Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Georg Izraël en de Broederuniteit in Polen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Georg Izraël en de Broederuniteit in Polen

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

HOOFDSTUK IV.

DE STICHTING DER BROEDERUNITEIT IN POLEN.

Geene groote verwachtingen voor de toekomst werden er opgewekt door de voorwaarden, waarop de uitgeweken Bostoffelijke heemsche Broeders in Pruisen werden toegelaten, maar intusonzen schen ontsloot de Heere voor de Broederuniteit eene wijd- geopende deur in het Poolsclie Rijk. Hoewel de Broeders door de bemoeiingen van bisschop Izbinski uit Posen verban- nen werden, lieten zij aldaar toch veel zaad achter in de heildwenen; begeerige zielen; en wat de Uniteit eenmaal had aangevat, liet zij niet zoo gemakkelijk weder los. Daarom werden dan ook de Broeders in Posen niet vergeten. Uit Pruisen werden zij bezocht door de Broederpredikanten, die hen versterkten in de door hen beleden waarheid. In het begin van het jaar 1549 kwam senior Mach uit Gilgenburg te Posen, om aldaar eenen geneeskundige te raadplegen. Hij vond huisvesting bij heer Andreas Lipezynski, vergaderde daar de vrienden der waarheid om zich heen, en legde hun het Evangelie uit; maar wegens de nasporingen der vijanden moest hij de vergaderingen gewoonlijk des nachts houden. Omstreeks dienzelfden tijd plachten ook Matthias C'ervenka en Matthias Orel uit Pruisen naar Posen te gaan, om den dorstigen zielen liet water des levens te brengen. Lipezynski kwam tot de kennis der waarheid, en begeerde met dertig andere burgers van Posen in de Broederkerk opgenomen te worden. Daardoor werd de eerste Broedergemeente in Groot-Polen gesticht. Nadat Mach van zijne ziekte hersteld was, begaf hij zich naar de Broedersynode in Moravië, visiteerde de Gemeenten, en gaf aan de Uniteit verslag over de eerste beginselen in Posen. Op zijne terugreis naar Pruisen hield hij zich weder te Posen op, won nog weder nieuwe leden, en vertrok daarna naar Gilgenburg.
Het meest echter werd voor de geloovigen te Posen gedaan door Georg Izrael. Daar hij tot predikant der Gemeente te Marienwerder was aangesteld, begaf hij zich van daar dikwijls naar Posen, en hield er godsdienstoefeningen. Toen gravin Katliarina van Ostrorog omtrent Izraels predikatiën het een en ander vernomen had, kwam zij over naar Posen, om ze te kunnen hooren. Zij onderhield zich dikwijls met Izrael over Gods Woord, waarna zij om opneming in de Broederkerk verzocht. De edele gravin gaf aan Anna Kansinovski eenige geschriften der Broeders, tot haar zeggende: „Tot dusver hebben wij steeds de schatten des eeuwigen levens gezocht; wij onderzochten vruchteloos het zand, het slijk en de aarde; maar nu hebben wij gevonden en bezitten wij door de bijzondere genade Gods het zuivere goud. Thans hebben wij trouwe, standvastige en onverschrokkene leeraars en predikers, die ons door geenen eed tot de hostie verbinden, maar openlijk de waarheid belijden, en ons het Heilig Avondmaal geheel naar de instelling van Christus bedienen, zooals ik het heden nog met dertig anderen genoten heb". Anna Kansinovski werd daardoor opgewekt, om de Schrift te onderzoeken, en liet zich welhaast in de Broedergemeente opnemen, welk voorbeeld door vele edelen des lands werd gevolgd.
