het echter een heel ander geluid horen: 'Wiegeboft met de waanzinnige ideeën van Nietzsche het christendom te kunnen verbeteren, begrijpt óf Nietzsche óf de aard van het christendom niet.' De onder ons bekende en niet onomstreden Dr. E de Graaff was er zeer uitgesproken in. Volgens hem is het werk van Nietzsche alleen bedoeld voor ingewijden. Voor hen die het echt verstaan. Nietzsche zou de diepste dingen opzetteHjk verborgen hebben gehouden. Achter een masker En waarom dan? Omdat het niet de bedoehng is dat de kostbare parels te grabbel worden gegooid en door Jan en alleman worden vertrapt. Nietzsches grofheden en scheldkanonnades zouden alleen bedoeld zijn als masker. Achter dat masker zou ten diepste de grote profeet van de Westerse cultuur schuilgaan. Een profeet die schold, o zeker, maar achter al die grofheden en scheldkanonnades zou een stuk nood, teleurstelüng, angst en wanhoop schuilen. Een mens die schreeuwend en worstelend God zocht.

Concluderend steh De Graaff dat Nietzsche zich gekeerd heeft tegen de christenen, en het christendom, maar niet tegen de God van het christendom. De christenen hebben hun eigen God immers gedood. Geen wonder dat de 'dolle mens', indirect Nietzsche zelf, wanhopig naar God op zoek was: 'Ik zoek de Levende, de God die het leven verheft, en voornaam maakt.'

Nietzsches zelfgetuigenis

*«. 'Dionysos tegen de Gekruisigde...'

Laten we, teneinde helderder zicht te krijgen op het wel dan niet christenzijn van Nietzsche, eerst hemzelf aan het woord laten, en nauwlettend luisteren.

In zijn 'Ecce Homo' ('Zie de mens') vraagt hij zich af of de christenen het begrip 'hiernamaals' hebben uitgevonden met het doel "de enige wereld van haar waarde te ontdoen, de enige die er bestaat - teneinde geen doel, geen verstand, geen taak meer over te laten ten behoeve van onze aardse realiteit.' De vraag stellen is het antwoord geven, vooral als hij er meteen aan toevoegt dat de begrippen 'ziel', 'geest' en 'onsterfelijke ziel' werden uitgevonden 'om het lichaam te verachten, om het ziek - 'heilig' - te maken...'

Hij verwijt de christenen dat ze de bijl aan de wortel van de hartstochten (het dionysische), en daarmee aan de wortel van het leven zelf hebben gelegd.

Uitermate schokkend is in dit verband het slot van 'Ecce Homo': 'Is dat duidelijk? - Dionysos tegen de Gekruisigde...'

Aan de Deense geleerde Brandes schreef hij dat dit boek een aanslag is 'zonder de minste terughoudendheid, op de Gekruisigde; het ein­ digt in donder en bliksem tegen alles wat christelijk is.'

*b. Tegennatuurlijkheid

Meermalen verwijt Nietzsche het christendom dat het de doodsvijand van dit aardse leven zou zijn: 'Christelijk is het nee-zeggen op al het natuurlijke, de onwaardigverklaring van het natuurlijke, de tegennatuurlijkheid. Het christendom is van de aanvang af de doodsvijand van de zinnelijkheid.' 'De kuisheid prediken is openlijk ophitsen tot tegennatuurlijkheid.' Verbeten schrijft hij: 'Het christendom heeft deze wereld - de enige die de mens gegeven is - tot een jammerdal gemaakt ? n het zwaartepunt naar een onbereikbaar 'hiernamaals' verlegd.' 'Blijf de aarde trouw', zo luidt zijn devies.

Nietzsche veracht in het christendom dat het partij heeft gekozen voor 'alles wat zwak, laag en mislukt is.' Hij doorziet echter haar üst: de sterken moeten worden gebroken, de moedigen moeten worden ontmoedigd, de levenslustigen moeten worden gedegradeerd tot levensverachters. Het sterke, het dappere, het trotse... het moet allemaal worden geknakt.