Het aantal der Broeders in Polen wies gestadig, zoodat het niet meer voldoende was, dat de predikanten slechts bij voorkomende bezoeken godsdienstoefening voor hen hielden; de geloovigen begeerden eenen vasten predikant, en daarom werd Izrael uit Marienwerder tot hen gezonden. In liet voorjaar van 1551 begaf hij zich op weg. Op eenen Woensdag kort na Pascheu kwam hij te Tliorn. Het ijs op de Weichsel begon te ontdooien, en de houten brug over de rivier was weggenomen, zoodat Izrael niet verder kon. Hij besloot, op het ijs de rivier over te gaan, hoewel het reeds zeer dun was, en kwam zoo tot aan een eiland. Doch hier was het ijs aan alle kanten gebarsten, en Izrael wilde naar Thorn terugkeeren; maar nu borst het ijs ook in de richting van de stad, zoodat hem de terugweg was afgesneden Geheel alleen op het eiland staande, zong Izrael den 148s t , n Psalm, daarna aanvaardde hij den terugtocht naar de stad over het gebarsten ijs, en de schotsen brachten hem, terwijl hij psalmen zong, behouden aan den oever. Eene groote menigte menschen, waaronder zelfs de Burgemeester der stad, stonden aan den waterkant, bewonderden zijnen moed, en dankten God voor zjjne wonderbare redding. Door deze moedige daad won Izrael veler hart. Toen hij veilig en ongedeerd te Posen gekomen was, nam hij weder een aantal nieuwe gemeenteleden aan, voerde de kerkelijke tucht in, gaf der Gemeente eene kerkorde en richtte alles naar behooren in. Maar zijn voortdurend verblijf kon hij hier niet vestigen, want hij was nog predikant der Gemeente te Marienwerder. Nadat hij derhalve de Gemeente te Posen georganiseerd had, keerde hij nog in het jaar 1551 naar Pruisen terug. Op zijnen weg derwaarts bezocht hij senior Mach te Gilgenburg', en verhaalde hem van den voortgang des Evangelies te Posen. De reeds lijdende senior was daarover zeer verblijd, en ging kort daarna in tot de vreugde zijns Heeren. Izrael kwam bij zijne Gemeente te Marienwerder terug, en diende haar op eigen kosten tot in het jaar 1553. Na den dood van Mach kwamen al de zorgen voor de Broedergemeenten in Polen op zijne schouders te rusten; uit dien hoofde kon hij niet altijd te Marienwerder blijven, maar moest zicli dikwijls naar Posen begeven.
Inmiddels was echter de edele graaf Andreas Gorka, een ijverig beschermer der Broeders, gestorven, en als slotvoogd van Posen trad nu Janus Koscielecki op, een bitter vijand der Hervorming, die, ia vereeniging met de priesters, de Evangelischen op alle mogelijke wijzen vervolgde. Bisschop Izbinski sloeg reeds lang met verbeten woede de werkzaamheid van Izrael gade Zoolang graaf Gorka leefde, waagde hij het niet, gewelddadig tegen hem op te treden ; maar thans, nu hij in Koscielecki den slotvoogd op zijne hand had, wilde hij hem tot eiken prijs in het verderf storten. In het jaar 1552 kwam Izrael andermaal te Posen, hield daar godsdienstoefeningen, en nam nieuwe leden aan; doch de slotvoogd verbood de bijeenkomsten der Broeders. Daarom moest Izrael ze in het geheim houden. De deuren werden gesloten , de vensters dichtgestopt, en aan verdachte personen door daartoe aangestelde deurwachters de toegang geweigerd. Zoodra Izbinski was te weten gekomen, dat de predikant zich te Posen ophield, huurde hij sluipmoordenaars, die hem om het leven moesten brengen. Dikwijls waren zij hem reeds op de hielen, maar hij wist hun altijd in allerlei vermommingen te ontkomen: als edelman, als kok, of als voerman verkleed, bezocht en versterkte hij de geloovigen, en zijne vrienden zelfs herkenden hem dikwijls niet in zijne vermomming. Eens verbande de slotvoogd hem op straffe des doods uit Posen. Izrael ging de stad uit, verkleedde zich, kwam door eene andere poort de stad weder binnen, en predikte onbevreesd voort. In weerwil van al de vijandschap breidde het aantal der geloovigen zich met den dag u i t ; de Groot-Poolsche adel, de inwoners der steden en dorpen traden in steed grooter aantal tot de Broederuniteit toe. Izrael bracht te Posen den predikant Johann Korytan mede, opdat deze daar in de Duitsche taal zou prediken; hij zelf predikte in het Boheemsch en het Poolsch, nu eens te Posen, dan weer te Pisanki, te Pomianticov en andere plaatsen, en voortdurend traden er nieuwe leden tot de Uniteit toe. Gedurende zijn verblijf te Posen bezocht Izrael ook graaf Jakob Ostrorog, te Ostrorog, werd met diens predikant Cruciger bevriend, en stelde den Graaf' de Geloofsbelijdenis der Broeders ter hand.
Daar het getal der Broeders zoo aanzienlijk vermeerderd Gewas, werd Izraels aanwezigheid te Posen hoe langer zoo nood- zakelijker. Daarom werd zijne plaats te Marienwerder door eenen anderen predikant bezet, en verhuisde hij in het begin van het jaar 1553 voorgoed naar Posen. Hier predikte hij dage- Marslijks, en bezocht den adel op de naburige kasteelen; vooral stelde hij belang in graaf Jakob Ostrorog. Deze had reeds lang de Roomsche Kerk verlaten, maar kon nog altijd niet besluiten, tot welke belijdenis hij zou overgaan; de Luthersche beviel hem niet, hij gevoelde zich meer tot die der Gereformeerde Kerk aangetrokken, en had Felix Cruciger tot predikant. Zoo- lang de laatste onzen Izrael niet van naderbij had leeren kennen, werkte hij hem bij graaf Ostrorog tegen, zoodat de Broederpre- verdikant door den Graaf buiten zijn grondgebied velbannen weid. Maar Izrael wist, dat de Geloofsbelijdenis der Broeders en hunne overige geschriften een vriendelijk onthaal bij den Graaf hadden Hergevonden, en daarom begaf hij zich in het jaar 1553 ander- burgersmaal naar Ostrorog, werd het in de hoofdzaken met Cruciger bisschoppeeens, en genoot ook bij den Graaf eene vriendelijke ontvangst, De drie mannen onderhielden' zich over het geloof, en graaf Ostrorog en Cruciger roemden de leer en de kerkorde der Broe- sloegenders. De Graaf wenschte eens de Boheemsche bediening van het Heilig Avondmaal te zien. Izrael noodigde hem daarom uit tot een bezoek aan Posen. De Graaf kwam met Cruciger, en nam aan de godsdienstoefening der Broedergemeente deel. Van dien tijd af was hij den Broeders genegen; liij las hunne ge- schriften, maar wist nog altijd niet, op welke belijdenis hij voorgoed zijne keuze zou vestigen. Zijne gemalin begon intus- beslisschen reeds openlijk de zijde der Uniteit te kiezen, en verzocht Broederpredikanten, om op het kasteel Ostrorog godsdienst- oefeningen te komen houden. Izrael kwam met Matthias C'ervenka, en de gravin noodigde de naburige adellijke fami- liën en hun dienstpersoneel tot bijwoning der godsdienstoefening uit. De predikatie werd door C'ervenka gehouden. Ter zelfder tijd ontving de Graaf in een ander gedeelte van het slot een bezoek van Roomsche edellieden. Toen een hunner over de godsdienstoefeningen bij de Gravin hoorde spreken, zeide hij, verdat, wanneer zijne vrouw bij hem de ketterij in huis wilde brengen, hij haar die met de rijzweep uit het hoofd zou ran- dienselen. Graaf Ostrorog werd boos, nam eene rijzweep en begaf prezich daarmede naar de vertrekken der Gravin. C e r v e n k a predikte echter ongestoord voort. De Graaf werd verbluft, en bleef met de zweep in de hand staan. Zoodra Izrael hem zag, wees hij hem eene plaats aan, en zeide: „Zet u hier neder, Heer!" De Graaf Turnogehoorzaamde zwijgend, ging zitten, eu bleef met gespannen aan- dacht tot het einde toe luisteren. Het Woord Gods maakte zulk eenen overweldigenden indruk op hem, dat hij geloovig werd, zich met zijne gemalin in de Broederkerk liet opnemen, later tijd verzekerde de Graaf dikwijls: „Al had Izrael viermij destijds ook eene plaats onder de bank aangewezen, ik zou gehoorzaamd hebben, zóó had de eerbied voor Gods tegenwoor- beid in deze vergadering mij aangegrepen!" Zoodra graaf Ostrorog zich in de Uniteit had laten opnemen, droeg hij ter- stond aan de Broeders do Roomsche kerkgebouwen op zijne uitgestrekte bezittingen in Groot-Polen over; te Posen schonk hij hun een groot huis voor de Poolsche en Duitsche Gemeente;
te Ostrorog bouwde hij voor hen eene kerk en pastorie, em Izrael verhuisde in November 1553 van Posen naar Ostrorog. Van daar bezocht hij Posen, en stichtte telkens nieuwe Gewas, meenten in de omstreken; in den loop van 6 jaren vestigde hij 40 Broedergemeenten. Op het voorbeeld van Ostrorog traden de eerste Magnateu van Polen, zooals Leszczynski, Kratovski, Opalenski, Marslijks, zevski, Lipski en anderen, tot de Uniteit toe, en schonken haar deels de Roomsche kerken op hunne goederen, deels bouwden zij nieuwe. Te Kozminek, op de heerlijkheid van. graaf Ostrorog, werd Johann Rokyta tot predikant aangesteld^ en eene Poolsche Broederschool gevestigd. Ofschoon de Broeders reeds zulke machtige beschermers in Polen hadden, werden zij niettemin nog altijd in de koninklijke steden gestreng vervolgd; te Posen kon Izrael slechts verdikant momd verschijnen, want bisschop Izbinski trachtte hem overat te dooden. De opvolger van Izbinski, Andreas Czarnkovski, voerde in Polen de Inquisitie tot onderdrukking der Hergevonden, vorming in. De inquisiteur Sorbin daagde enkele burgersmaal van Posen, die van ketterij verdacht waren, voor den bisschoppeeens, lijken rechterstoel, en wilde eenige arme lieden om het leveu brengen, om door deze wreedaardige strafoefening den adel af te schrikken van het Evangelie. Maar de edellieden sloegenders. de handen ineen en bevrijdden de gevangenen uit de macht van den Bisschop, waardoor te gelijker tijd het gezag van den kerkvorst gebroken werd, zoodat niemand meer de bedreigingen der priesters vreesde en de geloovigen openlijk de zijde dei' Broederkerk kozen. Nadat Izrael naar Ostrorog verhuisd was, werd hem Johanic Laurentius als helper toegevoegd, die daarna eenen zeer beslisschen senden invloed op de ontwikkeling der Broederuniteit i» Polen had. Laurentius werd omstreeks het jaar 1519teGaya in Moravië geboren. Hij studeerde te Wittenberg bij Luthor en Melanchthon. Toen hij naar Moravië terugkeerde, werd bij, op wonderbare wijze uit de handen der roovers gered. Daarna begaf hij zich naar de universiteit te Koningsbergen; toerc hij van daar naar Posen ging, werd hij in een woud door hongerige wolven overvallen, maar op zijn gebed wonderbaar door den Heer gered: de wolven bleven op eenmaal als verdat, stijfd staan, totdat hij hen voorbijgegaan was, en dadelijk daarop verscheurden zij eenen postbode, die na hem dienselen. zelfden weg gegaan was. Laurentius was eenigen tijd prezich dikant te Kozminek, daarna ging hij naar Moravië, en van daar naar Izrael te Ostrorog; in het jaar 1571 werd hij als senior der Uniteit in Polen geordend Te Ostrorog belastte Izrael zich ook met de opvoeding van Simon Theophil Turnogehoorzaamde vius, die later zulk een gewichtig mail in de geschiedenis der Broederkerk in Polen werd. Turnovsky (Turnovius) was een zoon van den Boheemschen uitgewekene Matthias Svatonovie uit Turnau, daarom nam hij den naam Turnovsky' aan; hij werd aldaar den 15d e " September 1544 geboren, en als viermij jarige knaap vertrok hij met zijne ouders naar Pruisen. Na den dood zjjns vaders adopteerde Izrael hem als zijn zoon en nam hem bij zich in huis te Ostrorog; hij zond hem later naar de Broederschool te Kozminek en vervolgens naar de universiteit te Wittenberg In het jaar 1569 werd Turnovsky' als diakonus der Uniteit geordend. (Wordt vervolgd.) _

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 12 maart 1893

Amsterdamsch Zondagsblad | 7 Pagina's

Georg Izraël en de Broederuniteit in Polen

Bekijk de hele uitgave van zondag 12 maart 1893

Amsterdamsch Zondagsblad | 7 Pagina's