Het christendom wil immers een vergaarbak voor vermoeiden zijn, 'een reddingsboei voor alle drenkelingen.' 'Een opstand van al wat kruipt en sluipt, tegen dat wat niveau heeft...' De almachtige en heilige God werd gereduceerd tot een 'armeluisgod, een God van zondaren en zieken (...), de God van de schuilplaatsen, de God van alle duistere hoeken en gaten, van alle ongezonde contreien over heel de wereld.' De God van de onderworpenen, de verdrukten, het uitschot, het plebs. De God van de laagste standen, van de onderwereld, van het hospitaal, van het getto. 'God als ziekengod.' De ahnachtige God... gedegradeerd tot een bleke, zwakke, decadente God...

*c. Tegen het christendom

Het boek waarin het christendom de meeste 'hamerslagen' krijgt, is ongetwijfeld 'De antichrist' (een betere vertaling zou mijns inziens zijn 'De antichristen'), met als ondertitel 'Vloek over het christendom.'

In dit boek, dat pas verscheen nadat Nietzsche geestehjk was ingestort, wordt het christendom met harde hamerslagen bewerkt. Nietzsche is gebeten op die 'kleine misbaksels van kniesoren', die hun levenshaat en levensmoeheid verbergen achter een zeer zuinige moraal.

Foei, al dat medehjden binnen het christendom; dat maakt de mensen tot 'zwakkelingen en mislukkelingen'.

De vraag waar het in deze artikelenserie vooral om gaat is of Nietzsche zich afzet tegen de christenen en het christendom, of ten diepste ook tegen de God van het christendom. Het is duideüjk dat Nietzsche zijn voornaamste aanval richt op het christendom zoals dat zich ontwikkeld heeft.

In 'De antichrist' stelt hij dat het type van de 'Verlosser slechts sterk vertekend voor ons bewaard is. Bovendien was de kerk volgens hem precies datgene waartegen Jezus gepreekt heeft, en waartegen Hij Zijn discipelen leerde strijden. Van hieruit wordt soms snel geconcludeerd dat Nietzsche daarom, net als de Deense filosoof Kierkegaard, zich alleen verzet zou hebben tegen het verburgerhjkte christendom van zijn dagen.

Aan de ene kant hjkt het er soms inderdaad op. Hij schrijft bijv. dat zijn gevoel omslaat, op hol slaat, zodra hij in de nieuwere tijd, in 'onze' tijd belandt. 'Wat vroeger alleen maar ziek was, is tegenwoordig onfatsoenlijk geworden, - het is onfatsoenlijk tegenwoordig nog christen te zijn. En hier neemt mijn walging een aanvang. ' In 'Ecce Homo' schrijft hij: '...als ik met religieuze figuren in aanraking geweest ben, heb ik er behoefte aan om mijn handen te wassen.'

Maar was het vroeger dan beter? Ten dele wel. Volgens Nietzsche is het proces van verval met de dood van de Verlosser op Golgotha begonnen. Vanaf toen is het fout gegaan. 'In wezen is er maar één christen geweest, en die stierf aan het kruis. Het 'evangelie' stierf aan het kruis. Wat vanaf dat ogenblik 'evangelie' werd genoemd was al het tegendeel van wat Hij geleefd had.' 'Alleen de christelijke praktijk, een leven zoals Hij die aan het kruis stierf, het geleefd heeft, is christelijk...'.

De eerste christenen {'de kleine gemeente') hebben het volgens Nietzsche meteen al verbruid. Vanuit een stuk gemeentetheologie hebben ze het christendom verminkt. 'Het is een eer 'eerste christenen' tegen je te hebben', zo schrijft hij ergens. Het verval is volgens hem de eeuwen door alleen maar erger geworden.

Schoonhoven

H. Liefting

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen